بخشی از مقاله
چکیده
در سالهای اخیر علوم مختلف بر پایه علوم جدیدی به نام علوم دانش بنیان شکل گرفته است. دانش بنیان عبارت است از تولید خلاقیتهای بیشتر و ایجاد مدلهای کسب و کار که تا کنون و جود نداشته است و معماری دانش بنیان نیز به معنی نیروی فکر یا خلاقیت فردی یا گروهی در طراحی میباشد. اعتیاد به مواد مخدر عبارت است از مسمومیت تدریجی که به علت استعمال مداوم یک دارو اعم از طبیعی یا مصنوعی ایجاد میشود و برای شخص و اجتماع زیان آور میباشد. بدین منظور، مراکز رهایی از وابستگی به مواد مخدر با بهرهگیری از برنامههای کاربردی به بازسازی شخصیت کاذب فرد معتاد بر مبنای اصول و مهارتهای سالم زندگی فردی و اجتماعی میپردازند.
تا کنون بیشتر مراکز رهایی از وابستگی به مواد مخدر در کشور ایران، بدون توجه به روحیات فرد معتاد و علوم دانش بنیان طراحی شدهاند. این امر سبب میشود که معتادان هنگام مراجعه جهت بستری شدن در مراکز رهایی از وابستگی به مواد مخدر دچار نوعی ترس و اضطراب شوند که این نکته ممکن است موجب کاهش تاثیر درمان شود. در مطالعه نور و رنگ در معماری محیطهای درمانی علاوه بر جنبه فیزیکی باید جنبه روانی آن نیز در نظر گرفته شود.
نورپردازی و رنگ ترکیبی از علم و هنر معماری میباشند که با بکارگیری درست آن در طراحی و ایجاد فضاهای مطلوب درمانی از جمله مراکز رهایی از وابستگی به مواد مخدر جهت افزایش سلامت بدن و روان و ارتقا کیفیت زندگی معتادان عمل میکند. در این مقاله، به بررسی جایگاه نور و رنگ در معماری داخلی مراکز رهایی از وابستگی به مواد مخدر با استفاده از روش مطالعات کتابخانهای و تحقیقات میدانی پرداخته شده است.
-1 مقدمه
-1-1 اعتیاد
اعتیاد به معنی عادت کردن، خوی گرفتن و پیاپی خواستن چیزی است. اصطلاح اعتیاد به سهولت قابل تعریف نیست، اما عواقب آن به صورتهای مختلف از قبیل کم شدن تحمل و وابستگی فیزیکی هویدا میشود. در طب جدید به جای کلمه اعتیاد، وابستگی به دارو به کار میرود که دارای همان مفهوم ولی دقیقتر و صحیحتر است. مفهوم این کلمه آن است که انسان بر اثر کاربرد نوعی ماده شیمیایی از نظر جسمی و روانی به آن وابستگی پیدا میکند، به طوری که بر اثر دست یابی و مصرف دارو، احساس آرامش و لذت به او دست میدهد. در حالی که نرسیدن دارو به خماری، دردهای جسمانی و احساس ناراحتی و عدم تامین دچار میشود.
اعتیاد یک مسمومیت مزمن بوده که برای شخص، خانواده و جامعه مضر است و به صورت یک معضل اجتماعی، بهداشتی و روانی در آمده که کشورهای مختلف و جوامع انسانی را به شدت تهدید میکند، - فدایی و سجادیه، . - 1365 سازمان بهداشت جهانی ماده مخدر را این گونه تعریف میکند: » هر مادهای که پس از وارد شدن به درون ارگانیسم بتواند بر یک یا چند عملکرد از عملکردها تاثیر بگذارد، ماده مخدر نامیده میشود.
« این تعریف، مصرف کنندگان مواد مخدر را افرادی غیرطبیعی میداند و بر اساس آن مخدرهایی نظیر توتون و مشروبات الکلی و هم مخدرهای غیر قانونی مانند هروئین را در بر میگیرد. بنابراین میتوان گفت معتاد کسی است که در اثر مصرف مکرر و مداوم، متکی به مواد مخدر یا دارو شده باشد، یا به عبارت دیگر » قربانی هر نوع وابستگی دارویی یا روانی به مواد مخدر معتاد شناخته میشود. « - برژره، . - 1368 انواع مواد مخدر عبارتند از: تریاک، هروئین، کوکائین، آمفتامین و حشیش.
