مقاله رویکردها ی اتخاذ شده در باز زنده سازی بافت های تاریخی

بخشی از مقاله

چکیده

مساله باز زنده سازی بافت های تاریخی از جمله چا لش پیش روی شهرهای است که از این بافت ارزشمند در دل خود بهره می برند. بافت های تاریخی به دلیل ناتوانی در به روز کردن خود در برآورد کردن نیاز های جدید ساکنان خود و با ورود اتومبیل به شهرها وگسترش خیابان ها که توسعه به سمت بیرن را تشویق میکنند، باعث این شده که توجه به بافت های تاریخی کمتر وکمرنگ تر گردد. در این پژوهش با بررسی رویکرد های باز زنده سعی بر این بوده تا بایک تلنگر هر چند کوچک یاد آوری گردد که کشور عزیز و پهناور ما با تاریخ و تمدن چند هزار ساله دارای بافت های غنی و سرشاری از قبیل معماری فرهنگی و غیر است؛ و ما میتوانیم با به کار گیری روش های باز زنده سازی متناسب با هر بافت حیات دوباره را به آن برگردانیم که هم از لحاظ مادی - جذب گردش گری - و هم از لحاظ معنوی - شناختن فرهنگ و آداب ورسوم غنی مردم سرزمین خود - برای ما دارای ارزش زیادی است.

-1 مقدمه

بسیاری از بافت های تاریخی و با ارزش به دلیل عدم هماهنگی در براورد کردن نیازها امروزی خالی از ساکنان اصلی خود شده و جای خود را به اقشار کم درآمد و مهاجران داده یا بدون سکنه رها میشوند که در هردو صورت به تدریج و در طول زمان به مرخروبه تبدیل شده واز بین می رود؛ که در مورد اول به دلیل بومی نبودن ساکنان، نداشتن حس تعلق و عدم وجود سرمایه مالی نمی توانند به آن رسیدگی کنند و روبه افول می نهد و درمورد دوم هم که به دلیل خالی بون از سکنه و عدم توجه و رسیدگی به آن رو به افول می نهد - اتفاقی که متاسفانه در حال حاضر در بسیاری از روستاهای و بافت های تاریخی ما درحال رخ دادن هست - . به دلیل فراهم نبودن امکانات مناسب در روستا ها و بافت های تاریخی و همچنین مرکزیت اجتماعی-اقتصادی زندگی شهری که به قسمت ها و لبه های خیابان های جدید حرکت کرد و بافت تاریخی شهرو روستاها، با فرآیندی از انتقالات سریع انسانی و فعالیتی روبه رو شد.

این برخورد سهولت محور، در کنار بی ارزش دانستن بافت کهن، موجب انهدام آن ها می شود. »بافتهای کهن شهری و روستایی کشور نماد فرهنگ و تمدن ایران زمین، اسنادی از تاریخ، نمودهای محسوس هویت و تجربه نیاکان ما محسوب می شوند .این بافت ها در برگیرنده ارزش های معماری و شهرسازی و هویت ملی، نمایانگر خاطرات قومی و آثاری متعلق به تمامی نسلهای حاضر و آینده کشور است که در عین حال جایگزین ناپذیر نیز هستند«.

این سرمایه متعلق به ما نیست بلکه متعلق به نسل آینده نیز می باشد و ما باید در حفظ و نگهداری آنها کوشا باشیم و این فرهنگ و سنت قوی خود را به آنها انتقال بدهیم. امروزه نیز با وجود گستره ی وسیع و فراگیر از بافت های تاریخی یکی از مهمترین مشکلات پیش روی مدیریت شهری در ابعاد مختلف، کالبدی و عملکردی، اجتماعی و.... است که به شیوه های مختلفی می شود با آن ها به مقابله پرداخت که ما در این پژوهش سعی در بررسی راهکار های بازنده سازی بافت های تاریخی داریم که امید آن داریم تار هر چند اندک در این راه موفق بوده باشیم.

پیشگامان و نظریه پردازان اوژن ویوله لودوک

دستورالعمل لودک را در زمینه ی باز زنده سازی بناهای قدیمی یا تاریخی می توان در نکات زیر خلاصه کرد:

-1 تمام بخش ها یا عناصری که در زمان های بعد از تاریخ اصلی به بنا افزوده شده اند، باید از بدنه ی ساختمان حذف شوند.

