بخشی از مقاله
چکیده
»عفاف«؛ حالتی نفسانی است که با اجتناب از تن دادن به خواهش ها، تمایلات فطری و خارج نشدن ازحدّ اعتدال حاصل می شود و شخص عفیف؛ کسی است که بتواند درحدّ اعتدال، شهوات و غرایز خود را مهار نماید. »عفاف« یکی از اساسی ترین تعالیم اخلاقی اسلام به شمار میرود و مسلمانان وظیفه دارند با رعایت موازین آن، حریم زن و مرد را پاس داشته و خود را از انحرافات اخلاقی و اجتماعی حفظ کنند. این امر بر استحکام نهاد خانواده و کاهش آمار طلاق تأثیر خواهد گذاشت و سلامت جامعه اسلامی و آرامش روانی افراد را تضمین خواهد کرد.
این تحقیق با جمع آوری اطلاعات از منابع روایی، تفسیری، اخلاقی و... نگرشی نو به راهکارهای گسترش عفاف در جامعه داشته و آن را به روش توصیفی و نظری بررسی کرده است. پژوهش حاضر در سهف صلِکلّیا:ت، راهکارهای گسترش عفاف و پیامدهای آن، تنظیم گردیده است. در بخشی از نتیجه آمده استاهمیّت: عفاف بهعنوان یکی از اساسیترین قوانین الهی بر هیچمتفکّری پوشیده نیست و اسلام با مطرح کردن آن، تدابیری اساسی در حوزه خانواده و اجتماع اندیشیده است.
امروزه باید برای گسترش عفاف در جامعه و ایجاد امنیت اجتماعی و اخلاقی، اموری از جمله امربه معروف و نهی از منکر، تقویت باورهای دینی و معرفی الگوی مناسب به فرزندان، تربیت صحیح آنان و ... را به کار بست. بنابراین برای داشتن جامعه ای سالم، همه باید پاسدار عفاف باشند. یعنی از یک سو؛ زنان جامعه اسلامی باید از خودنمایی، خودآرایی و دلربایی در محیط بیرون از خانه پرهیز کنند و از سوی دیگر؛ مردان جامعه نیز از چشمچرانی و هوسرانی اجتناب ورزند.
مقدمه
»عفاف« در تعالیم اسلامی در حقیقت پدید آمدن حالتی برای نفس است که بر کنترل شهوات و جلوگیری آن در خروج از مرز اعتدال دلالت میکند. از آنجا که عدم رعایت عفاف به عنوان یکی از مهمترین معضلات جامعه امروز بشمار میرود، سزاست جهت صیانت از کیان جامعه اسلامی تدابیری اساسی اندیشیده شود؛ چرا که به نظر میرسد با ادامه روند کنونی، جوانان در معرض خطراتی چون بدحجابی، افزایش بی بندو باری، ایجاد روابط نامشروع و انحطاط اخلاقی قرار گرفته و بنیان خانواده متزلزل گردد. امروزه غفلت در امور دینی به خصوص »عفاف«، عواقب جبران ناپذیری مانند بالارفتن سن ازدواج، فروپاشی بنیان خانواده، افزایش طلاق، ضعف ایمان و سستی باورهای دینی و افزایش فساد و انحراف افراد و... را در پی خواهد داشت و عدم رعایت آن، منجر به سقوط ارزشهای انسانی و انحطاط اخلاقی انسانها خواهد شد.
معنای لغوی عفاف
واژه »عفاف« در زبان عرب از ریشه »ع. ف. ف« است و با فتح حرفاوّل، به معنای »عفاف، پارسایی و پرهیزگاری، نهفتگی، پاکدامنی، خویشتنداری« است.
معنای اصطلاحی عفاف
در بیان معنای اصطلاحی عفاف آمده استعفّت: پدید آمدن حالتی برای نفس است که به وسیله آن از فزونخواهی شهوت جلوگیری شود.
ابعاد عفاف
از آنجا که »عفاف« به معنای خودداری و خود نگهداری از هرگونه امر ناپسند است، همین امر قلمرو عفاف را توسعه بخشیده و تمام اعضای ظاهری و تمام قوای باطنی بدن را فرامیگیرد و به همه ابعاد وجودی انسان سرایت میکند. پس ابعاد مختلف عفاف را میتوان با تقسیمبندی ذیل مورد بررسی قرارداد:
1. عفاف در رفتارعفّت - کردار - ؛
2. عفاف در گفتارعفّت - کلام - ؛
3. عفاف در افکارعفّت - اندیشه - .
