بخشی از مقاله
چکیده
امروزه از عوامل مؤثر در تعلیم و تربیت مدرن که در گذشته کمتر به آن توجه شده چگونگی معماری فضاهای آموزشی در کنار دیگر عوامل مؤثر در آموزش از قبیل محتوای آموزش، مدرسان و آموزشی می باشد. فیلسوف ژان پیاژه1 معتقد است "کودکان به طور انفعالی اطلاعات را جذب نمی کنند بلکه آنچه را که در دنیای پیرامون خود می بینند، می شنوند و احساس می کنند را انتخاب و تفسیر می نمایند". در نتیجه فضای آموزش به عنوان بستر آموزش نقش بسیار با اهمیتی در کیفیت آموزش ایفا می کند و باید با داشتن محرکهای حسی و رفتاری انتقال پیامهای آموزشی هدفمند را به دانش آموزان تسهیل نموده و محرکهایی که سبب اختلال حواس آنها می شوند را کمرنگ نماید. در این راستا ادوارد تی هال2 از کارشناسان ارتباطات در نظریه "زبان صامت" خود معتقد است که "فضا سخن می گوید و زمان حرف می زند" یعنی محیط فیزیکی فضای آموزش در کنار دیگر عوامل آموزشی حامل پیام برای دانش آموزان است.
واژههای کلیدی: فضای آموزشی، مدرن، تعلیم و تربیت، معماری
مقدمه:
فضاهای آموزشی و در عمده ترین بخش آن , مدارس دوره زمانی طولانی تری از عمر انسان ها را در خود جای می دهد.هدف یاداشت حاضر یافتن کالبدی جدید برای اصلاح فرایند آموزش و پرورش می باشد.فرایندی که جهت گیری آن به سوی رشد مسئولیت پذیری , کار پربار و تداوم در امر آموزش می باشد.هر چند آموزش پرورش , سیاستگذاریهایش تا کنون نتوانسته است شرایطی فراهم کند که موجب پرورش بیش از پیش استعداد های دانش آموزان شود ماهیت فضا های آموزشی ,لازمه سر مشقی منحصر بفرد برای پژوهش و ایجاد کنش و واکنش صحیح جهت آموزش و پرورش می باشد.به شرط آنکه تعاملی صحیح و مستمر مابین سه اصل آموزش و پرورش , دانش آموز و فضای آموزشی بر قرار باشد.
روش تحقیق:
با توجه به متمایز بودن رفتار در هر فرد و تأثیر فرهنگ، نگرش، توقعات، حافظه تاریخی و تأثیرات محیطی بر ادراک، در مطالعات کتابخانه ای تحقیق حاضر از اطلاعات جمع آوری شده و نتایج تحقیقاتی که از افراد مختلف و در گروه های متفاوت توسط چندین محقق انجام شده بمنظور مقایسه یافته های آنها برای رسیدن به نتایج روشن و قابل درک استفاده شده و برخی از نظرات دانشمندان در زمینه روانشناسی مورد بررسی قرار گرفت. این تأثیر هنگامی به ظهور می رسد که نیازها و خواسته های دانش آموزان و دانشجویان مورد توجه قرار گیرد و در فرآیند طراحی محیط و پارامترهای محیطی موجب ایجاد فضایی زنده، پویا و با کیفیت برای یادگیری شود.
تفاوت فسلفه سنتی و معاصر آموزش و پرورش:
فلسفه سنتی آموزش و پرورش بر این باور بود که کودک شالوده ای تهی، منفعل و ذاتاً بی علاقه نسبت به یادگیری است که دانستنی ها باید به کودکان آموزش داده شود.در غیر این صورت او خود برای یاد گرفتن پیش قدم نخواهد شد بدین جهت امکانات محیط آموزشی بر اساس نقش ساکن و منفعلانه کودک تنظیم شده بود و در برابر آن به تحرک و تسلط فیزیکی معلم به عنوان یاد دهنده تأکید می شد.در این صورت آموزش جریان یک سویه محسوب می گردید، که معلم متکلم وحده است - لطف عطا، 1387، ص . - 86 به همین دلیل نوع طراحی و امکانات اکثر فضاهای آموزشی مناسب نگرش سنتی است در حالیکه با مقایسه فلسفه سنتی و معاصر آموزش و پرورش که در جدول شماره 1 اشاره شده است، به راه حلهایی که نگرش معاصر بر روی طراحی این فضاها می گذارد پی می بریم. کلاسهای با یک جهت و معلم محور به کلاسهایی با تنوع فضایی و دارای امکان تعامل آموزشی و امکان استفاده از ابزارهای جانبی در آموزش مبتنی بر آزمایش و تجربه.