-2 هرگاه بناها، در اثر تخریب بخشی از پیکره ی خود را از دست بدهند، مرمت کننده باید بنا را به صورت اولیه ی در آورد - فلامکی، . - 17:1391

جان راسکین

شناخت یک بنای باستانی به منزله یک سند تاریخی است و تا حد امکان جلوگیری از هرگونه دخالت در وضع آن را باید مدنظر قرار داد و به منظور حذف بخش های ناهماهنگ در وی اضافه کردن بخش های تازه و استحکام بخشیدن به قسمت های ناپایدار و خطرناک، .... نباید اقدامی صورت گیرد - فلامکی، . - 19:1391

لوکابلترامی

»مرمت تاریخی« عنوان روش پیش نهاد شده ی »بلترامی« است که »استناد به مدارک و شواهد تاریخی، به منظور برگشت دادن شکل بنا به صورت اولیه ی آن« - فلامکی، . - 20:1391 کامیلوسیت نکات زیر چکیده ای از افکار وی را بدست میدهند:

الف- ارزش هر بنا به محیط اطراف آن بستگی دارد.

ب - جداکردن بناهای مهم تاریخی از بناهای اطراف، به جای کمک به معرفی بنا، از قدر بازشناسی و از انعکاس هویت آن در محیط خواهد کاست - فلامکی، . - 22:1391

کامیلوبویی تو

بنای تاریخی باید مرزهای زمان را پشت سر بگذارد و همیشه نقش فعالی در زندگی مردم به عهده بگیرد - فلامکی، . - 23:1391

منشورهای کلیدی بیانیه سال SPAB 1877

بیانیه SPAB دو اصل را مطرح می کند: اول، حداقل مداخله - که به عنوان »پیشگیری از فرسودگی با مراقبت روزانه« بیان می شود؛ و دوم، آنجایی که یک یادمان بدون اعمال تغییر یا توسعه برای کاربری امروزی مناسب نیست، آن یادمان باید بدون کاربری در نظر گرفته شود و تا هنگامی که آن سرپاست باید حفظ شود - حناچی، شاه تیموری،. - 14:1393

منشور سال 1931 آتن

این منشور برحفاظت اکید از سایت های تاریخی تمرکز نمود، براستفاده از مصالح و تکنیک های مدرن در کار مرمت تأکید کرد، استمرار کاربری مناسب را مورد توجه قرار داد، احترام به پیرامون یادمان ها را که در طراحی بناهای جدید تحت تأثیر قرار می گیرند، توصیه کرد و برهمکاری روز افزون بین المللی اصرار داشت - حناچی، شاه تیموری،. - 14:1393

منشور سال 1964 ونیز

منشور ونیز بیان کرد که هدف از کار مرمت وحفاظت، حراست از یادمان ها، هم به عنوان آثار هنری و هم به عنوان مدارک تاریخی است - حناچی، شاه تیموری،. - 15:1393 منشور اروپایی سال 1975 میراث معمارانه منشور اروپایی مفهوم یادمان های تاریخی را به منظور شامل شدن محیط های شهری و روستایی توسعه داد و بر اهمیت انتقال میراث معمارانه به نسل های آینده در وضعیت اصیل آن تأکید کرد - حناچی، شاه تیموری،. - 15:1393

منشور سال 1987 واشنگتن

منشور واشنگتن بیان میکند که حفاظت شهری نباید از توسعه اجتماعی - اقتصادی و سیاست های برنامه ریزی شهری ومنطقه ای در تمام سطوح جدا باشد - حناچی، شاه تیموری،. - 16:1393

منشور سال 1999 بورا - اصلاحیه -

هدف از منشور بورا، ارائه »دستورالعملی برای حفاظت و مدیریت مکان هایی دارای اهمیت فرهنگی« می باشد - حناچی، شاه تیموری،. - 17:1393 شرکت کنندگان ایرانی و ایتالیایی در سمینار لزوم مقررات و ضوابطی را که موقتا جلوی مداخلات و تغییرات آزادانه را در مراکز تاریخی بگیرند تائید می کنند - فلامکی، . - 13-15:1391

دلایل اصلی مراقبت تاریخی

.1 ارزش زیباشناسی
 
بناها و شهرهای قدیمی به این دلیل ارزش دارند که بسیار زیبا و یا پرجاذبه اند. یا شاید به دلیل اینکه قدیمی اند و ارزشی کم مانند دارند.

.2 ارزش تنوع معماری

ممکن است جذابیت زیباشناسی یک مکان تاریخی ناشی از ترکیب ها یا چیدمان برخی بناها باشد تا ارزش های فردی یک بنای خاص - زیاری، رستمی، . - 42:1390

.3 ارزش تنوع محیطی

تنوع معماری به شکلی گسترده به تنوع محیطی می انجامد.

