بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به سرعت پیشرفت تکنولوژی و تحقق این موضوع که منابع انسانی توانمند مهمترین و اصلی ترین عامل موفقیت یک سازمان می باشند، لذا این مقاله به طور خلاصه به توضیح جنبه هائی از توانمندسازی چون احساس شایستگی، احساس موثر بودن، احساس ارزشمند بودن و استقلال - انتخاب - و اعتماد می پردازد. اجرای پروژه های توانمند سازی در سازمان، سبب پرورش کارکنانی با عزت نفس و همچنین با اعتماد به نفس می گردد. این کارکنان به سازمان و تصمیمات اتخاذ شده در آن اعتماد دارند و تمام نیرو وخلاقیت خود را در جهت پیشرفت سازمان به کار می گیرند.
این کارکنان به رشد خود علاقمندند و در جهت رشد سازمان نیز، با تمام وجود می کوشند. در این مقاله بر مبنای جنبه های فوق و همچنین تلفیق آن با مدیریت راهبرانه، 12 راهکار عملی برای توانمندسازی کارکنان ارائه می گردد. در این راهکارها بر، ارزش قائل شدن برای کارکنان، اعتماد به تصمیم و عملکرد منابع انسانی، پرداخت پاداش و ارائه بازخورد به کارکنان تاکید می گردد و همچنین یکی از موانع اجرای پروژه های توانمند سازی، که مدیریت رئیس مآبانه می باشد مورد بحث قرار می گیرد و در مقابل آن بر مدیریت راهبرانه تاکید می گردد.
مقدمه
در جهان رقابتی امروزی، که با دگرگونی های سریع و پر شتاب دانش و معلومات بشری همراه است، یکی از عوامل مهم برای ایجاد تحول و بقای سازمان رسیدن به هدف ها و رسالت های مورد انتظار انسان است. سازمان ها به عنوان یک سیستم باز با محیط در تعامل می باشند و برای تداوم حیات نیازمند پاسخگوئی به تغییرات محیطی هستند و آنچه بقای سازمان را تضمین می کند منابع انسانی توانمند است.
مجهز بودن یک سازمان به منابع انسانی توانمند، یک اصل حیاتی است. بدون تردید، یکی از نشانه های بهره وری هر سازمان، برای رویاروئی با تغییرات سریع و شتابان ناشی از این تحولات، نگرش های عمومی و کاهش سطح حمایت های دولتی، تغییر در ساختار سازمانی و توانمند سازی نیروی انسانی است. - آندروود - 2002 توانمند سازی، ظرفیت های بالقوه ای را برای بهره برداری از توانائی انسانی که از آن استفاده کامل نمی شود، در اختیار سازمان می گذارد. هر گاه سازمان ها بخواهند در دنیای پیچیده و پویای امروزی به حیات خود ادامه دهند به این نیروی بالقوه نیازمندند و بایستی آن را مورد استفاده قرار دهند.
- بزاز جزایری، - 1384 عبدالهی و نوه ابراهیم - 1385 - بیان کردند که توانمند سازی منابع انسانی به معنای آزاد کردن نیروهای درونی کارکنان و همچنین فراهم کردن بستر و ایجاد فرصت ها برای شکوفائی استعدادها، توانائی ها و شایستگی های افراد می باشد. در نتیجه، سازمانی که دارای نیروی انسانی توانمند می باشد، سازمانی اثر بخش و پر بازده با نیروی انسانی کارآمد و ماهر است. بنابراین تجهیز و آماده سازی منابع انسانی برای مواجهه با تغییرات از اهمیت ویژه ای برخوردار است و کلیه سازمان ها با هر نوع ماموریتی باید بیشترین سرمایه، وقت و برنامه را به پرورش انسان ها در ابعاد مختلف اختصاص دهند - جعفرزاده، - 44 : 1386 بسیاری از سازمان ها راه حل این مساله را اجرای برنامه های توانمند سازی تشخیص داده و تلاش کرده اند زمینه لازم برای پرورش کارکنان توانمند را فراهم نمایند.
تعاریف توانمندسازی
اصطلاح توانمندسازی اولین بار تحت عنوان تفویض اختیار در نقش سازمانی در سال 1788 مطرح شد. - پاک طینت، - 1387 -در سال 2001، لی، توانمند سازی را زمینه ای برای افزایش گفتمان ها، تفکر انتقادی و فعالیت در گروههای کوچک می داند و اشاره می کند که اجازه دادن به فعالیت هائی در جهت حرکت به سوی مبادله، تقسیم و پالایش تجربیات، تفکر، دیدن و گفتگوها، از اجزای اصلی توانمند سازی هستند.
- نادری، - 66 :1386 به نظر راپیلی توانمند سازی یک مفهوم، یک مجموعه از رفتارها و یک برنامه سازمانی است. به عنوان یک مفهوم عبارتست از اعطای اختیار تصمیم گیری به مرئوسان به عنوان یک مجموعه از رفتارها، به معنی سهیم کردن گروههای خود گردان و افراد در تعیین سرنوشت حرفه ای خود و به عنوان یک برنامه سازمانی، به کل نیروی کار فرصت بیشتری برای آزادی، بهبود و به کارگیری مهارتها، دانش و توان بالقوه ی آنان، در جهت خیر و صلاح خود و سازمانشان اعطا می کند. - دسترنج، - 1: 1383 کوئین و اسپریتزر در سال 1977 توانمند سازی را در دو دیدگاه ارائه کرده اند:
الف-دیدگاه مکانیکی: مدیران و محققین بر این باورند که توانمند سازی، تفویض اختیار در تصمیم گیری در درون مرزهای مشخص و واگذاری مسئولیت به افراد می باشدکه به ارزیابی کارهای خود بپردازند.
