بخشی از مقاله
چکیده
به دنبال فراگیر شدن بکارگیری سیستم های نوین ساخت، سازمان ها و نهادهای بسیاری در گوشه و کنار جهان اقدام به تهیه روش های قراردادی با شرایط عمومی و خصوصی متفاوتی کرده اند.به دنبال این رویکرد معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری بخشنامه هایی جهت بکارگیری کارفرمایان و پیمانکاران پروژه ها منتشر کرد. با این وجود، و پس از گذشت سالها، به نظر میرسد کارفرمایان و پیمانکاران بسیاری وجود دارند که در بکارگیری شرایط عمومی پیمان با مشکلاتی مواجه می گردند؛ مشکلاتی که می توان آنها را ناشی از عواملی چون ابهامات موجود در ضوابط و شرایط قراردادی هر یک از بخشنامه ها، عدم تناسب بخشنامه ها با اصول حاکم بر پروژه، عدم آشنایی کارفرمایان و پیمانکاران با روش صحیح تنظیم قراردادها، عدم شناخت صحیح از مفاهیم و مفاد شرایط قراردادی، و ... دانست . در این نوشته انواع سعی بر آن شده است تا با اولویت بندی مفاد چالش برانگیز شرایط عمومی پیمان بر اساس میزان ابهام و تاثیرگذاری در اهداف پروژه تصمیم گیران بتوانند تمرکز و مدیریت مناسب این ریسک های موجود در این مواد را انجام بدهند.بدین منظور از روش توصیفی پیماشی با استفاده از نظر خبرگان برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است.
-1 مقدمه
انتخاب روش انجام پروژه و انتخاب مناسب ترین قرارداد، یکی از تصمیم گیری های مهم پروژه است. سیستم اجرای پروژه به مجموعه ای از فرایندها اطلاق می گردد که در آن نوع قرارداد، روش پرداخت، محدوده مسئولیت هر یک از طرفین قرارداد، نحوه حل و فصل اختلافات دست اندرکاران پروژه و نحوه توزیع و تخصیص ریسک در دوره حیات تبیین می شود. با توجه به اهمیت انتخاب سیستم مناسب، طی سالیان اخیر روشهای متعددی جهت انتخاب سیستم مناسب ارائه شده است.
انتخاب مناسب قرارداد پروژه می تواند هزینه های پروژه را به میزان محسوس و زمان اجرای پروژه را به مقدار قابل توجهی کاهش دهد و انتخاب قرارداد نامناسب برای پیشبرد پروژهها می تواند منجر به بروز مشکلاتی مانند تأخیر و افزایش هزینه و بروز اختلافات و ادعاها در پروژه ها گردد. این انتخاب که در ابتدایی ترین مراحل پروژه اتخاذ میگردد، بر تمامی فرآیندهای اجرای پروژه و هم چنین کارآیی اجرای مراحل پروژه تأثیر میگذارد. از معمول ترین و رایج ترین روش های قراردادی اجرای پروژه می-توان به گروه روش های خود اجرا یا امانی، روش مدیریت ساخت یا چهار عاملی، روش متعارف یا سه عاملی و روش طرح وساخت یا دو عاملی - از جمله - EPC اشاره نمود
درکشور ما به منظور واگذاری پروژه های دولتی غالبا از شرایط عمومی پیمان استفاده می شود که در این مدت مورد انتقاد بسیاری از متخصصین و ذینفعان قرارگرفته است،و جای درنگ برای استفاده از مدل های قراردادی دیگر را در ذهن جامعه ی مهندسی کشور به وجود آورده است. از این رو اولویت بندی مواد چالش برانگیز این موافقتنامه می تواند تاثیر بسزایی در راستای توانمندسازی دست اندرکاران قراردادهای عمرانی برای کاهش و مدیریت این ریسک ها داشته باشد.
