بخشی از مقاله
چکیده
0جهانی شدن ونوآوری سبب شده تا شهر ها در فضا های فرا ملی همانند شرکتهای چند ملیتی رقابت زیادی را با یکدیگر داشته باشند. هیچ نقطه شهری در جهان نمی تواند به حفظ جایگاه ونقش سنتی خود در سلسله مراتب شهری تکیه نماید.زیرا سایر نقاط شهری در ساختار شبکه ای با سایر شهر های دیگر در رقابتند تا جایگاه خود را در شبکه ارتقا داده وبرسایر رقبا خود غلبه کنند ایجاد فضای رقابتی در جامعه وارتقای سطح رقابت پذیری داخلی وبین المللی کلان شهر ها زمینه های لازم برای ورود به فرآیند جهانی شدن را فراهم می آورد.
رقابت پذیری در همه سطوح کیفیتی است که از طریق حاکمیت بازار وشکل گیری فعالیتها برپایه مزیتهای نسبی ورقابتی در اقتصاد جهانی به واسطه دسترسی آسان تر به بازارهای خارجی منتفع خواهد شدبا توجه به اهمیت رقابت پذ یری در موفقیت کشورها برای حضور در فرایند جهانی شدن این مقاله با روش توصیفی تحلیلی فضای رقابتی کشور ایران وکلان شهر تهران را با برخی از کشورها در عرصه های فرا ملی به بحث گذاشته .نتایج نشان می دهد ایران با نمره کل 4/03 در رتبه 83 شاخص رقابت پذیری 2014-2015 قرار گرفت ، ایران در موسسات رتبه 108 ، در زیر ساخت رتبه 69 ،در محیط اقتصاد کلان رتبه 62 ، در آموزش ابتدایی وبهداشت رتبه 52 ،در آموزش عالی رتبه 78 ، در بازدهی محصولات بازار رتبه 120، در بهره وری بازار کاررتبه 142، در توسعه بازار مالی رتبه 128 ، در امادگی فناوری رتبه 107، در اندازه بازار رتبه 21،در پیشرفتگی کسب وکار رتبه 110 ودر نوآوری رتبه 86 را بدست آورده است.
کلان شهر تهران به عنوان بزرگترین کلان شهر ایران درکسب این امتیاز نقش اصلی را برعهده داشته است.کاهش ضریب بهره وری ، جایگاه ضعیف در صادرات کشور نسبت به دیگر کلان شهر ها ، خروج سرمایه های مادی وانسانی به دلیل نبود بستر مناسب برای فعالیت وسرمایه گذری از مهمترین چالش های فراروی کلان شهر تهران برای رقابت پذیری است کلان شهر تهران هنوز وارد فرایند جهانی شدن آماده نشده وخارج از شبکه شهر های جهانی قرا ر دارد .وبرای رقابت پذیری با کشورهای دیگر راه زیادی را باید بپیماید.
واژگان کلیدی: کلان شهرها ، رقابت ، تهران
مقدمه
با نگاهی به تحولاتی که کلان شهرها در دهه های اخیر تجربه کرده اند می توان دید که نقش آفرینی آنها ابتدا از نظر تاثیر گذاری در رشداقتصادی ملی مورد توجه بوده ودر حال حاضر نقش آنها در رقابت با دیگر کلان شهر ها در فرایند جهانی شدن وارائه کیفیت بالای زندگی ،بیش از سایر جنبه ها مورد توجه قرار گرفته است. - www.economist.com - فرایند جهانی شدن وگسترش بازارهای مصرف ونیز افزایش تعداد رقبا وشدت رقابت باعث اهمیت بخشیدن به مفاهیمی مانند رقابت پذ یری شده است .این امر موجب گردید تا سازمان های خدماتی وعمومی نیز در کشورهای مختلف در جهت ارتقای توان خود به شناسایی عوامل موثر بر مقوله رقابت بپردازند وبرای تقویت آنها تلاش کنند وامروزه یکی از دغدغه های مهم دولت ها واقتصاد دانان شهری شدت یافتن رقابت میان شهرها در مقیاس جهانی وایجاد توان رقابتی در شهرها برای ایفای نقش بهتر تقسیم کار جهانی است. - قورچی ،مالکی - 1389:4:
کلان شهرها همانند دولت ها ، به شدت با یکدیگر در درون شبکه وفضای جریان ها به رقابت پرداخته ،هر یک تلاش می کنند تا بازار سرمایه را هرچه بیشتر به سوی خود سوق دهند، در نتیجه از مزیت های آن بهرمند شوند ،علاوهبراین چنان چه شهری از مزیت های نسبی خاصی برخوردار باشد ،می تواند با حرکت به سمت عرصه های فراملی وسرمایه گذاری در پروژه های سایر کلان شهر ها ی دیگر به منابع مالی بیشتری دسترسی یافته ، با اعزام نیروی کار متخصص جهت فعالیت در پروژه ها شرایط وزمینه های اشتغال را برای شهروندان خود فراهم سازد جغرافیای جهان شهر ها نشان می دهد که در رده تقسیم بندی گاما در منطقه خاورمیانه به غیر از کلان شهر استامبول شهر های دیگر هنوز نتوانسته اند به سطح یک جهان شهر برسند.
