مقاله روابط ساده و چندگانه تاب‌آوری با راهبردهای مدیریت زندگی در بیماران دیالیزی

بخشی از مقاله

چکیده

هدف پژوهش حاضر، بررسی روابط ساده و چندگانه ی تاب آوری با راهبردهای مدیریت زندگی در بیماران دیالیزی بود. کلیه بیماران دیالیزی شهر کرمانشاه در سال 1395 بود، جامعه پژوهشی مورد نظر را تشکیل می دادند. پژوهش بر روی 181 نفر - 79 مرد و 102 زن - که به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شده بودند، اجرا شد. جهت جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه انتخاب، بهینهسازی و جبران - COC؛ فروند و بالتز، - 2002، و مقیاس تاب آوری - CD-RIS؛ کانور و دیویدسون، - 2003 استفاده شد. برای بررسی روابط ساده بین متغییرها از تحلیل ضرایب همبستگی به شیوه پیرسون استفاده شد. همچنین برای بررسی روابط چندگانه بین متغیرها تحلیل رگرسیون چندگانه با روش همزمان انجام شد.

یافته های پژوهش نشان داد که تاب آوری با راهبردهای مدیریت زندگی رابطه ی مثبت و معناداری داشت. به عبارت دیگر بیمارانی که بیشتر از راهبردهای مدیریت زنددگی استفاده میکردند، دارای سطح تاب آوری بالاتری بودند و بر اساس استفاده بیشتر از راهبردهای مدیریت زندگی میتوان تابآوری بالاتری را در افراد پیشبینی کرد. در نتیجه می توان راهبردهای مدیریت زندگی را جزء عوامل زیربنایی مرتبط با تاب آوری دانست. بر اساس این یافته ها پیشنهاد شد تا برای بالا بردن سطح تاب آوری بیماران در مقابل مشکلات شان، راهبردهای مدیریت زندگی با شیوه های شناختی و رفتاری به آنها آموزش داده شود.

مقدمه و هدف

بیماری مزمنکلیوی یکی از بیماری های مزمن رایج بشری است که امروزه 2 تا 3 درصد مردم جهان را گرفتار کرده است - لدرر و اوسف، . - 2007 اهمیت این بیماری در ماهیت دینامیک بودن آن در طول زمان است. این بیماری در طول زمان پیشرفت می کند و همراه با پیشرفت خود، عوارض جدیدی را برای بیمار به همراه می آورد - برونر و همکاران، 2010؛ ولیچ، پرکینز، جانسون و میشل، . - 2006 بیماری مزمن کلیه موقعیت تهدید کننده ای برای وضعیت سلامتی، اقتصادی و اجتماعی فرد مبتلا، خانواده و جامعه است و در چند سال گذشته، توجه فوقالعاده زیادی را خصوصاً در کشورهای پیشرفته به خود معطوف کرده است.

در مراحل پایانی بیماری مزمن کلیه، بیمار برای ادامه حیات نیاز به درمان های جایگزین پیدا می کند که از جمله درمان های جایگزین کلیه، انواع مختلف دیالیز می باشد که همودیالیز یا دیالیز صفاقی هستند - کمار، آمدراج، سوندارجان و آبراهام، . - 2003 این روش های درمانی علیرغم اینکه زمینه بقای بیشتر بیماران را فراهم نمودهاند، یک منبع تنشزا برای بیماران هستند. بیماران مبتلا به بیماری کلیوی مرحله نهایی با تنش زاهای متعدد و مشابهی برخورد خواهند کرد که بر سطوح عملکرد جسمی، روانی و اجتماعی آنها تاثیر خواهد گذاشت - لدرر و اوسف، . - 2007 بیماری مزمن کلیوی برای بیمار و خانواده او بسیار مشکل آفرین است، زیرا منجر به تغیرات مهمی در شیوه زندگی فرد میگردد و ناتوانی، کاهش سطح انرژی، نیاز به دیالیز و مشکلات بهداشتی همراه با آن، میتواند توانایی بیمار را برای انجام کار و فعالیتهای عادی روزمره تحت تاثیر قرار داده و زندگی عادی شخص را مختل سازد.

این بیماران مجبور هستند در طرز لباس پوشیدن، برخوردهای اجتماعی و مسائل جنسی خود تغیراتی بدهند و به همین دلیل احساس میکنند که از لحاظ بدنی با دیگران متفاوت هستند. لذا در تمامی جنبه های سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی زندگی با مشکلات متعددی روبرو میشوند و باید ناراحتیها و مشکلات زیادی را تحمل کنند. در این شرایط چیزی که بیماران کمک میکند سطح تابآوری آنها در مواجهه با بیماری است که بایع می شود که بیماران در برخورد با بیماری و شرایطی که به آنها تحمیل می کند، تحمل و سازگاری بیشتری داشته باشند و بهتر با آن سازگار شوند و یا اینکه توان سازگاری و تحمل را نداشته باشند و در مقابل بیماری آسب پذیرتر باشند.