ایده های اساسی در روانشناسی محیطهای آموزشی
سازماندهی فضای آموزشی امری مهم است. تحقیقات نشان داده اند که فضاهای یادگیری عاملی خنثی در فرآیندهای آموزش و یادگیری نیستند، محیطی که در آن یادگیری صورت می گیرد حد و مرزی ندارد. کودک در خانه، مدرسه، خیابان، پارک، کتابخانه عمومی، مسجد و هر جا که بتواند حضور یابد یاد می گیرد. اما بخشی از محیطهایی که کودک در آنها حضور می یابد عملاً" " برای آموزش و یادگیری طراحی شده اند. مدرسه و کتابخانه از آن جمله اند. نام این مکانها را فضای آموزشی گذارده اند. فضاهای آموزشی در داخل محیطهای یادگیری قرار گرفته اند. طراحی مناسب فضاهای آموزشی بر میزان یادگیری از جمله بر تفکر خلاق کودکان اثر می گذارد. خواه این طراحی کل ساختمان مدرسه را در بر گیرد و خواه تنظیم فضای آموزشی به معنی نحوه قرار گرفتن دانش آموزان و ابزار در کلاس درس باشد - علی آبادی، . - 1386
برخی از آموزش ها نیازمند فضاهایی ساکت است و برخی دیگر آزادتر است اما به هرحال باید ویژگی های خاص آنها معین باشد. کمبود امکانات به میزان زیادی مانع از فعالیت های آموزشی است. اگر یک کلاس درس نتواند آرامش لازم را برای مطالعه فراهم آورد یا تهویه ی مناسبی نداشته باشد،یقیناً فعالیت آموزشی و نیز فعالیت ذهنی و تفکر را نیز کند خواهد کرد. امروزه لازم است تا کلاس های درس شرایطی را فراهم آورند تا معلمان به خواسته ها و حرفهای بچه ها بیشتر گوش فرا دهند و همین طور بچه ها نیز با معلم و دوستان خود بیشتر رابطه برقرار نمایند. این موضوع که فضاهای آموزشی بر میزان یادگیری و دیگر دستاوردهای دانش آموزان مؤثر است، چندین دهه مطالعات بسیاری را در حوزه های مختلف از جمله در حوزه های روانشناسی محیط در فضاهای آموزشی به خود اختصاص داده است و این اعتقاد وجود دارد که محیطهای یادگیری امروز، باید از محر کهای لازم برخوردار بوده تا امکان فعالیتهای غیر ساکن را تسهیل نماید، چرا که اساسی ترین نیازهای نظامهای آموزشی نوین، " تحرک فیزیکی و ذهنی" و " رشد روحیه اجتماعی " است. به سخن دیگر، روش یادگیری جدید درگیر این مسأله است: " تعاملات پی در پی و مداوم انسانها با یکدیگر و با منابع محیطی " - گرینو، . - 1998
سه ایده اساسی در روانشناسی محیطهای آموزشی:
الف-هر نوع آموزشی در محیطی فیزیکی با ویژگیهای کالبدی قابل درک و نجش انجام می شود - اهداف گوناگونی توجه دانش آموزان را به خود جلب می کند - ب-دانش آموزان به طور انفعالی نه لمس می کنند نه می بینند و نه می شنوند بلکه بطور فعال احساس می کنند،نگاه می کنند و گوش می دهند - توان جمع آوری و فهم دانش آموزان از اطلاعات دریافتی از محیط محدود است و بنابراین با پردازش اتوماتیک کنترل شده ای اطلاعاتی را از این میان گزینش می کنن که برایشان جذاب تر، مهم تر یا عجیب تر است - ج-ویژگیهای کالبدی محیطهای آموزشی - مثل گرمای زیاد، نور و ... - بر احساس دانش آموزان تأثیر روانی و رفتاری گذاشته یادگیری را بطور مثبت یا منفی تحت تأثیر قرار می دهد - کن گریتس، 2006، فصل - 6 به نظر وین اشتاین3 پارامترهای محیطی می تواند به طور غیر مستقیم بر دانش آموزان اثر بگذارند و اثرات این تنظیمات متفاوت فیزیکی اغلب نسبت به نوع فعالیت محیطی و یادگیرنده متفاوت است - وین اشتاین، 1979، ص - 557
