بخشی از مقاله
روش دلفی مبانی، مراحل و نمونه هایی از کاربرد
چکیده پیچیدگی مسائل جدید در حوزه فناوری و سیستمهای اطلاعات سبب شده است که استفاده از روش های وفاقی یا اتفاقی نظر در پژوهش های این حوزه کسترش یابد. یکی از این روش ها، روش دلني است که در دهه ۱۹۵۰ ابداع شده است. روش دلفی که در چارچوب روش های کیفی پژوشش قرار دارد. فرایند ارتباغات کروی به نجومی ساخت می دهد که زمینه برهمکنش افرادی متخصص به عنوان یک کل، برای حل مسئله نفراهم سازد. این روش در حوزه فناوری و سیستمهای اطلاعات کاربرد وسیعی داشته است. مقاله حاضر به تبیین جایگاه روش دلفی در بافت روش شناسی پژوهش و سپس به تشریح روش و مراحل انجام از می پردازد. ویژگی ها. فرایند، چگونگی تشکیل و ترکید گروه متخصصان اتفاق نظر اور معیار های آن و نقاط قوت و ضعف روش از دیگر بخش های این مقاله است. در پایان نیز پس از معرفی اجمالی چند پژوهشی انجام شده با استفاده از این روش در حوزه فناوری و سیستمهای اطلاعات، چگونگی کاربرد این روش در یک پژوهش نمونه ارائه می شود.
واژگان کلیدی: پژوهش، روش شناسی، روش دلفی، مبانی، کاربردهای فناوری اطلاعات، سیستم اطلاعات.
- مقدمه
پیدایی مسائل پیچیده و دشوار که اطلاعات کافی نیز درباره آنها وجود ندارد، سبب شده است که استفاده از روش های وفاق یا اتفاق نظرا گسترش یابد (هاسون، کینی و مک کنی، ۲۰۰۰). از جمله روش های اتفاق نظر می توان به گروه اسمی" ودلفی اشاره کرد (دلبسيكو، ون دى ون و گاستفون، ۱۹۸۹، ص ۱). این روشها در مواردی به کار می روند که نیاز باشد ایده ها و قضاوتهای جداگانه افراد درباره یک موضوع، در فرایندی ساخت یافته به یک نتیجه واحد و مورد وفاق آنان تبدیل شود. در این میان روش دلفی در پژوهش های حوزه فناوری و سیستمهای اطلاعات و برای شناخت و رتبه بندی موضوعها و عوامل کلیدی برای اقدام های مدیریتی کاربرد وسیعی داشته است اشمیت، ۱۹۹۷). لذا تبیین جایگاه روش دلفی در بافت روش شناسی پژوهش و سپس تشریح روش و مراحل انجام آن در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته و چگونگی کاربرد این روش در چند پژوهش در این حوزه اشاره شده است
۲- روش شناسی پژوهش رویکرد کلی به پژوهش به سه گونه اصلي كسي، کیفی، و ترکیبی تقسیم می شود (كرسول ،۲۰۰۳ ص ۱۹۸). رویکرد کمی رویکردی است با ماهیت عینی و بر اندازه گیری پدیده ها تمرکز دارد. بنابراین، چنین رویکردی شامل گردآوری و تحلیل داده های عددی و کاربرد آزمونهای آماری است. در مقابل، رویکرد کیفی ماهیتی بیشتر انتزاعی دارد و شامل بررسی و انعكاس ادراکات، افراد به منظور فهم کنش های انسانی و اجتماعی است.
از جمله مفروضات اساسی رویکرد کمی در هستی شناسی، اعتقاد به عینی و منفرد بودن واقعیت و انفكاك آن از پژوهشگر است. این رویکرد از لحاظ روش شناسی، فرایند استقرا و زنجيره علت و معلول را دنبال می کند و طرحی ایستا (دسته بندی پیش از مطالعه دارد. صحت و درستی در این گونه پژوهش ها از طريق اعتماد و اعتبار اثبات می شود.