-2ضرورت انجام تحقیق
امروزه در دنیا تحولات بزرگی در نحوه انجام پروژه ها و طرح ها در حال وقوع است. به عنوان نمونه طبق آمار موسسه طرح و ساخت آمریکا - DBIA - ،نسبت پروژه های طرح و ساخت درسالهای 1985 تا 2000 از 5 درصد به 35 درصد و پروژه های اجرا شده به روش سه عاملی از 82 درصد به 54 درصد رسیده است. همچنین این موضوع اثبات شده است که به کار بردن تمام روش های انجام پروژه برای هرنوع پروژه مناسب نبوده و می بایست متناسب با ویژگیهای هر پروژه و عوامل تاثیرگذار دیگر از جمله شرایط محیطی، ضوابط انجام پروژه واهداف کارفرما، مناسب ترین روش انجام پروژه انتخاب شود. طبق برآوردهای انجام شده، با انتخاب روش مناسب برای انجام پروژه، میتوان هزینه های پروژه را به طور متوسط 5 درصد و مدت اجرای آن را به میزان قابل توجهی - در بعضی موارد تا حدود 33 درصد - کاهش داد.
بنابراین انتخاب روش مناسب انجام پروژه و در چارچوب آن عقد قرارداد مناسب، به خصوص در پروژه های ملی و بزرگ نظیر سدسازی، یک تصمیم استراتژیک بوده و از اهمیت خاصی برخوردار است. در دنیا تلاش های زیادی برای نیل به هدف ذکرشده انجام یافته که در این میان می توان به تهیه و ارایه مدل انتخاب روش مناسب انجام پروژه به روش تاپسیس و تهیه قراردادهای تیپ توسط فیدیک اشاره نمود. با توجه به اهمیت بین المللی اسناد تهیه شده توسط فیدیک و همچنین تقاضای روزافزون استفاده از این اسناد بخصوص در پروژه های بزرگ و ملی داخل کشور ، شناخت دقیق و تناسب استفاده آنها در پروژه های مختلف - نظیرساختمانی،زیرزمینی،صنعتی - امری بسیار ضروری و مهم می باشد.[1]
-3 روش تحقیق
هدف از این پژوهش بررسی چالش های قراردادی موجود در پروژه های عمرانی و صنعتی در مقیاس کوچک و بررسی میزان تأثیر آنها بر اهداف اصلی پروژه می باشد . بنابراین، ابتدا به شناسایی چالش های به کارگیری شرایط عمومی پیمان در پروژه های کوچک ساخت و ساز پرداخته می شود. سپس به بررسی میزان تاثیرگذاری این موارد برچهار حوزه ی هزینه، زمان، کیفیت و محدوده پروژه پرداخته می شود. برای این منظور از نظرات خبرگان و متخصصین برای تعیین میزان تأثیر موارد چالش برانگیز شرایط عمومی پیمان در پروژه های ساخت و ساز استفاده می شود.سپس به بررسی نمونه های قراردادی برای پروژه های عمرانی و صنعتی در مقیاس کوچک پرداخته می شود و نتایج ارائه می گردد.
پس از شناسایی و معرفی چالش های مفاد شرایط عمومی پیمان برای پروژه های کوچک ساخت و ساز،با توجه به اطلاعات حاصل از مرور ادبیات و همچنین نظرات کارشناسان خبره در مورد میزان تاثیرگذاری هر ماده به بررسی مفاد شرایط عمومی پیمان پرداخته می شود و فرآیندهای کاری مرتبط با مدیریت پروژه های عمرانی با استفاده از پژوهش های انجام شده پیشین و انجام مصاحبه با متخصصین، مدیران پروژه و دست اندرکاران صنعت ساختمان تعیین می گردد . پس از آن با استفاده از تکنیک دلفی به بررسی میزان تأثیر مفاد شرایط عمومی پیمان بر اهداف اصلی پروژه پرداخته می شود.
