بخشی از مقاله
چکیده
در دنیای پیچیدهی کنونی که شاهد رقابتهای فشردهی جوامع گوناگون برای دستیابی به جدیدترین فنآوری و منابع قدرت هستیم، افراد تیزهوش، خلّاق و صاحبان اندیشه نو و تفکّر واگرا به مثابهی گران بهاترین سرمایهها از جایگاه بسیار والا و ارزشمندی برخوردار هستند.امروزه بیش از هر زمان دیگر به افراد هوشمند و خلّاق نیاز داریم، هر قدر جهانی که در آن زندگی میکنیم پیچیدهتر میشود نیاز به شناسایی و پرورش ذهنهای خلّاق و آفریننده نیز بیشتر و شدیدتر میگردد.هدف از مقاله حاضر این بود که راه کارهای ساده و عملی جهت پرورش خلاقیت کودکان ابتدایی برای آموزگاران و والدین کودکان ارائه شود.در این مقاله که به روش مطالعه مروری - کتابخانه ای - انجام شده،سعی گردیده به مفاهیم خلّاقیت و عوامل موثر بر خلّاقیت ، ویژگی های تمرینات پرورش خلّاق و سرگرمی های ایدهسازپرداخته شود؛ در ادامه تمرینات و تکنیک هایی برای رشد و پرورش خلّاقیت کودکان ابتدایی بیان گردیده، سپس پیشنهادات و توصیه هاییجهت پرورش خلّاقیت کودکان و کاربست آن در خانه و اجتماع نگاشته شده و در پایان جمع بندی و نتیجه گیری و پیشنهاداتی برای مسئولین و سایر پژوهشگران ارائه شده است.خلاصه نتیجه این پژوهش این است که برای آینده روشن فرزندان، جامعه ای پویا و مبتکر، سرشار از تفکرات خلاق و اندیشه هایی والا، باید از دوران کودکی، بذر شکوفایی خلاقیت را در وجود کنجکاو و ذهن های پرسشگر آنان کاشت.
واژگان کلیدی:خلّاقیت، کودکان ابتدایی، تکنیک های پرورش خلاقیت
مقدمه:
در هر جامعهای وجود افراد خلّاق ضروری است زیرا جوامع در دورهی انتقال و تغییر نیاز مبرمی به راههایحل خلّاق برای حلّ مسألهی آینده و حال ورداف دارند.کودکان امروز لازم است که بزرگسالانی خلّاق و مبتکر باشند، زیرا جهان به سرعت در حال تغییر و دگوگونی است و آنان نیاز دارند برای رویارویی با مشکلات و فایق آمدن هابر خلّاقانهآن فکر و عمل کردن را بیاموزند.خلّاقیّت و ابتکار و نوآوری مرحلهای از رشد عقلی است که میتواند منجر به ساخت ویجاد موقعیّتی برای راحتتر زیستن شود.[9] خانواده یکی از عوامل بسیار مهم در رشد و پرورش خلّاقیت کودکان محسوب می گردد که نقش مهمی در شکوفایی خلّاقیت های کودکان دارد. از آنجا که کودک حساسترین مراحل رشد خلّاقیت را در محیط خانه سپری میکند، محیط مناسب خانوادگی، شیوه و نگرشهای صحیح فرزندپروری در رشد و شکوفایی خلّاقیت سهم مهمی ایفا میکندبهترین زمان برای پرورش خلّاقیت از 3 تا 12 سالگی می باشد. زیرا کنجکاوی ها و انرژی بسیار کودک، همچنین داشتن دنیای کوچک و ساده انگاری، می تواند بهترین محرک برای جستجو و تجربه آنان باشد.. بهترین زمان برای اطلاع از خلّاقیت کودکان ، تماشای آنها به هنگام بازی است.2
بیان مسأله، اهمیت و ضرورت پژوهش:
همهی شاهکارهای بشر، در تخیل خلّاق او ریشه دارد. پس ما حق نداریم به تخیل بهای کمی دهیمخلّاقیت. ، شکل کنترل شده یا محدود شده ای از تخیل است . افرادی که دارای قوه تخیل زیادی هستند نسبت به کسانیکه فاقد خلّاقیت هستند معمولاً، به پیشرفتهای بیشتری در زندگی نائل می شوند .[3] افراد، استعداد خلّاقیت، یعنی عمل نوآورانه معتبر و ارزشمند را دارند.در چارچوب داوری شخصی، هریک از وجوه آدمی ممکن است بالقوّه همراه با خلّاقیت باشد؛ اما یکی از محک های دشوار خلّاقیت، در چارچوب داوری اجتماعی است.در این سطح، راه حل های فرد برای مسأله باید با نوآوری و ارزش برای جامعه باشد تا کار خلّاق تامیده شود.[9]بنابراین والدین، برای اینکه بتوانند کودکانی خلّاق تربیت نمایند تا در آینده، در محیط آموزشی و زندگی اجتماعی و جامعه به حل مسائل و حتّی ساخت مسأله بپردازند باید تکنیک های خلّاقیت را فرا گرفته و درموردکودکان خویش بکار بندند. زیراپرورش خلّاقیت کودکان در دنیای امروزی نقش مهمی در آینده آن ها خواهد داشت، انسان های خلّاق راه حل های جدید برای مشکلاتشان پیدا می کنند به همین دلیل شاد تر هستند و در زندگی موفق ترند.