در واقع کلان شهر تهران با داشتن مزیت های نسبی فراوان برای حضور در عرصه فراملی ویافتن جایگاهی در شبکه سلسله مراتبی کلان شهر ها به علت فقد ان رویکرد فرا ملی ورقابتی در حوزه ملی ومدیریت شهری هنوز به شکل سنتی هدایت می شوند . روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است که در یک کلیت منطقی در قالب فرایند علمی تحقیق صورت می پذیرد.به این ترتیب که با گرد آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای ومطالعه محتوای اسناد ومنابع فارسی ولاتین به تحلیل این مبحث پرداخته شده است.قورچی ومالکی - - 1389
در مقاله ای با عنوان رقابت پدیری کلانشهر ها در عرصه های فراملی با استفاده از ابزاراستراتژی به این نتیجه رسیده اند که کلان شهر های ایران با داشتن مزیت های نسبی فراوان برای حضور در سطح فرا ملی ویافتن جایگاهی در شبکه سلسله مراتبی جهان شهر ها به علت فقدان رویکرد رقابتی هنوز به شکل سنتی هدایت می شوند که خود باعث بروز مشکلات مالی شده است.خواجوی - 1389 - در مقاله ای با عنوان رقابت پدیری ومولفه های اقتصاد شهری به بررسی این موضوع پرداخته وبه این نتیجه رسیده اند که ورود شرکت های چند ملیتی در کلان شهر تهران می تواند زمینه ساز افزایش درآمد ملی شود ومزیت های مالی ،سیاسی واجتماعی بسیاری برای کشور در عرصه های فراملی به همراه داشته باشد.
مواد وروشها
روش تحقیق در این مقاله توصیفی تحلیلی وروش گرد اوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای صورت گرفته است برای گرد آوری وتشریح مطا لب از کتاب ها ، اسناد مربوطه استفاده شده است. مراحل و شیوه تحقیق غالبا دربررسی توصیفی - تحلیلی رقابت پذیری کلان شهر ها دو سوال بنیادی را مورد ارزیابی با معیارهای موردنظر قرار می دهند -1 کلان شهر مورد نظر ما جایگاه مناسبی درفرایند رقابت پذیری دارد یا نه؟- 2 چالشهای اقتصادی پایدار در کلان شهر مورد مطالعه ما - تهران - کدامند وجهانی شدن اقتصاد چه فرصت هایی را برایرفع این چالشها فراهم می آورد؟-3 آیا کلان شهر تهران در فرایند جهانی شدن اقتصاد وشاخصهای آن تاثیر متقابل را پدیرفته است یا نه ؟
مبانی نظری مفهوم رقابت پذیری
رقابت پذیری از دیدگاه کمیسیون اروپا1999 بعنوان توانایی تولید محصولات وخدمات مورد نیاز بازارهای بین المللی در حالی که به حفظ سطح بالای درآمد وثبات توانایی تولید منطقه توجه دارد تعریف شده است .یعنی در حالی که به رقابت خارجی تمرکز دارد به سطح اشتغال ودرامد محلی نیز توجه می نماید.یکی از تعاریف اصلی رقابت پذیری شهرها توسط مایکل استوربر1997 صورت گرفته است که آنراتوانایی اقتصاد برای جذب وحفظ ثبات یا افزایش استاندارد زندگی مردم در گیر در آن حوزه می داند رقابتی بودن شهرها فقط به بحث درآمد شرکت ها باز نگشته بلکه بر انتقال درآمد به مردم نیز توجه دارد ومتفاوت از رقابت صرف می باشد چراکه رقابت بازی همراه با مجموع صفر است .