در مقابل، رویکرد کیفی در هستی شناسی، به انتزاعی بودن واقعیت و چندگانگی آن از دیدگاه مشارکت کنندگان در مطالعه اعتقاد دارد. این رویکرد از لحاظ روش شناسی، فرایند قياس و طرح تدریجی دسته بندی هنگام مطالعه را دنبال می کند. صحت و درستی در این گونه پژوهش ها از طريق تأیید به اثبات می رسد. فرایند معمول پژوهش در رویکرد کمی، مطالعه منابع برای انتخاب نظريه مناسب و ساخت فرضیه ها، و سپس آزمون و تحلیل آماری آنها است. در مقابل در رویکرد کیفی، ممکن است نظریه ای مرتبط با مطالعه وجود نداشته باشد یا پژوهشگر تمایلی به محدود ساختن کار خود به نظریه های موجود نداشته باشد، به این ترتیب، رویکرد کیفی می تواند به منظور ساخت نظریه ای جدید برای توضیح پديده يا توصيف الگوهای جدیدی به کار رود که در داده ها یافت می شوند. در رویکرد کمی، لازم است داده ها مشخص و دقیق باشند، بنابراین داده های اصلی گردآوری شده، کمی خواهند بود. اما در رویکرد کیفی، تأكيد بر کیفیت و عمق داده ها است. بنابراین، داده هایی که گردآوری می شود، اساسأ كیفی است (كولايس وهاسي. ۲۰۰۳، ص 54 - ۲۵)
ماهیت آنچه درباره آن پژوهش می شود. در تعیین رویکرد مؤثر است. اگر پدیده مورد بررسی ملموس باشد، رویکرد کمی استفاده می شود، اما برای درک اینکه چرا پدیده ای رخ می دهد، رویکرد کمی پاسخگو نیست (ريمينا و همکاران. ۱۹۹۸، ص ۱۰۲-۱۰۱ )
به عبارت دیگر، هنگامی رویکرد کیفی به کار گرفته می شود که پژوهش در پی «ساخت» باشد نه آزمون». با هدف آزمون، ایده قطعی و روشنی از آنچه پژوهش به دنبال آن است، وجود دارد و این ایده در قالب مدل نظری و فرضیه هایی ارائه می شود و صحت و سقم آنها مورد بررسی قرار می گیرد. در مقابل، اگر پژوهشی اکتشافی و به دنبال «ساخت» مفاهیم، مدل ها، و چارچوب هایی باشد، اغلب، یافته های نهایی از پیش معلوم نیستند (بامارد و ابرت، ۲۰۰۱، ص ۸۰-۷۹). کاربرد رویکرد کمی به ویژه در مواردی که تأثير بافت یا زمینه بر موضوع پژوهش زیاد باشد، ممکن است باعث کاهش عواملی که یافت می شوند یا حتی نادیده ماندن آنها شود، چرا که ساخت چارچوب های نظری در این رویکرد که مقدمه طرح فرضيه هاست، پژوهش را در قالب هایی قرار می دهد که انعطاف لازم را برای برخورد با وضعیتهای جدید ندارند (نورثرپ روش دلفی از جمله روش هایی است که مجموعه ای از افراد را به عنوان یک کل، با مسئله با موضوعی پیچیده درگیر می کند. در این روش چارچوب از پیش تعیین شده ای مانند فرضیه یا مدل برای پژوهش وجود ندارد و دسته بندی دادهها و ساخت مدل در طول فرایند آن و با دسته بندی داده ها صورت می گیرد. این روش بیشتر به دنبال دستیابی به دانش گروهی از متخصصان درباره موضوعی خاص است و در نهایت با حصول اتفاق نظر میان آنان پایان می یابد. از اینرو این روش را می توان از لحاظ رویکرد در چارچوب روشهای کیفی دسته بندی کرد.
3- روش دلفی روش دلفی به عنوان یکی از روش های ساخت بافته برای ایجاد اتفاق نظر (مانگ و همکاران، ۱۹۸۶). در شرکت «رانده و در دهه ۱۹۵۰ میلادی ابداع شد ریزه، ۱۹۸۳). واژه «دلفی» از یک اسطوره کهن یونانی به نام «پیشگوی دلفی» گرفته شده است. در این افسانه، فردی برگزیده در جزیره دلفی قادر بوده آینده را بدون اشتباه پیش بینی کند. روش دلفی نیز که اولین بار در زمینه پیش بینی به کار رفته وسیله ای برای نگاه به آینده بود و از این رو نام دلفی بر آن نهاده شد (كلايتون"، ۱۹۹۷).
