بخشی از مقاله
چکیده
بقاء و تداوم فعالیت سازمانها و مؤسسات به چگونگی کارآیی و اثربخشی عملکرد کارکنان بستگی دارد، لذا مهمترین مؤلفه در فرآیند کار و فعالیت، انسانها هستند که تصمیمات را اتخاذ میکنند و سپس آن را به اجرا در میآورند و بر پایه آنها تداوم و فعالیت پایبنده را پیشبینی میکنند - ناظم و حمودی، - 80 :1385 با توجه به اینکه نقش منابع انسانی در موفقیت سازمانها بسیار روشن بوده - نجف بیگی، - 49 :1389 و بررسیهای مختلف نشان میدهد که تراز عملکرد کارکنان در سازمانها رضایتبخش نیست و بیشترین مشکلات سازمانها نیز از همین کاستی نشأت میگیرد - ناظم و حمودی، - 80 :1385، بنابراین امروزه عملکرد منابع انسانی بیشترین توجه مدیران سازمانهای موفق را به خود جلب کرده است.
بدون تردید می توان گفت نیروی انسانی با ارزشترین منبع سازمانی محسوب میشود. منابع انسانی به سازمان معنا و مفهوم بخشیده و زمینههای تحقق اهداف سازمانی را فراهم میکند. امروز بیش از هر زمان دیگری مشخص شده است که رشد و توسعه سازمانها و در پی آن یک جامعه و کشور در گرو استفاده صحیح از نیروی انسانی است - مظاهری راد،. - 24 :1390 یکی از وظایف اولیه مدیران ایجاد انگیزه در کارکنان است به گونهای که عملکرد آنها به بالاترین سطح ممکن برسد - مورهد و گریفین ، ترجمه الوانی و معمارزاده، . - 115 :1386 انگیزش یکی از ابزارهای مهم در القای کارکنان برای تولید نتیجه مؤثر و کارآمد و خلق محیط کاری مثبت و اجرای موفقیتآمیز برنامههای پیشبینی شده است - مقیمی، . - 329 :1388
مقدمه
روشن است که نیروی انسانی کارا، مهمترین سرمایه هر سازمانی میباشد. در توجیه اهمیت نقش افراد در مقایسه با سرمایه و فناوری که هر سه از عوامل عمده افزایش بهرهوری هستند، تقرباًی تمامی صاحبنظران، منابع انسانی را به عنوان اساسیترین عامل قلمداد کردهاند. منابع انسانی باید به عنوان سرمایههای اصلی جامعه پرورش داده شوند و با بکارگیری سیاستهای مناسب، انگیزه تلاش و کوشش را در آنها ایجاد نمود - منجم زاده و برادران، . - 39 :1388 این درحالی است که مدیران برای استفاده بهینه از تجهیزات، ماشین آلات و ابزارهای تولید، پول و سرمایه، و نیروی کار در سازمان، ساز و کارهای متفاوت را به کار میگیرند، مثلاً درجهت حفظ و نگهداری ماشینآلات و ابزار تولید، سیستم تعمیر و نگهداری را مورد استفاده قرار میدهند و همه سال مبالغ هنگفتی را در این راه هزینه میکنند .
علاوه براین در پی دستیابی به آخرین اطلاعات در بخش فنآوری هستند، ولی با آن همه تلاش و کوشش که در جهت حفظ و نگهداری ماشین آلات، بهینهسازی و تغییر تکنولوژی به کار می برند متأسفانه در جهت حفظ و نگهداری نیروی انسانی به عنوان اصلی ترین و اساسی ترین منبع، چندان فعال نیستند - مهداد، . - 1380 انگیزش از موضوعات و مفاهیم اساسی در مدیریت سرمایهای انسانی بوده و آثار و نوشتههای بسیاری در خصوص انگیزش از سوی دانشمندان مختلف مطرح شده که در آنها هم از نظر تئوریک و هم از نظر تجربی، فنون انگیزشی مورد استفاده توسط مدیران برای بهبود عملکرد افراد مورد بحث و بررسی گرفته است - نجفی، . - 31 :1389
وظیفه مدیران هدایت انگیزشی کارکنان به سویی است که رفتار آنان موجب رشد اثربخشی کل سازمان شده - مورهد و گریفین، ترجمه الوانی و معمارزاده، - 167 :1386 و داشتن نیروی انسانی کارآمد، متعهد و باانگیزش بزرگترین سرمایه هر سازمان میباشد. اما، اداره نیروی انسانی کار سادهای نیست. متأسفانه، در سازمانهایی که هنوز تفکر سنتی مدیریت حاکم است، به نقش و اهمیت این عوامل توجه نمیشود. زیرا، عوامل مؤثر در استفاده اثربخش نیروی انسانی را، عوامل مادی و اقتصادی میدانند. حقوق، مرخصی سالانه، مزایای شغلی و عواملی از این قبیل به عنوان عوامل انگیزشی تلقی میشوند - نجف بیگی، . - 49 :1389
- ماهیت انگیزش شغلی
انگیزش از واژه لاتین Mover به معنای حرکت، گرفته شده است. ریشه های روان شناختی انگیزش، در گذشته و امروز تا اندازه ای در اصل هدونیزم، یعنی اعتقاد به اینکه اصل خوبی در خوشی و لذت جویی است، دارد. این اصل بر این فرض استوار است که انسان ها همواره در جست و جوی لذتند و از درد و رنج گریزانند. در برگردان انگلیسی به فارسی، انگیزش یعنی علتی که باعث انجام کاری یا خواستن چیزی می شود. انگیزش در فرهنگ فارسی به معنای تحریک و ترغیب است. از دیدگاه روان شناختی، انگیزش به نیروی سوق دهنده و کشاننده ای که به رفتار دیرپای هدفمندی منجر می شود، گویند.