جوزف 2009 - ، به نقل از خزعلی، - 1389 تابآوری را به عنوان توانایی افراد برای انطباق و سازش در مقابل تغییرها، تقاضاها و ناامیدیهای زندگی، تعریف میکند. فرد تابآور کسی است که قادر است در مواجه با ناملایمات و تغییرهای زندگی موفق شود. سلامت روان افراد آسیب دیده، تحت تأثیر پیامدهای منفی پیشامدهای ناگوار قرار میگیرد. سرسختی و تابآوری از منابع درون فردی هستند که میتوانند سطوح استرس و ناتوانی را در شرایط ناگوار تعدیل نماید و اثرات منفی استرس را کمرنگتر جلوه دهند.

ساباتکوا - 2004 - معتقد است که تابآوری یک انرژی تجدیدپذیر است که به حفظ یا تجدید نظم و هماهنگی درون خانوادهها کمک میکند. به اعتقاد استراندووا - 2006 - ، براساس ایده تابآوری برخی از افراد یا خانواده ها از توانایی جسمانی، حاضر جوابی روانی و تواناییهای فردی برخوردارند که این ویژگیها به آن اجازه میدهد به چالشها عکس العمل نشان دهند و بتوانند به شکلی مطلوب رشد یابند. تابآوری فرایندی است که اشاره به رشد فرد دارد و طی این فرایند فرد به لطف تجربه، قویتر میشود. بنابراین تاب آوری فقط جان سالم بردن از یک حادثه نیست، بلکه مقابله مؤثر با حوادث است. تابآوری یکی از اهداف ارتقاء سلامت و جزء عوامل محافظ محسوب میشود.

تابآوری به معنای مقابله با مشکلات و رویدادهای ناگوار و پاسخ قابل انعطاف تحت شرایط زندگی روزانه است. افرادی که تابآور هستند، افزون بر زنده ماندن، توانایی موفق شدن را نیز دارند. این توانایی در زنده ماندن و حتی غلبه بر ناملایمات آن، چیزی است که به عنوان تابآوری خوانده میشود - خزعلی، . - 1389 بنابر آنچه گفته شد، سازه تابآوری میتواند عاملی قابل توجه در رابطه وضعیت و شرایط بیماران دیالیزی است و میتواند در میزان عوارض روانشناختی مرتبط با موقعیت بیماران دیالیزی مفید باشد.

بنابراین شناخت عوامل زیربنایی و مرتبط با تاب آوری از اهمیت ویژهای برخوردار است - شاهقلیان، تاجداری و نصیری، . - 1394 یکی از عوامل شناختی و رفتاری که میتواند زیربنای بسیاری از رفتارها، باورها و تفکرات در افراد باشد، راهبردهای مدیریت زندگی هستند - کنچت و فروند، . - 2016 در مرور پژوهشهای پیشین موردی یافت نشد که راهبردهای مدیریت زندگی را به عنوان عامل زیربنایی مرتبط با تابآوری مورد بررسی قرار داده باشد و با توجه به اینکه روشن شدن چگونگی این روابط میتواند خلاءهای پژوهشی این قسمت را برطرف کند و دیدگاهی عمیقتر در این حوزه را به درمانگران و پژوهشگران بدهد، بررسی این روابط از اهمیت ویژه برخوردار است.

راهبردهای مدیریت زندگی عاملی برای تبیین پیامدهای مثبت روانشناختی است. راهبردهای انتخاب اهداف و رسیدن به آن از مسائلی هستند که با ظهور روانشناسی مثبت مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت - یعقوبی، . - 1392 در همین راستا بالتز و بالتز - - 1990 مدلی شناختی- رفتاری را معرفی کردند که چگونگی مدیریت زندگی را توسط افراد برای رسیدن به اهدافشان در زندگی را توضیح می داد. مشی به این هدف در قالب سه راهبرد اساسی با عنوانهای انتخاب، بهینهسازی و جبران اتفاق میافتد که راهبرد انتخاب به دو راهبرد انتخاب گزینشی و انتخاب بر مبنای فقدان تقسیم میشوند.

منظور از انتخاب گزینشی چگونگی مدیریت و استفاده فرد از توانایی ها و منابع در دسترسش برای رسیدن به اهدافش است. انتخاب بر مبنای فقدان به موقعیتی اشاره می کند که فرد در زندگی از بعضی مهارت ها یا منابع محروم باشد و با توجه به این نقایص و کمبودها منابع موجود را در راه برطرف کردن این کمبودها و رسیدن به اهداف زندگی، مدیریت کنند. بهینهسازی نیز به عملکر فرد برای یادگیری مهارتهای جدید و توسعهی مهارتهای موجودش اشاره میکند و یادگیری از طریق الگو قرار دادن افراد موفق جزء این راهبرد می شود. همچنین راهبرد جبران به زمانی اشاره دارد که فرد توانایی خاصی را از دست بدهد و با یک نقصان روبرو شود و برای جبران آن از دیگران و وسایل خاصی استفاده کند تا سطح خاصی از توانایی رسیدن به اهداف را به دست آورد.