.1 عفاف در رفتار
مقصود از »عفاف« در رفتار اعمال و افعالی است که به واسطه اعضاء و جوارح پدید می آیند. در ادامه به بیان چند مورد از عفاف در رفتار اشاره می شود:
.1,1 عفاف در نگاه
ارزش واهمیّت این موضوع از این جهت است که چشم، دروازه دل است. آنچه از این دریچه وارد وجود شخص میشود گاهی او را به سرمنزل سعادت و گاه به ورطه سقوط وذلّت می کشاند. ازآنجاکه خداوند، خالق انسان است و نسبت به تمام صفات و اخلاقیات او آگاهی کامل دارد، از همین روعفّت در نگاه را توصیه نموده و میفرماید:»و به مردان با ایمان بگو که دیدگان خود را فرو بخوابانند... «. - نور». - 30/و به زنان باایمان بگو که دیدگان خود را فرو بخوابانند... «. - همان. - 31/بنابراین رعایتعفّت نگاه و پرهیز از چشمچرانی، پاکی جان و روان انسان را در پی خواهد داشت که باسعادت مرد و زن و نسل انسانی در ارتباط است.
.1,2 عفاف در پوشش
یکی از مهمترین مصادیق »عفاف« مسئله حجاب و پوشش است. نفس انسان به او امر میکند زیبایی های جسمی خود را نمایان کند تا بیشتر موردتوجّه دیگران باشدعفّت. در پوشش؛ آن است که انسان از پوشیدن لباس های تنگ و چسبان یا نازک و بدننما که موجب جلب نظر دیگران و خودنمایی می شود، اجتناب کند و وقار و سنگینی را برگزیند.امام علی - ع - میفرماید:»شما را به پوشش لباس ضخیم توصیه میکنم، چرا که هر کس لباسش نازک باشد، دینش نازک است.« - حرانی، 1382 ش: . - 342
.1,3 عفاف در زینت و آرایش
تمایل آدمی به زیبایی و جمال، یکی از خواسته های فطری بشر است. آیین مقدس اسلام نیز به موضوع زیبایی، زیبادوستی و پیرایشتوجّه مخصوصی دارد و پیروان خود را به زیبایی و آرایش و استفاده از نعمتها توصیه میکند تا یکی از خواهش های طبیعی بشر یعنی جمال دوستی وی اغناء شود. در این رابطه امام حسن مجتبی - ع - میفرمایند:»خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد؛ پس خود را برای پروردگارم زیبا میسازم.« - احسایی، 1405 ق:. - 321/1بنابراین اسلام از زینت، آرایش و آراستگی نهی نمی کند، بلکه آنچه موردمذمّت قرآن کریم و اسلام است تبرّج«» و آشکارساختنِ زینت در محافل اجتماعی و برای غیر محارم است.
.2 عفاف در گفتار
یکی دیگر از ابعاد عفاف،عفّت در کلام و سخن است. سخن، سرمایه انسان و ملاک اعتبار و ارزش اوست. انسانی که به گفتار خوداهمیّتی قائل نباشد، از ارزش خود در بین مردم می کاهد. از آن جمله دروغگویی که مصداق مناسبی برای انسانبیعفّت در گفتارش هست. از سوی دیگر مسئله مهمی که باید در هنگام سخن گفتن رعایت شود، بحث آهنگ و لحن کلام است. اثر تحریک آمیز صدای زن، توسط روانشناسان مورد بررسی قرارگرفته است.
از جمله ایشان مارتین موریسن، روانشناس معروف کانادایی به این نتیجه رسیده که:»صدا؛اوّلین محرک و عامل جنسی به شمار میآید ... «. - پاکنژاد، 1369 ش: . - 182/20خداوند متعال همواره انسان را از گفتار منافی عفاف نهی فرموده و به رعایتعفّت کلام دعوت مینماید. پس شایسته است انسانها نیز در مقام بندگی حق قرار گیرند و با رعایت ادب، نرمی، محبت و... با دیگران سخنگویند و از دروغ،بُهتان، ناسزا و ... دوری گزینند و موجبات گسترشعفّت کلام را در بین افراد جامعه فراهم نمایند.
.3 عفاف در افکار
»عفاف« در فکر و اندیشه بهمعنای مهار و مدیریت افکار است تا وارد عرصههای آلوده وخلافِعفّت نشود و شخص، با اندیشه پاک به زندگی بپردازدتفکّر. و اندیشهاهمیّتِاز والایی برخوردار است و هر قدر فکر انسان متعالیتر و با فطرت کمالجوی او بیشتر منطبق باشد، سریعتر راه تکامل را میپیماید. امام علی - ع - میفرماید: »هر آن کس که عقل دارد،عفّت میورزد. ازاینرو عقل وتفکّر یکی از عوامل مؤثر در تعدیل خواهشهای نفسانی و رام کردن غرایز بشری است. پس انسان برای رسیدن به زندگی حقیقی و سعادتمندانه محتاج اندیشه است.« - رسولی محلاتی، 1386 ش: . - 130/2