یا در تعریف دیگری آمده است: انگیزش، نیروی هدایت کننده درونی است که افراد را به صورت فیزیولوژیکی و روان شناختی در پیگیری هدفی جهت ارضای نیازها و انتظارات آنان سوق می دهد - رستگار، . - 166 :1389 انگیزه را چرایی رفتار گویند. به عبارت دیگر هیچ رفتاری را فرد انجام نمیدهد که انگیزهای یا نیازی محرک آن نباشد. انگیزش انسان اعم از خودآگاه یا ناخودآگاه، ناشی از نیازهای اوست. بنابراین در تعریف انگیزه میتوان گفت: انگیزه یا نیاز عبارت است از حالتی درونی و کمبود یا محرومیتی که انسان را به انجام یک سری فعالیت وا میدارد - سید جوادین، . - 23 :1386 انگیزش عبارتست از حالت درونی که انسانی را به انجام فعالیت خاص ترغیب میکند. انگیزه مستقیماً قابل مشاهده نیست.
گاهی از طریق مشاهده رفتار افراد، می-توان انگیزههای آنها را حدس زد یا استنباط کرد و یا از طریق پرسش از خود آنان به انگیزهشان پی برد. اثریخشی فراگرد مدیریت، به چگونگی انگیزش افراد برای انجام وظایفشان بستگی دارد. به علاوه همه رفتارهای انسان هدفدار است. میتوان گفت دو عامل شکلدهنده رفتار انسان عبارتند از انگیزه و هدف، به همین دلیل انگیزش کارکنان برای انجام وظایف سازمانی و همسو سازی اهداف آنان با اهداف سازمان از اهمیت ویژهای برخوردار است - رستگار، . - 166 :1389 وظایف سازمانی، هر اندازه هم که دقیق و حسابشده باشند تا زمانیکه کارکنان سازمان انگیزه کار و فعالیت نداشته باشند، بهطور مؤثر به مرحله عمل درنخواهد آمد. انگیزه یا محرک کارکنان ممکن است کاملاً درونی و ناشناخته باشد.
از این رو لازم است که مدیر از محرکات بیرونی برای انگیزش آنان استفاده کند. مطالعات مدیریت و رفتار سازمانی غالباً قدرت انگیزش عوامل اقتصادی را مورد تأکید قرار میدادند، یعنی باورشان بر این بود که نیازهای اساسی کارکنان معمولاً از طریق پرداخت دستمزد و پاداش ارضا میشوند، ولی آنها نیازهای معنوی نیز دارند که در محیط کار غالباً نادیده گرفته میشوند. افراد علاوه بر رفع نیازهای اساسی، جویای موقعیتهایی هستند که بتوانند نیازهای درونی خود را از لحاظ کسب منزلت و احترام، رشد و پیشرفت ارضا نمایند. ایجاد شرایطی که کارکنان سازمان را از لحاظ ارضای این قبیل نیازها آسودهخاطر سازد، انگیزه کار و فعالیت را در آنان تقویت میکند.
- تقسیمبندی انگیزهها
در یک تقسیمبندی انگیزهها را به سه گروه تقسیم نمودهاند:
· انگیزههای ابتدایی: انگیزههای غیراکتسابی هستند که پایه و اساس فیزیولوژیکی دارند. مثل گرسنگی، تشنگی، جنسی و مادری و ...
· انگیزههای عمومی: انگیزههای غیراکتسابی بوده که پایه و اساس فیزیولوژیکی ندارند و مابین انگیزه-های ابتدایی و انگیزههای ثانوی قرار میگیرند. مثل: شایستگی، کنجکاوی، فعالیت و ...
· انگیزههای ثانوی: در بعضی مواقع به آنها انگیزههای اکتسابی نیز گفته میشود. انگیزههایی هستند که فقط از طریق یادگیری ایجاد میشوند. نظیر قدرت، پیشرفت، اضطراب، ترس و ... - بختیاری و فلاح، . - 51 :1383