4.    ارزش تنوع کارکردی

5.    ارزش منابع

6.    ارزش توالی حافظه ی فرهنگی - ارزش میراث -

این ارزش نه فقط شامل توالی زیبایی شناسی یا بصری، بلکه شامل توالی حافظه ی فرهنگی است که بسیار مهم می باشد. شواهد عینی گذشته می توانند از نظر آموزشی، به اشاعه ی هویت و حافظه ی فرهنگی یک فرد یا مکان ویژه کمک کنند - زیاری، رستمی، . - 45:1390

.7 ارزش اقتصادی و تجاری

موضوع های اقتصادی اغلب ضد انتقادهای متوجه مراقبت هستند. سیاست های مراقبت به عنوان یک گونه ی سخت گیرانه از برنامه ریزی پروژه می باشند که به شکلی قطعی به معنای دخالت بیشتر در ملک خصوصی و بازار املاک است. در این مورد، راپیکما - 1992 - بیان می کند: مراقبت تاریخی مربوط به بناهاست. بناهای تاریخی دارایی غیر منقول اند و دارایی غیر منقول یک کالای ارزشمند است. بناهای تاریخی نادر هستند و عرضه ی آنها هم محدود است. این کم یابی می تواند فرصتهایی برای کسب سود مستقیم اقتصادی، به ویژه در بخش گردش گری فراهم آورد.

رویکردهای باز زنده سازی تخریب

در بطن ابعاد مختلف فرسوده گی دلایل زیادی برای چرایی وجود گرایش به تخریب بناهای تاریخی وجود دارد. نمونه اول، کاربریهای موجود برای حفاظت از بافت تاریخی بی ارزش یا ناتوانند. لذا طبق روال رایج، گزینههای تخریب بنا و باز توسعه برای استقرار یک کاربری جدید با هدف دست یابی به بالاترین ارزش برای بنا عملی می شود. این امر ممکن است باعث جابه جایی افراد و کاربری ها شود.

در نمونه ی دوم، زمانی که یک بنا به دلیل فرسوده گی قابلیت استفاده برای هیچ یک از کاربری ها را نداشته باشد، آن گاه به دلیل فرسوده گی زیاد، گزینه ی تخریب تنها گزینهی مورد نظر است. در برخی موارد، اعمال فشار برای تخریب یک بنا به دلیل فرسوده گی قانونی آن است، چون بناهای تاریخی معمولا از بناهای جدید کوچکتر و دارای محدودیت های بیشتری هستند، به طور کامل توسعه نیافته اند - زیاری، رستمی، . - 72-76:1390

باز زنده سازی کالبدی

سامان دهی کیفی بدنه ی ملک در یک ناحیه ی معین نیازمند انجام تلاش هایی برای اصلاح ابعاد ویژه ی فرسودگی و نیز ابعاد ساختاری، کارکردی و تصویری است. سه مرحله ی بالقوه ی اقدام برای افزایش سودمندی یک بنا یا ناحیه وجود دارد:

- 1 تخریب و باز توسعه

- 2 نوسازی برای کاربری فعلی آن

- 3 تغییر کاربری یک کاربری جدید - زیاری، رستمی، . - 71:1390

نوسازی

تلاش برای بهبود فرسوده گی با هدف افزودن عمر بناها، به »نوسازی« تعبیر می شود. بهبود بخشی ابعاد مختلف فرسوده گی به نوسازی بنا و یا محوطه ی آن یا هر دو مورد آنها، نیاز دارد. نوسازی، بخشی از یک روند کامل است که »باز زنده سازی« نامیده می شود. نوسازی نیازمند ایجاد سازگاری با ناهمخوانی ناشی از فرسوده گی میان »خدماتی که توسط بافت ارائه می شوند و نیازهایی که از دیدگاه معاصر مورد توجه اند، می باشد - «زیاری، رستمی، . - 70-71:1390

به سازی

به سازی نه تنها شگفت ترین موارد تغییر را که نیازمند حدی معین از اصلاحات داخلی و خارجی است، شامل می شود، بلکه بنا را با انتظارات کاربران معاصر سازگار می سازد. سطح ها و درجه های متفاوتی از به سازی وجود دارد. اپلیارد - 1979 - بهسازی » سطحی« و » عمیق« را مورد بحث قرار می دهد. اولویت او برای »به سازی عمیق یا بنیادی« از جمله »به سازی خارجی و داخلی« می باشد.