سپس برای اولویت بندی این مفاد از میان تکنیک های تصمیم گیری چند شاخصه، از تکنیک تاپسیس استفاده می گردد. سپس اولیت بندی میزان تاثیرگذاری مفاد شرایط عمومی پیمان در مدیریت پروژه های ساخت و ساز کوچک عمرانی بر حسب اهمیتی که می توانند برای پروژه داشته باشند مشخص می گردند که برای دست اندرکاران صنعت ساخت و ساز درک و بینشی ارزشمند فراهم می کند.پیمایش در بین 12 نفر انجام شد که شامل مدیران پروژه، کارشناس برنامه ریزی و کنترل پروژه، مدیر فنی، مهندسان مشاور، ناظر و پیمانکاران و نماینده کارفرما بود.
نوع تحقیق نوع تحقیق از نظر هدف
براساس هدف پژوهش ها به پژوهش های بنیادی و کاربردی تقسیم می شوند. تحقیق بنیادی پژوهشی است که به کشف ماهیت اشیاء پدیدهها و روابط بین متغیرها، اصول، قوانین و ساخت یا آزمایش تئوریها و نظریهها میپردازد و به توسعه مرزهای دانش رشته علمی کمک مینماید. تحقیق کاربردی : پژوهشی است که با استفاده از نتایج تحقیقات بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روشها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع انسانی انجام میشود. هدف تحقیق کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. این پژوهش بر حسب هدف، کاربردی است.
نوع تحقیق از نظر روش انجام تحقیق
تحقیق حاضر یک تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی است. پیمایش عبارت است از جمع آوری اطلاعات با طرح و نقشه که به منظور تجزیه و تحلیل روابط برخی از متغیرها صورت می گیرد. پیمایش، روشی در تحقیق می باشد که فراتر از یک تکنیک خاص در گردآوری اطلاعات است. روش جمع آوری اطلاعات در این پژوهش پیمایشی است. مطالعات موردی موجب بررسی عمیق درباره ی جنبه های ویژه ی موضوع تحقیق می شوند.[6] توصیف دقیق و باریک بینانه یک مورد می تواند تأثیر بیشتری از هر نوع گزارش پژوهشی داشته باشد.[7] در روش پیمایشی از تکنیک دلفی استفاده شده است. جهت بررسی دیدگاه های یک جمع صاحب نظر در مورد یک موضوع ویژه می توان از این تکنیک استفاده کرد.
نوع تحقیق از نظر نحوه گردآوری اطلاعات
روش های گردآوری اطلاعات به دو دسته میدانی و کتابخانه ای تقسیم می شود. روش های کتابخانه ای در تمام تحقیقات مورد استفاده قرار می گیرند. برخی تحقیقات مانند تحقیقات تاریخی اساساً کتابخانه ای هستند. روش های میدانی عبارتند از مشاهده، مصاحبه، پرسشنامه، آزمون، مباحثه و چندرسانه ای. در این پژوهش نیز در ابتدا به دلیل مرور ادبیات، مقالات و مطالعات موردی برای شناسایی چالش های شرایط عمومی پیمان از روش کتابخانه ای استفاده شده و در ادامه فرآیند پژوهش به دلیل استفاده مصاحبه و پرسشنامه با حضور محقق و به صورت چهره به چهره از روش میدانی استفاده شده است.
ابزار اندازه گیری و گردآوری اطلاعات
پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده از ابزارهای رایج اندازه گیری متغیرها هستند اما در بسیاری از تحقیقات از مقیاس های سنجش نگرش استفاده می شود. مقیاس لیکرت یکی از متداول ترین مقیاس های سنجش نگرش می باشد که به عنوان ابزار جمع آوری اطلاعات در تحقیقات پیمایشی مورد استفاده قرار می گیرد و عبارت است از مجموعه ای از پرسش های هدف دار که نظر، دیدگاه و بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می دهد.
تهیه مقیاس لیکرت
برمبنای نظریه چرچیل برای ایجاد یک مقیاس زمانیکه ابعاد موضوع مورد مطالعه شناسائی شدند باید مجموعه ای از آیتم ها در ارتباط با هر بعد ایجاد گردند.[9]