-2-1 عوامل موثر در اعتیاد
در ابتدا لازم است بدانیم که از دیدگاه روانپزشکی و پزشکی فرد معتاد یک فرد بیمار است و بیماری وی مانند سایر بیماریها نیاز به درمان و مراقبتهای ویژه خود را دارد و علاوه بر این باید بدانیم که در پیشگیری اولیه چگونه فرزندان خود را از همان دوران کودکی تربیت نماییم تا در نوجوانی و جوانی و سنین دیگر گرفتار اعتیاد به مواد مخدر نگردند، همان گونه که کودکان خود را در برابر بعضی بیماریهای مسری واکسینه می-کنیم و یا بارعایت اصول بهداشت جسمی، خانوادگی، محیطی سعی مینماییم که فرزندان خود را از ابتلا به بعضی بیماریها ایمن سازیم. بنابراین بیماری اعتیاد نیز مانند بسیاری از بیماری ها نیازمند توجهات ضروری در پیشگیری اولیه و ثانویه است، بر پایه آنچه که شرح داده شد بیماری اعتیاد را باید از چند دیدگاه و عوامل گوناگون و عوارض آن مورد بررسی قرار داد: عوامل روانی، عوامل جسمی، عوامل خانوادگی، عوامل اجتماعی، عوامل اقتصادی، عوامل سیاسی.
-3-1 درمان اعتیاد
درمان فرد معتاد یک فرآیند است و از زمانی شروع میشود که فرد مصرف کننده مواد مخدر به مراکز درمانی مراجعه میکند و فرد معتاد تحت یک برنامه درمانی خاص قرار میگیرد. این برنامه ممکن است تا زمانی که فرد به بالاترین سطح بهداشتی و احساس مطلوب برسد ادامه یابد. برای موفقیت در درمان بایستی سازمانها و ارگانهای مختلف مثل سازمانهای بهداشتی، آموزشی، حقوقی، رفاهی و اجتماعی و آموزش شغلی نیز درگیر شوند و واضح است که درمان معتادان بدون توجه به مسائل روانی، فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی آنان نمیتواند موفق باشد.
نکته مهم در درمان این است که به فرد معتاد به عنوان یک انسان و یک عضو جامعه که درحال حاضر نیازمند کمک است نگریسته شود نه مثل یک فرد خاطی مجرم و گناه کار. از نکات مهم دیگر که لازم است در درمان اعتیاد به آن توجه کرد این است که از یک طرف معتاد نسبت به درمان یک نگرش دو گانهای دارد، به این صورت که علی رغم میل دائمی برای ترک و تصمیمهای مکرر جهت ترک از مراجعه به مراکز درمانی به علت اینکه مصرف مواد مخدر خلاف عرف و ارزشهای جامعه است، اکراه دارد و از طرف دیگر معتاد ممکن است با اصرار والدین، همسر، خواهر یا برادر، دوستان، معلمان و یا روسای محل کار برای ترک مراجعه کرده باشد. در این حالت باید دقت شود که احتمال عدم همکاری بیمار یا بروز حالتهای دفاعی و خصمانه وجود دارد. بنابراین میبینیم که اولین برخورد و نحوه ارتباط با فرد معتاد و جلب اعتماد او نقشی مهم در روند درمان ایفا میکند، - ستاد مبارزه با مواد مخدر، . - 1395
-2 مراکز رهایی از وابستگی به مواد مخدر
مراکز اقامتی معتادین که اصطلاحا کمپ نامیده میشوند محلی است که با مجوز سازمان بهزیستی کشور تاسیس شده و در آن فرد معتاد تحت درمان قرار میگیرد. برنامههای اقامتی کوتاه مدت برنامههایی هستند که بطور معمول کمتر از یک ماه به طول میانجامد و در شکل غیر حاد و غیر بیمارستانی انجام میگیرد. اساس درمان بر پایه خود یاری، برنامه بهبودی 12 قدمی و بازپروری مدل اجتماعی قرار داده شده است. از جمله اهداف مراکز رهایی از وابستگی به مواد مخدر در زیر شرح داده شده است.