ب- دیدگاه ارگانیکی: مدیران و محققین بر این باورند که توانمندسازی توانائی خطر پذیری، توسعه و ایجاد تغییرات، درک نیاز کارمندان، ساخت تیم جهت تشویق افراد به انجام کارهای مشارکتی و تائید عملکرد افراد می باشد. - رضیئی، - 1 :1384 کارتر در سال 2001، توانمند سازی را مجموعه سیستم ها و روش هائی که از راه توسعه قابلیت و شایستگی افراد در جهت بهبود و افزایش بهره وری، رشد سازمان و نیروی انسانی با توجه به اهداف سازمان به کار گرفته می شوند، تعریف می کند. - طالبیان، - 2003 ترلاکسن، توانمند سازی را فرایند تغییر عملکرد کارکنان از وضعیت - - آنچه به آنها گفته شود انجام دهند، به آنچه که نیاز است انجام دهند - - تعریف می کند.
- هداوند، - 55 : 1385 ابوالقاسم فخاریان عضو شورای عالی انجمن حسابداران خبره ایران، توانمند سازی نیروی انسانی را ایجاد مجموعه ظرفیت های لازم در آنان برای قادر ساختن آنها به ایجاد ارزش افزوده در سازمان و ایفای نقش و مسئولیت در سازمان، توام با کارائی و اثربخشی می داند. - بابائی و همکاران، - 9 :1381 ساویچ نیز معتقد است توانمند سازی فقط دادن قدرت به کارکنان نیست، بلکه موجب می شود کارکنان با فراگیری دانش، مهارت و انگیزه بتوانند عملکردشان را بهبود بخشند.
توانمند سازی فرایندی است ارزشی که از مدیریت عالی سازمان تا پائین ترین رده امتداد می یابد. - عرفان منش، - 3 :1386 توانمند سازی به طور کلی به معنای دادن قدرت بیشتر به کسی است. این اصطلاح معمولا" در زمینه های مختلف مانند توانمند سازی زنان، توانمند سازی کارکنان و غیره استفاده می شود. توانمند سازی کارکنان یک مفهوم و مسئله مهم برای یک مدیر منابع انسانی است. در دنیای امروز سازمان ها در حال تلاش برای توانمند سازی کارکنان خود از طریق آزادی بیشتر و اختیارات بیشتر هستند.
عوامل موثر بر توانمند سازی نیروی انسانی
عوامل مختلفی بر توانمندسازی منابع انسانی تاثیرگذار است که از آن جمله می توان به مدیریت مشارکتی، داشتن اهداف روشن، فراهم کردن اطلاعات، دسترسی به منابع، نظام پاداش دهی، تشکیل گروه، تفویض اختیار، ارزیابی عملکرد، الگو سازی، حمایت کردن، برانگیختن هیجان، استقلال و ساختار سازمانی و..... اشاره کرد. توماس و ولت هوس - - 1990 معتقد بودند که توانمندسازی یک انگیزه درونی است که نقش فعال کارکنان را در سازمان خود نشان می دهد. آنها اصرار داشتند که توانمند سازی یک مسئله چهاربعدی و متشکل از شایستگی، معنا، انتخاب و خود کارآمدی است. میشرا، واتن و کمرون - 1998 - قابلیت اعتماد را نیز به این جنبه ها افزود. - توحیدی، - 829 : 2012بنابراین ما به تشریح این عوامل می پردازیم:
-1احساس شایستگی - خود کارآمدی -
-2 احساس موثر بودن
-3احساس ارزشمند بودن
-4انتخاب - استقلال -
-5اعتماد
-1احساس شایستگی
هنگامی که مردم احساس کارآیی و سودمندی می کنند، توانمند می شوند. افراد توانمند نه تنها احساس شایستگی می کنند بلکه آنها مطمئن هستند که توانائی کافی برای انجام وظایف محوله شان را دارند. آنها احساس برتری می کنند و باور دارند که می توانند رشد کنند و راههای جدیدی برای برخورد با چالش ها ارائه دهند. خودکارآمدی - خود اتکائی - مهمترین عنصر توانمندسازی است. چرا که مشخص می کند که پرسنل در حال تلاش برای حل مشکلات دشوار هستند یا نه.
باندورا در سال 1986 دریافت مهمترین چیزی که یک مدیر می تواند برای توانمند کردن دیگران انجام دهد، این است که به آنان کمک نماید تا برتری شخصی خود را در مورد برخی چالشها یا مشکلات تجربه کنند. با انجام موفقیت آمیز یک کار، شکست یک حریف و یا حل مشکل، افراد احساس تسلط را در خود پرورش می دهند. - پاک طینت، - 43 :1387 باندورا - 1997 - اظهار داشت که سه عامل برای خود کارآیی وجود دارد؛
- 1 شخص به خودش اعتقاد دارد که قادر به انجام این کار هست.
-2 باور دارد که توانایی های مورد نیاز را دارد-3 موانع خارجی وجود ندارد .
عامل دیگری اعتبار است، و آن وضعیتی است که در آن شخص می تواند ماهرانه شغلش را انجام دهد. - توحیدی،2012، - 830 واتان و کامرون - 1998 - معتقدند که کارکنان توانمند علاوه بر حس اعتبار، حس اعتماد نیز دارند، یعنی آنها قادر هستند کارهایشان را به طور موثر انجام دهند. آنها احساس برتری شخصی می کنند و رویدادها و وقایع فرصتی برای یادگیری و گسترش توانایی هایشان است. هنگامی که مردم اعتماد به نفس خود را برای رسیدگی به وقایع و رویدادها باور دارند، آنها خود شان را درگیر می کنند و به طور نامحسوس با شرایط جدید مواجه می شوند. - توحیدی،2012، - 830