یک توجه دقیق برای یکپارچگی زیباشناختی و معماری کامل بنا به معنی به سازی عمیق بایستی کارکرد اولیه ی بنا را حفظ نماید؛ بنابراین، این نوعی »نوسازی« است. در عین این که ممکن است بهسازی عمیق این عرصه مطلوب باشد، هویت کالبدی و کارکرد محله و نیز یکپارچگی معماری آن نیز حفظ می کند. چیزی که شاید به دلایل متفاوتی رخ ندهد. به عنوان مثال، ممکن نیست کاربری موجود به طور کافی سودمند باشد تا برای ایجاد نوسازی جامع ملک سرمایه ی لازم را تزریق کند - زیاری، رستمی، . - 316-317:1390

زنده سازی

در محلی که تخریب ممنوع یا ناممکن است و بناهای تاریخی از ارزش اقتصادی در خوری برخوردارند، در آن صورت، به منظور ایجاد وقفه در فرسوده گی از عنصر زنده سازی یا احیا می شود تا بر عمر باقی مانده ی بنا افزوده می شود. زنده سازی یک بنا زمانی رخ می دهد که اقدامات لازم برای غلبه به برخی فعالیت های فرسوده گی کارکردی و ساختاری انجام گیرد. مزیت یک مکان در اثر زنده سازی، به دو شیوه افزایش می یابد: در اثر سازگاری با ضرورت های کنونی و از طریق باز زنده سازی کاربری موجود یا تبدیل و تغییر کاربری. زنده سازی حاکی از وجود فرسوده گی در یک بنا در وضع کاربری موجود آن است. رایپکما - 1992 - بیان می کند: »یکی از مزیت های اصلی میزان عمل حفاظت تاریخی، این بوده است که همواره برای هر کدام از انواع ساختارها یک کاربری جایگزین وجود داشته است.«

زنده سازی با انجام اصلاحات لازم، به دنبال آن است که عمر یک بنا را افزایش دهد. آنچه احتمال مسئله ای حاد است، کم بود سرمایه گذاری برای انجام زنده سازی است از این رو توجه نمودن به تامین بودجه زنده سازی بنا بسیار مهم است. برای این که از نظر تجاری بناهای تاریخی توان رقابت با سایر بناها را داشته باشند، به بهره گیری از برخی یارانه های دولتی - بودجه های دولتی، بودجه های مدت دار، کمک های مالی مستقیم، وام های کم بهره و غیره - برای کمک به باز زنده سازی یا تغییر کاربری نیاز است تا از این راه قیمت بهره گیری از آن به شکلی موثر کاهش یابد.

باز زنده سازی اقتصادی

باز زنده سازی کالبدی املاک یک ناحیه، رو به افزایش است و حفاظت از آن یک نیازمند یک باز زنده سازی اقتصادی است. بدون تحقق توسعه ی اقتصادی، توسعه های کالبدی چندان دوام نمی آورند. شکل های تاریخی بایستی توسط کاربری هایی که سرمایه های لازمه برای نوسازی و حفاظت بناها را فراهم می آورند، اشغال شوند؛ بنابراین، یک باززنده سازی پایدارتر نیازمند اشغال هدفمند املاک است. این عمل چنان ضد و نقیض است که فعالیت و توسعه ی اقتصادی، نه فقط برای ایجاد شغل، بلکه برای حفاظت از یک محیط با ارزش، مورد نیاز است. هنوز این افزایش در تقاضا می باشد که در نهایت ارزش اقتصادی املاک را افزایش می دهد؛ بنابراین بهبود کیفیت بدنه ی ملک و کاهش هزینه ی موثر بهره گیری، می تواند باعث افزایش تقاضا شود - زیاری، رستمی، .

باز زنده سازی گردش گری مبنا و فرهنگ مبنا

در حوزه ی باز سازی یکی از فعالیت های کلیدی مدرن فعالیت های گردشگری و فرهنگی است. راه بردهای مربوط به باز زنده سازی گردشگری مبنا و فرهنگ مبنا بهره گیری از میراث تاریخی ناحیه را برای توسعه ی گردشگری تشویق نموده است. گردشگری از طریق عرضه ی کاربری های جدید که از هویت و عظمت تاریخی و حس مکان ناحیه سود می برند، برای مقابله با فرسودگی سیمای یک محله مورد استفاده قرار می گیرد فالک - - 1986 بیان می کند: »کلید دگرگونی محله نگریستن به میزان آن به عنوان یک دارایی است، نه به عنوان یک بدهی.« لئویس مامفورد در کتابش با عنوان »فرهنگ شهرها - 1938 - « اشاره نموده است؛ که از کارکردهای یک شهر، ایفای نقش به عنوان موزه ی خودش است.