بخشی از مقاله
چکیده:
قرآن پژوهشی معاصر با رویکرد تفسیر علمی هر روز در حال بسط و تعمیق است. و تلاش هاي آموزشی و پژوهشی همسو با این نوع از پژوهش هاي قرآنی بر غناي آن می افزاید. نوشته حاضر گامی هر چند اندك در این راستاست. محقق در این مقاله سعی بر آن دارد که ابتدا چارچوبی نظري براي پژوهش مدیریتی در قرآن را - به عنوان یکی از شاخه هاي اصلی علوم انسانی - ارایه کند. و بدین منظور، جایگاه و رسالت قرآن، ظرفیت قرآن براي پژوهش هاي مدیرتی و گستره پژوهش هاي مدیریتی در قرآن تبیین شده است.
سپس با تبیین مسأله تحقیق و پیشینه آن، گونه هاي مختلف پژوهش مدیریتی در قرآن و روش هاي متناسب با هر یک با ذکر نمونه اي از قرآن ارایه شده است. روش سیستمی و شبکه اي، روش واژه پژوهی، روش پیمایش میدانی، روش برهانی - لمی و انّی - ، روش تفسیر علمی، روش استنطاق و ... از جمله روش هاي پیشنهادي در این نوشته براي پژوهش هاي مدیریتی در قرآن می باشند که به اجمال بیان شده اند.
بیان مسأله :
»مدیریت1«به عنوان یک اصطلاح علمی، اشاره به دانش پیرامون فرآیندي دارد که طی آن منابع انسانی و مادي از طریق برنامه ریزي ، سازمان دهی ، تامین نیروي انسانی، رهبري و کنترل - نظارت - در جهت تحقق اهداف تعیین شده بکارگرفته می شود. 2 سازمان، موضوع این دانش و ظرف آن است. عجین شدن زندگی انسان معاصر با سازمان - از بدو تولد تا مرگ - و گستره و تنوع روزافزون سازمان ها، مسأله مدیریت را در رأس مسائل و نیازهاي جوامع بشري قرار داده است. به گونه اي که سرنوشت مادي و معنوي هر فرد و جامعه اي براساس کمیت و کیفیت مدیریت سازمان ها تعیین می گردد. و جوامع پیشتاز شده اند که از دانش و عمل سازمانی و مدیریتی سرآمدي برخوردار هستند.
پژوهش مدیریتی در قرآن به معناي فهم و تفسیر قرآن با رویکرد مدیریتی است. منطق اصلی این گونه پژوهش ها بازشناسی روش هایی است که در قرآن از آن روش ها براي بیان محتواي وحی استفاده شده است. بنابراین، این که "در قرآن کریم به منظور هدایت و راهبري انسان و جامعه در حوزه نظر و عمل از چه روش هایی استفاده شده است؟"پرسش اصلی این مقاله است. البته، پرسش هاي دیگري مانند: آیا از مجموع روش هاي قرآنی می توان منطق واحد و روش جامعی را کشف و تبیین نمود؟ وجوه اشتراك و اختلاف روش هاي قرآنی با روش هاي رایج در پژوهش ها و عملیات مدیریتی کدامند؟ و چه نسبتی بین آنها وجود دارد؟ و ... در راستاي پرسش اصلی یاد شده نیاز به تأمل و بررسی دارد.
دانش سازمان و مدیریت، یکی از ابعاد و جنبه هاي اجتماعی حیات انسان است. و می تواند زمینه ساز و مقوم کشف و تبیین بخشی از جنبه هاي اجتماعی آموزه هاي وحیانی باشد. در بستر تطور و توسعه این دانش، که خود محصول تجربه و تفکر بشر در طول سالیان دراز است، اصطلاحات و گزاره هاي گوناگونی در چگونه اداره کردن جنبه هاي اجتماعی انسان تولید شده است. مطالعه توأمان این اصطلاحات و گزاره ها با آموزه هاي قرآنی نیازمند ادبیات و چارچوب نظري جدیدي در حوزه قرآن پژوهی و پژوهش مدیریتی است، یعنی ادبیات و روش تحقیقی که اعتبار علمی لازم براي این سنخ از مطالعات بین رشته اي را داشته باشد، تا به تدریج هم زیرساخت هاي علمی دانش مدیریت اسلامی سامان یابد و هم تفسیر علمی قرآن با رویکرد مدیریتی شکل بگیرد.
همچنین، نقش هاي هدایتی قرآن در عرصه هاي سازمان و مدیریت برجسته شده و مرزهاي تفسیر علمی به حوزه هاي تخصصی علوم انسانی راه یابد. در این نوشته تلاش شده است با اقتباس و تحلیل روش هاي بکار رقته در متن قرآن، روش شناسی جدیدي براي مطالعه و پژوهش مدیریتی در قرآن ارایه گردد. روشی که محقق را در دستیابی به مفاد مدیریتی آیات قرآن و برداشت پیام ها و نکته هاي مدیریتی و همچنین نظریه سازي و نظام پردازي مدیریتی مبتنی بر آیات قرآن کمک می نماید.
