بخشی از مقاله
چکیده
ازنظر برنامه ریزان توسعه صنعت گردشگری یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار میباشد. در این راستا گردشگری روستایی به عنوان جزئی از صنعت گردشگری میتواند با برنامه ریزی و شناسایی مزیتها و محدودیت های گردشگری روستایی، نقش مؤثری در توسعه این مناطق، توسعه ملی و تنوع بخشی به اقتصاد ملی بر عهده داشته باشد، ازاین رو در اینجا سؤال این است که پتانسیل ها و محدودیت های توسعه گردشگری روستایی کدماند؟
راهبردها و راهکارها جهت توسعه گردشگری که منجر به توسعه روستایی و توسعه ملی بشود، کدامند؟ این پژوهش به تعیین نقاط قوت، ضعف، به ارائه استراتژی و راهبرد در جهت توسعه گردشگری به شیوه SWOT در منطقه روستایی بادیز کرمان پرداخته است.
کلمات کلیدی: گردشگری روستایی، بادیز،SWOT
مقدمه و هدف
ضرورت تداوم توسعه اقتصادی یک منطقه، ایجاد یک جامعه زنده و سالم است و تحقق آن در صورتی امکانپذیر است که هماهنگی لازم بین برنامه های اقتصادی و رفاهی جامعه برقرار باشد [8] درواقع فرآیند تحولات اجتماعی- اقتصادی جوامع و گذار از شیوه های معیشتی سنتی و رویآوری به زندگی شهری به همراه فراهم شدن زیرساخت ها، توسعه حمل ونقل و ارتباطات، تمایلات مردم برای دوری از غوغای زندگی ماشینی و نظایر آن، به استفاده از مکان های خوش آب و هوای روستایی را برای تجدیدقوا، تفریح و لذت بردن از طبیعت و استفاده مناسب برای گذران اوقات فراغت افزایش داده است .[13]
که این امر با توجه به ویژگی های منحصربه فرد گردشگری، از یکسو، به عنوان ابزاری برای تلفیق فضای فیزیکی و جامعه انسانی مطرح میشود که میتواند پیامدهای متعددی در ایجاد اشکال جدید زندگی و تغییر در ارزش ها و نگرشهای انسان، دسترسی به اطلاعات و ...در جامعه داشته باشد [14] و از طرفی دیگر، با دارا بودن ماهیت چندبعدی خود، علاوه بر تأمین نیاز، گردشگران، منجر به بروز تغییرات عمدهای در سیستم جامعه میزبان میشود .[12]
نمونه هایی متعدد از برنامه ریزی و اداره نامناسب گردشگری در کشور و به ویژه در روستاها به چشم میخورد که در کوتاه مدت، اقدامات توسعه ای کنترل نشده با منافعی اقتصادی نیز همراه بوده اما در بلندمدت، به مشکلات زیست محیطی و اجتماعی و ایجاد اماکن گردشگری باکیفیت پایین انجامیده اند که برای ساکنان محلی زیانبار بوده است و بازارهای گردشگری را به سود محل هایی که بهتر برنامه ریزی شده، ازدست داده اند.
ارزیابی های متعدد از برنامه های توسعه و عمران روستایی در ایران نشان میدهد که این برنامه ها ناخواسته در راستای توسعه شهری و نادیده گرفتن مشارکت روستاییان در برنامه ریزی و توسعه روستایی حرکت کرده اند .با این همه، مردم روستایی این توانایی را دارند که بهتر از دیگران به برنامه ریزی برای خود بپردازند و راه توسعه خود را با دست خودشان مشخص کنند .
در این راستا، گردشگری روستایی این ظرفیت را در اختیار برخی از روستاهای دارای منابع گردشگری قرار میدهد که با استفاده از فرصت پدید آمده، خودشان برای آینده گردشگری روستایی و توسعه روستای خود، مشارکت و برنامه ریزی کنند. در راستای رویکرد جامع و راهبرد توسعه همه جانبه و پایدار روستایی کشور، توسعه گردشگری روستایی از راهکارهای مهم به شمار میرود .[7]
مدیریت گردشگری به عنوان یک وزنه تعادلی در چهارچوب دستیابی به گردشگری پایدار میباشد. هرگونه ناکارآمدی مدیریت گردشگری بنا به پیچیدگی جریان گردشگری در عصر حاضر پیامدهای منفی بسیاری به همراه دارد ازاینرو اهمیت بررسی مدیریت گردشگری راهکاری مناسب برای سنجش وضعیت و پیامدهای جریان گردشگری میباشد .[2]
برخی روشهای برنامه ریزی به صورت بلندمدت و برخی کوتاه مدت اند و برخی نیز موفقیت چندانی به دست نمیآورند .امروزه متناسب با تغییرات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، نگرش متفاوتی به مقوله برنامهریزی ایجادشده است .در برنامه ریزی روستایی نیز این تغییر نگرش چشمگیر بوده است تا جایی که روش های اوزالیدی و از بالا به پایین جای خود را به روش های مشارکتی داده اند از پیشروترین شیوه های برنامه ریزی که در سالهای اخیر در علوم انسانی رواج است »برنامه ریزی مشارکتی« یافت .[10]
پژوهش حاضر با استفاده از روش »برنامه ریزی مشارکتی« سعی دارد تا راهبردهایی کاربردی را برای توسعه گردشگری روستای بادیز کرمان استخراج کند. نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها از دیدگاه مشارکت کنندگان و افرا د ذینفع در جهت توسعه گردشگری روستایی بررسی و تحلیل شده و درنهایت با توجه به این نظرات و دیدگاه ها راهبردها و راه کاره های مناسب به منظور بهره گیری بهینه و هدفمند از نقاط قوت و فرصتها و تقویت یا از بین بردن نقاط ضعف و تهدیدها در جهت دستیابی به توسعه گردشگری و توسعه روستایی با روشSWOT ارائه شود.