خلّاقیت نیز مانند هوش انواع مختلفی دارد و هر یک از روشهای پرورش خلّاقیت کودکان به تقویت یک یا چند بخش ازخلّاقیت کمک می کندخلّاقیت. در مجسمه سازی ، نقاشی و هنر های بصری به فرم و رنگ مربوط می شود در حالیکه ، خلّاقیت در داستان نویسی به استفاده از کلمات و واژه ها بر می گردد. همچنین خلّاقیت در مهندسی به استفاده های جدید از اشیای موجود و اختراعات نو مربوط می شود. بنابراین در ادامه مقاله پس از بیان مفاهیم خلاقیت، به ارائه راهکارهای گوناگون پرورش خلاقیت پرداخته می شود.
هدف پژوهش:
ارائه راهکارهای ساده و عملی جهت افزایش خلاقیت کودکان ابتدایی
مفاهیم خلّاقیت:
خلّاقیت از جمله مسائلی است که دربارهی ماهیت و تعریف آن تاکنون بین محققان و روانشناسان توافق نشده است؛ خلّاقیت یعنی رهایی از عادتهای ذهنیخلّاقیت، یعنی نگاهی متفاوت به پدیدههایی که دیگر مردم نیز به آنها مینگرند. خلّاقیت عبارت است از برآیند حساس شدن به مسائل، نواقص، شکافهای دانش، عناصر مفقوده، ناهماهنگیها و شناسایی دشواریها، جستجوی راه حلها، حدس زدنها، منظم کردن فرضیههایی دربارهی نواقص، آزمودن و دوباره آزمودن. اما تعریف که اغلب دانشمندان بر آن اتفاق نظر دارند این است: خلّاقیت = تازگی + ارزش.[1] به نظر بعضی از روانشناسان، خلّاقیت ترکیبی است از قدرت ابتکار، انعطافپذیری و حساسیت در برابر نظریاتی که به یادگیرنده توانایی میدهد خارج از نتایج نامعقول به نتایج متفاوت مولّد بیندیشد که حاصل آن رضایت شخصی و احتمالاً خشنودی دیگران خواهد بود .[7]
مقایسه مفاهیم ایده، خلّاقیت، نوآوری:
خلّاقیت به کارگیری تواناییهای ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید است خلّاقیت به معنای توانایی ترکیب ایدهها در یک روش منحصر به فرد یا ایجاد پیوستگی بین ایدههاست خلّاقیت بر خلق چیز نو دلالت دارد که به حل مشکل فعلی یا برآورده ساختن یک نیاز میانجامد. خلّاقیت 3یعنی:فرآیند تولید ایده های نو، فرآیند کشف مفاهیم جدید، یافتن راه های جدید برای حل مسائل.
نوآورییعنی:4فرآیند عملیاتی کردن ایده های نو، تحقق بخشیدن به مفاهیم جدید، اجرای راه حل های جدید، عملیاتیشدن خلّاقیت. ایده - <--------- - ideaخلّاقیت <------- - Creativity - نوآوری - .[1] - Innovation
عوامل مؤثر بر خلّاقیّت:
علاقه، اطلاعات، انگیزه، افزایش سرعت واکنش، افزایش حل مسأله و تصمیمگیری، برخورداری از عزت نفس،اعتماد به نفس بالاو نترسیدن از ابراز عقاید، محیط مناسب .[9]اندیشه خلّاق، انعطافپذیری، ایجاد امکانات، شخصیت سالم.[4]
ویژگی های تمرینات پرورش خلّاقیت:
1در. تمرینات خلّاقیت معمولاً چیزی به عنوان پاسخ غلط وجود ندارد. بنابراین هر پاسخی که کودک ارائه می کند می تواند صحیح باشد.
2. این تمرینات فاقد راه حل ها و پاسخ های از پیش تعیین شده هستند. بر این اساس می توانند تفکر واگرای کودک را فعال کنند تا خود او راه ها و پاسخ های متعددی را ایجاد کند.
3. این تمرینات کودک را در موقعیتی قرار می دهند که در آن ها می باید چیزی را خلق کند.
4. در این تمرینات انتقادات و قضاوت در مورد نتیجه کار کودک مطرح نیست و آن چه اهمیت دارد، اجرای تمرینات است.
5. در این تمرینات قواعد، شرایط، محدودیت ها و قید و بندهایی که در سایر تکالیف و تمرینات به چشم می خورد، وجود ندارد و کودک در انجام آن ها آزادی عمل نامحدودی دارد.[5]