روش دلفی که دارای ویژگی های معینی است. مانند دیگر روش های ایجاد وفاق بر چند پیش فرض اساسی استوار است که حاصل پژوهش های انجام شده در این زمینه است. این پیش فرض ها عبارتند از: . نتیجه گیری آماری از قضاوت چندین نفر، نسبت به قضاوت هر یک نفری که به صورت تصادفی انتخاب شده باشد، اعتبار بیشتری دارد . قضاوت های حاصل از گروههای دارای برهم کنش نسبت به قضاوت هایی که به صورت آماري استنتاج شده اند از اعتبر بیشتری برخوردار است. علاوه بر این، تعامل باعث پدید آمدن توافقی قوی تر می شود؛ برهم کنش های مستقیم و ساخت نایافته دارای نقاط ضعفی هستند که منجر به مدت کمتر قضاوت ها می شوند
زودنبرگ،۱۹۹۱). روش دلفی بر همین اساس و با هدف دستیابی به نقاط قوت قضاوت های گروهی و برهم کنش میان افراد و در عین حال پرهیز از کاستی های تعاملهای ساخت نایافته و مستقیم طراحی شده است
1 - 3. ویژگیها
کاربرد روش دلفی، ساخت دادن به فرایند ارتباطات میان افراد است، به نحوی که چنین فرایندی در فراهم آوردن زمینه درگیری آنان به عنوان یک کل، با مسئله یا موضوعی پیچیده مؤثر باشد. این ارتباط ساخت یافته با بازخور اطلاعات و دانش افراد، ارزیابی قضاوت يا نظر گروه، ارائه فرصتی به افراد برای بازنگری در نظرشان، و تا حدی پنهان نگه داشتن پاسخهای افراد از یکدیگر تأمین می شود (لينستون و ترون، ۱۹۷۰، ص 3). روش دلفی در عمل، مجموعه ای از پرسشنامه ها با دورهای پشت سر هم به همراه بازخور کنترل شده ای است که تلاش دارد به اتفاق نظر میان یک گروه از افراد خبره درباره یک موضوع خاص دست یابید (هاسون، کینی و مک کنی، ۲۰۰۰؛ پاول بنابراین روش دلفی دارای چند ویژگی اساسی است رودنبرگ، ۱۹۹۱):
. ناشناختگی. اولین ویژگی این روش ناشناختگی افرادی است، که در آن مشارکت میکنند. این افراد یکدیگر را نمی شناسند و به همین دلیل، امکان تأثیر پذیری آنها از هم کاهش می یابد.
• تكرار"، دومین ویژگی، تکرار است. این روش در چندین دور انجام می شود. در پژوهش هایی که تاکنون با کاربرد این روش به انجام رسیده اند، تعداد این دورها از دو تا ۱۰ دور در نوسان بوده است. . بازخوره. بازخور سومین ویژگی روش دلفی است. از دور دوم به بعد این روش، نتایج حاصل از دور پیش از دور جاری و همچنین پاسخ های هر فرد به اگاهی شرکت کنندگان در پژوهش می رسد و آنان بر این اساس، پاسخ های جدید خود را ارائه می کنند. روش دلفی علاوه بر پیش بینی، در گردآوری داده های مربوط به زمان حال با گذشته که به درستی معلوم یا موجود نیستند و یافتن روابط على در پدیده های پیچیده اجتماعی و اقتصادی نیز استفاده می شود (هاسون، کینی و مک کنی، ۲۰۰۰ لينستون و تروف، ۱۹۷۰، ص 4). این روش را می توان در مراحل گوناگون فرایند یک پژوهش نیز مانند دستیابی به یک دیدگاه نظری برای پژوهش، گزینش متغيرها، تخمین مقدماتی روابط علی میان متغيرها، و تعریف سازه ها به کار بردز او كوليا و پاولوسکی، ۲۰۰۶)
در هر صورت در شرایطی از روش دلفی استفاده می شود که:
• مسئله از طريق فنون تحلیلی دقیق قابل بررسی نباشد، اما بتوان برای آن از قضاوتهای انتزاعی یک گروه بهره برد. • افرادی که باید در بررسی یک مسئله گسترده یا پیچیده مشارکت کنند، ارتباط کافی ندارند و احتمالا دارای زمینه های تخصصی و تجربی متنوعی هستند
• تعداد افراد مورد نیاز بیش از آن باشد که بتوانند بر همکنش رودررو داشته باشند
• برگزاری نشست های گروهی متناوب، از لحاظ زمان و هزینه توجیهی نداشته باشد.