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
صنعت گردشگری سومین پدیده اقتصادی پویا و درحال توسعه پس از صنعت نفت و خودرو به شمار می رود و سازمان توسعه و همکاری جهانی این صنعت را پس از بانکداری دومین بخش خدمات در تجارت گردشگری روستایی میتواند به مثابه یکی از گزینه های مناسب بین المللی خوانده است .[16] در فرآیند برنامه ریزی منطقه ای، میتوان گردشگری روستایی را ابزاری برای افزایش اشتغال محلی و بهبود کیفیت زندگی و درنتیجه، افزایش سطح رفاه اقتصادی و امکانات اجتماعی-منطقه ای به حساب آورد .[11]
از حدود بیست سال پیش، مفهوم گردشگری پایدار در نتیجه افزایش بحثهای مقابله با نبود مدیریت گردشگری مطرحشده است. به نظر میرسد که گردشگری پایدار در مناطق توریستی نتیجه رابطه ای سه گانه میان مناطق گردشگری، مردم و محل سکونت آنها، مسافرتها و صنعت گردشگری باشد. درگذشته، صنعت گردشگری بر این رابطه مثلثی غلبه داشت [15]
اهداف گردشگری پایدار برای تطبیق و تعادل بحران های این سه بخش مثلث ایجادشده است و چنین تعادلی را در مدتزمان طولانی حفظ میکند .درواقع، گردشگری پایدار به سمت کاهش خطرات فرهنگی و محیطی، رضایت گردشگران و افزایش رشد اقتصادی برای مدت زمان طولانی و حفظ تعادل بین ظرفیت رشد گردشگری، ضرورت های زیست محیطی در منطقه گرایش دارد .[15] امروزه گردشگری روستایی از مردمیترین اشکال گردشگری محسوب میشود .[2]
جاذبه ها، امکانات و قابلیت های توسعه گردشگری در نواحی روستایی کشور ما بسیار متنوع و گسترده است؛ بااین همه، تاکنون این جاذبه ها چندان شناخته و معرفی نشده و بهره برداریهای لازم از آنها به عمل نیامده است .در کل کشور، تاکنون بیش از 356 روستای هدف گردشگری تعیین شده و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مسئول تدوین و تهیه اطلاعات و آگاهی های لازم از ویژگی های این روستاها شده است .[7]
مدیریت فرآیند به کارگیری مؤثر و کارآمد منابع مادی و انسانی در برنامه ریزی، سازماندهی، بسیج منابع و امکانات و هدایت و کنترل است که برای دستیابی به اهداف سازمانی و بر اساس نظام ارزشی موردقبول مدیریت روستایی درواقع فرآیند سازماندهی و هدایت جامعه و محیط صورت میگیرد. مدیریت روستایی از طریق شکل دادن به سازمانها و نهاده است .
این سازمانها و نهادها، ابزار و وسایل تأمین هدف های جامعه روستایی هستند، هدف هایی که مردم آن را ترسیم میکنند و میپذیرد .[4] بنابراین توسعه روستایی، فرآیند افزایش انتخاب مردم، گسترش مشارکت مردم، تواناسازی مردم برای تصمیم گیری در شکل دهی فضای خویش، افزایش رفاه و خوشبختی، گسترش فرصتها و ظرفیت های بالقوه، تواناسازی همه مردم به ویژه زنان، فقرا، کشاورزان خرده پا و ... برای سازماندهی فضای خویش و تواناسازی برای انجام کار گروهی است .[4]
رضوانی - 1382 - در مقاله ی خود، گردشگری خانه های دوم در نواحی روستایی را بررسی کرده و نتیجه میگیرد که به دلیل عدم برنامه ریزی و ضعف مدیریت از فرصت های موجود در منطقه موردمطالعه - شمال تهران - در زمینه گردشگری و برآوردن نیازهای اجتماعی اقتصادی جوامع روستایی به خوبی بهره گرفته نشده که خود منجر به پیامدهای نامطلوبی در زمینه های اجتماعی -اقتصادی و زیست محیطی شده است .[5]
معتمدی مهر و موسی پور - 1385 - در مقاله خود، قابلیت های گردشگری روستایی شهرستان بندر انزلی را بررسی کرده اند .نتیجه مطالعه ی آنها نشان داد که علیرغم قابلیت های بالای گردشگری در مناطق روستایی شهرستان، کمتر به آن توجه شده و برای بهره برداری بهتر، نیازمند مدیریت و برنامه ریزی از پایین به بالا میباشد.
آمار - 1385 - در مقاله خود در زمینه گردشگری خانه های دوم در نواحی روستایی بخش خورگام شهرستان رودبار به این نتیجه رسید که گسترش خانه های دوم متأثر از روابط خویشاوندی و مهاجرت معکوس - شهر به روستا - میباشد که فاقد برنامه ریزی، نظارت و کنترل بوده و همچنین به صورت خودجوش مکانیابی شده است[1]
قدمی و همکاران - 1388 - در مطالعه خود با عنوان »بررسی نقش گردشگری در تغییرات کاربری اراضی بر این باورند که الگوی کاربری اراضی حوزه موردمطالعه طی »مقصد در بخش مرکزی شهرستان نوشهر دوره 1335 تا 1385 دچار تغییرات گسترده ای شده است .