یعنی یک طرف برنده شده ودیگری بازنده اما در شهرها چنین قاعده ای حاکم نیست چرا که همزمان با افزایش سطح رقابتی شهر، دیگر شهرها وکل کشور میتواند رشد کرده وسود ببرند. - سلمانی،حسینی: - 1390:2 در سال 1985 میلادی کمیسیون رقابت پذیری صنعتی رقابت پذیری را به شرح زیر تعریف کرد ، رقابت پدیری یک کشور درجه ای است که بتواند تحت شرایط بازار آزاد ومناسب کالاها وخدماتی را ارئه دهد که به استانداردهای بازارهای بین المللی دست یابد وهمزمان درآمد واقعی وکیفیت زندگی مردم آن کشور برای یک دوره بلند مدت بهبود یابداز نظر اسکات ولوج رقابت پذیری ملی اشاره به توانایی کشورها جهت ایجاد معرفی وتوزیع خدمات ومحصولات در عرصه کسب وکار بین المللی دارد واز طریق منابع درآمدها افزایش می یابد .
موسسه مدیریت توسعه، رقابت پذیری ملی نحوه عملکرد دولت ها در ایجاد وحفظ محیطی که در آن به رقابت بپردازند تعریف می کند.مجمع جهانی اقتصاد رقابت پذیری را مجموعه ای از برنامه ها،خط مشی ها وسیاست های حمایتی -اقتصادی می داند که نرخ رشد اقتصادی را از یک وضعیت متوسط به وضعیت عالی ارتقاء دهد. اگر چه تعاریف کاملا مشابه نیستند اما همه آنها دارای یک وجه مشترک بوده وآن به وجود آمدن یک محیط مساعد جهت توسعه سطح رفاه یک کشور است. - ملک اخلاق ،طالقانی - 1389:2: درواقع کشورهای مختلف جهان محیط ملی خود را بر اساس
آنچه که نیروهای اساسی چهارگانه رقابتی نام دارد و محیط
رقابتی کشور را شکل می بخشد، مدیریت می کنند؛ با وجودی که در مسیر بهبود رقابت پذیری، نسخه واحدی وجود ندارد و با این وصف سیاست های مختلفی را می توان از نمونه های موفق اقتباس کرد که هر کشور و دولتی ناگریز است این سیاست ها را با شرایط محیطی خاص خود منطبق نماید و به طور کلی استراتژی های رقابت پذیری موفق، زمانی قابل تجربه اند که ویژگی های بازار جهانی را با الزام های ملی که تاریخ نظام ارزشی و سنت های جاری در یک کشور آنها را تعریف می کنند، سازگار نمایند.بر اساس برخی یافته های موجود، تعداد چهار عامل به عنوان محورهای تعیین کننده اقتصاد رقابتی معرفی شده اند که عبارتند از:
-1 کارآمدی دولت،
-2 کارآیی تجاری،
-3 اقتصادی
-4 زیرساخت ها، -
کلان شهرها
این اصطلاح ریشه یونانی داشته و سر پاتریک گدس برای اولین بارآن را در مورد مسائل شهری به کار برده و پس از او لویس مامفورد آمریکایی آن را مورد استفاده و واکاوی قرار داد.اصطلاح مذکور به معنای شهر بسیار بزرگ و گستره وسیع شهری است که از چند شهر بزرگ یا مادر شهر تشکیل شده است و نواحی و آبادی های اطراف شهر ها را تحت نفوذ خود در می آورد و به نوعی آن ها را به خود وابسته می کند. مرکز کلان شهر هارا جاده ها و آزاد راه ها به هم متصل می کنند. - پور شکیبایی،89 ص - 117 کلان شهر ها سیستمی پیچیده از روابط ، ساختارهاو تعاملاتگروه های انسانی بوده و زندگی کلان شهری ،پیشرفته ترین مرحله زندگی بشر محسوب می شود.