1. ایجاد یک محیط منظم به منظور ایجاد فرصت مناسب برای انجام و تکمیل برنامهها و کارهای روزانه خود، که این امر باعث ایجاد احساس رضایت، خوشحالی، توانمندی و عزت نفس میشود.
2. فراهم شدن محیطی امن برای سم زدایی
3. آموزش تغییر دیدگاه در مسائل اخلاقی و رفتاری
4. فراهم شدن محلی عاری از مواد و وسوسه
5. فراهم شدن محل امن برای ملاقات سایر افراد بهبود یافته
6. ایجاد شرایط مناسب برای کسب و فراگیری نحوه زندگی عاری از مواد.
7. ایجاد ارتباط با گروه های خودیاری.
-3 نور
نور که دارای انرژی حیات بخش درونی است به عنوان یکی از منابع وجود حیات بر روی زمین محسوب میگردد. علاوه بر آن نور میتواند با رنگها و جلوههای متفاوت خود باعث تغییر چهره یک مکان شود زیرا نور در هر یک از فصول سال و یا در هر زمانی از طول روز دارای چهره ای مخصوص به خود میباشد. زمانی که نور به داخل فضای ساخته شده هدایت شود، در اصل نوعی ارتباط بین ساختمان و محیط خارج از آن ایجاد شده است. بدین وسیله میتوان جلوههای متفاوتی از فضای داخلی را که هر یک دارای ماهیت خاص خود از لحاظ ادراک فضایی می باشند، ایجاد کرد.
از دوران ماقبل تاریخ همواره اجسام نورانی که تجسمی از یک شی زنده را در ذهن بیدار میکند، توسط بشر مورد ستایش و احترام قرار گرفته و آنها را عبادت میکردهاند. توجه بیش از اندازه به عنصر نور در اغلب فرهنگهای اولیه بشری و با آداب و رسوم و عقاید مذهبی متفاوت همچنان در طول زمان مشاهده میشود. در اغلب ادیان، نور نماد عقل الهی و منشا تمام پاکیها و نیکیها بوده و خارج شدن از تاریکی جهل و تابیده شدن نور معرفت در وجود انسان همواره یک هدف غایی میباشد.
در اثر تابیده شدن نور به درون کالبد مادی، انسان به رشد و تکامل معنوی میرسد و در نتیجه برای نمایش این تمثیل در معماری اغلب بناهای مذهبی نور به عنوان عنصری بارز در ساختمان بکار گرفته میشود، - عبدی، . - 1390 نور در فرهنگهای مختلف به عنوان مظهر تقدس شناخته شده و انسان برای تجسم موجودیتهای مقدس از عنصر نور بهره گرفته است. ترسیم هاله نورانی در اطراف سر پادشاهان حکایت از این موضوع دارد.
نور در تمامی ادیان و مذاهب و حتی فرهنگها و تمدنها به عنوان عامترین صفت حق مورد توجه قرار گرفته است. نور نماد حق و حقیقت، هدایت و رهایییافتگی است، - بلخاری، . - 1390 قطعا نور یکی از عناصر تعیین کننده آهنگ حیات در زندگی بشر است. یک نظر اجمالی از داخل یک بنا به دنیای اطراف، ما را با نشانههای بیشماری که برای سلامتی فیزیکی و روحی ما اهمیت دارند، آشنا میکند. هر چند که نیازهای بشر به این عناصر بطور قابل توجهی متفاوت است. نور اولین قدم برای هر نوع ادراک بینایی است. در تاریکی مطلق، نه فضا دیده میشود و نه رنگ. علاوه بر ضرورت فیزیکی نور، ارزش روانشناختی آن یکی از مهمترین عوامل زندگی انسانی در همه زمینههاست، - گروتر، . - 1383
-3-1 نور در معماری
نادیده گرفتن اثرات ضروری نور طبیعی در طراحیهای داخلی و خارجی ساختمانها امری غیر ممکن است. بنابراین، در نظر گرفتن روشنایی روز، یک نقطه آغاز بنیادی میباشد. تاریخچه معماری متناسب با تاریخچه پنجره و دریچههای اولیه است که نور و هوا را به درون ساختمان هدایت میکند.