بطور مثال فردی که در یک تصادف پای خود را از دست میدهد سعی کند با استفاده از پای مصنوعی این نقانش را جبران کند تا بتواند سطح خاصی از توانمندی را در خودش جبران کند - فروند و بالتز، . - 2002 بالتز و بالتز - - 1990 بیان می کنند که راهبردهای مدیریت زندگی تمام گستره زندگی افراد را تحت پوشش قرار می دهد و معتقدند که استفاده بیشتر از این راهبردها باعث میشود که افراد زندگی خود را بهتر مدیریت کنند و در مواجهه با مشکلات، فقدانها و شرایط دشوار زندگی تابآوری و مقاومت بیشتری داشته باشند. همچنین آنها بر این عقیده هستند که در زمان بروز بیماریها و شرایط دشوار افراد با استفاده از راهبرد جبران قادر خواهند بود که بخشی از توانایی و عوامل تامین کننده رضایتمندی را در زندگی حفظ کنند.

بطور خلاصه استفاده از راهبردهای مدیریت زندگی نه تنها باعث می شود که افراد توانایی ها و منابع در دسترس شان را بهتر مدیریت و حفظ کنند، بلکه باعث می شود تا در مواقع بروز بیماری های مزمن و خطرناک و فقدان ها در زندگی بتوانند در حفظ توانمندیها و رسیدن به اهداف عملکرد بهتری داشته باشند - اوهند، ریدرا و بنسینگا، . - 2007 با توجه به مبانی نظریهی انتخاب، بهینهسازی و جبران، از لحاظ نظری می توان اینطور استنباط کرد که افرادی که بیشتر از راهبردهای مدیریت زندگی استفاده می کنند و در استفاده از آنها از توانایی بیشتری برخوردارند، از تاب آوری بیشتری برخوردارند و در مقابل شرایط ناراحت کننده دیالیز، سطح تابآوری بالاتری را برخوردار باشند.

بر همین اساس و همسو با نظریات فروند و بالتز - - 2002 در پژوهش حاضر انتظار میرفت که راهبردهای مدیریت زندگی به عنوان سازه ای شناختی-رفتاری با سطح تابآوری بیماران دیالیزی در ارتباط باشد و بتواند تغییرات در آن را پیشبینی کند. این در حالی است که پژوهش های پیشین چنین روابطی را مورد سنجش قرار نداده اند و این پژوهش در راستای برطرف کردن این خلاء پژوهشی انجام شد.

  تئوری و پیشینه تحقیق

تابآوری یکی از اهداف ارتقاء سلامت و جزء عوامل محافظ محسوب میشود. تابآوری به معنای مقابله با مشکلات و رویدادهای ناگوار و پاسخ قابل انعطاف تحت شرایط زندگی روزانه است. افرادی که تابآور هستند، افزون بر زنده ماندن، توانایی موفق شدن را نیز دارند. این توانایی در زنده ماندن و حتی غلبه بر ناملایمات آن، چیزی است که به عنوان تابآوری خوانده میشود - خزعلی، . - 1389 ابوالقاسمی - - 1390 در پژوهشی بر روی 120 دانش آموز با پیشرفت تحصیلی بالا و پایین نشان داد که افرادی که تاب آوری بالاتری دارند، در مقابل رضایت از زندگی بالاتری نیز دارند. همچنین تاب آوری بالا با خودکارآمدی بالا و استرس پایین همراه بود.

بعلاوه این روابط در دانشآموزان با پیشرفت تحصیلی بالاتر، قویتر از دانش آموزانی بود که پیشرفت تحصیلی پایین داشتند. خلعتبری و بهاری - - 1389 نیز در پژوهش خود به نتایج مشابهی دست یافته بودند. چان و همکاران - - 2006 در پژوهشی به بررسی اثربخشی رویکرد متمرکز بر معنا بر افزایش تابآوری ورضایت از زندگی بیماران مبتلا به سرطان پرداختند. شرکت کنندگان در این پژوهش 52 نفر در هنک گنگ بودند. نتایج این پژوهش نشان داد که رویکرد متمرکز بر معنا باعث بهبود بیماران میشود و همچنین این رویکرد باعث تقویت برداشتهای مثبت نسبت به حوادث و تابآوری و بالا رفتن رضایت از زندگی میشود.