سیستم های عظیم مالی و نهاد های تصمیم ساز اقتصادی غالباٌ در کلان شهرهای دنیا مستقر بوده و روز به روز بر نقش بی بدیل کلان شهرها دراقتصاد جهانی افزوده می شود.کلان شهرها بستری هستند که رخدادهای اقتصادی در آنها صورت واقعیت به خود می گیرند به عبارت دیگر مدیریت وهنر بهره برداری از ظرفیت های بالقوه وبالفعل کلان شهر ها وافزایش بهره وری وجهت دهی به فعالیت هایی که در آنها میگیرد جایگاه کلان شهرها را در اقتصاد ملیو بین المللی تعیین می کند.اگرچه تا چند دههبیشتر کلان شهرها عملاً بیشتر در سطح ملی از نظر اقتصادی مهم بودند اکنون نقش آفرینی آنها در اقتصاد جهانی نیز مهم است کلان شهر ها می کوشند جایگاه خود را تعریف کنند برای خود تصویر جدید بسازند خود را بهتر نشان دهند.
,کیفیت زندگی بهتری ارائه دهند و شرایطی را فراهم کنند تا بهتر جلوه کنند , امروز رقابتی تنگاتنگ بین کلان شهرهای جهان برای کسب جایگاهی برتر از نظر اقتصادی در جریان است و هر یک از آنها می کوشند سهم بیشتری از سرمایه ,دانش و نیروی انسانی خبره را از سراسر جهان به خود جذب می کند بنابراین حوزه تاثیر گذاری کلان شهرها معمولاوسیع بوده و کل کشور و گاه بر کل جهان تاثیر می گذارند اثر توسعه ای یا ضد توسعه ای کلان شهر ها می تواند کل اقتصاد هر کشور را در بر بگیرد .
رقابت کلان شهر ها در فضای اقتصاد جهانی
از منظرجغرافیایی،اقتصاد جهانی ،اقتصادی است که در طی آن برخی مناطق نواحی وشهرها کانون نوآوری ،کارکردهای اقتصاد وتولیدی پیشرفته ،درآمدها وپرداختها ی بالاوبرخوردار از ابزارهای تولیدی پیشرفته برای رقابت در عرصه جهانی اند در حالی که برخی دیگرفاقد این مزیت می باشد. - - Clark; 2003در سلسله مراتب شبکه شهرهای جهانی یعنی سه گروه آلفا، بتا وگاما ،جهان شهر ها در رده آلفا یعنی بالاترین رده شهرهای جهانی قرار می گیرد. - Beaverstock - smith;Taylor,1999,pacione,2004در یک دسته بندی گروه مطالعاتی Gawcکلان شهر ها بر اساس جایگاه آنها از نظر کارکردهای اقتصادی به سه دسته تقسیم می کنند.-1آلفا:که در راس آن لندن ،پاریس ،نیویورک وتوکیو قراردارند- 2بتا:که در راس آن سان فرانسیسکو،سیدنی ،تورنتو وزوریخ قراردارند-3 گاما:که درراس آن آمستردام ،بوستون ،کاراکاس ودالاس قرار دارند. - - chttp//:www.Iboro.ac.uk/gawG/rb/rb.html
با شکل گیری کلان جهانی شدن معاصر وشبکه هایی که با استفاده از تکنولوژی ارتباطات شکل گرفته برای کلان شهر ها این امکان به وجود آمده است که در پیوند با شبکه ها، وارد عرصه فضای جریان ها شده ، در درون شبکه جایگاهی را برای خود در اقتصاد جهانی کسب کنند. این جایگاه می تواند وزن واهمیت شهر ها را دراقتصاد جهانی تعیین نماید .به مجرد اینکه یک کلان شهر وارد عرصه شبکه می شود در درون فضای جریان ها قرار گرفته ، در جهانی شدن معاصر ، نقشی جهانی به خود می گیرد.این کلان شهر ها گره های اصلی شبکه محسوب می شود که در عملکرد هر چه یک گره در ساختار شبکه برخورد صمیمانه تریبا سرمایه داشته باشد ، سرمایه وشرکت