• برای اطمینان از اعتبار نتایج، لازم باشد که عدم تجانس افراد حفظ گردد ألينستون و تروف، ۱۹۷۵، ص 4) از سوی دیگر باید توجه داشت که این روش در صورتی قابل انجام است که متخصصان واجد شرایط به تعداد کافی برای انجام پژوهش وجود داشته باشد و این افراد نسبت به شرکت در فرایند دلفی تا دستیابی به اتفاق نظر متعهد باشند (هاسون، کینی و مک کنی، ۲۰۰۰).
۲ - ۳ فرایند به طور کلی روش دلفی شامل چند مرحله اساسی است (میتېل، ۱۹۹۱ جونز و هانتر، ۱۹۹۰ : كلايتون، ۱۹۹۷: هاسون، کینی و مک کنی، ۲۰۰۰ اشمیت، ۱۹۹۷؛ استوری و همکاران، ۲۰۰۱: اوكوليا و پاولوسکی، ۲۰۰۶). در مرحله اول، مسئله پژوهش تعریف می شود و بر آن اساس ویژگی های لازم برای شرکت کنندگان در پاتل دلفی تعیین می گردد. سپس نامزدهای مشارکت در این پانل شناسایی و از آنان دعوت به عم می آید. این مرحله با تعیین اعضاء به اتمام می رسد.
مرحله دوم روش دلفی به تولید ایده در زمینه مسئله پژوهش اختصاص دارد. در این مرحله، اعضاء ایده های خود را درباره عوامل مرتبط با مسئله پژوهش ارائه می کنند. پژوهشگر با تحلين و پالایش این ایده ها، حذف موارد تکراری، و کاربرد واژگان یکسان، لیست نهایی عوامل مرتبط با مسئله پژوهش را استخراج می کند. در این مرحله ممكن است پژوهشگر، خود عواملی را از پیش تعیین و آنها را برای نظرخواهی در اختیار اعضاء قرار دهد. در مرحله دوم می توان از هر دو روش هم استفاده نمود. به این معنا که علاوه بر دریافت ایده های اعضای پانل، نظر آنها را نیز درباره عواملی که از پیش تعيين شده اند، درخواست کرد.
فرایند تولید ایده های جدید از مرحله اول روش دلفی آغاز می شود. در این مرحله از اعضاء خواسته می شود که نظر مستقل خود را در پاسخ به پرسش های باز، که به همین منظور در اختیار آنان قرار گرفته است، ارائه کنند. هر چند از لحاظ نظری نباید محدودیتی برای تعداد ایده ها قائل شد تا امکان دستیابی به مهم ترین ایده ها با موضوع ها بیشینه شود، اما در عمل تعداد زیاد ایده ها ممکن است دشواری هایی ایجاد کند. از اینرو برخی از پژوهشگران حداقل شش ایده جدید را کافی می دانند. علاوه بر این در مرحله اول باید دقت کافی برای تدوین پرسشنامه صرف شود تا از صحت نگارش و جمله بندی، و قابلیت درک پرسش ها اطمینان حاصل گردد.
تحلیل داده های پرسشنامه ها در بر دارنده تحلی و مدیریت دقیق داده های کمی و کیفی است. داد. دهای حاصل از مرحله اول دلفی اغلب كیفی هستند و می توان آنها را با فنونی مانند تحلیل محتوا، تحلين کرد. داده های این مرحله با گروه بندی اقلام مشابه در کنار هم تحلیل می شوند. در این مرحله واژه های گوناگونی که برای یک مقوله واحد به کار رفته اند از سوی پژوهشگر برای ارائه یک توصیف واحد، در یک گروه قرار میگیرند. چنین توصیفها و گروه بندی ها باید به گونه ای صورت پذیرد که از جمع بندی و دریافت صحيح داده ها احلمينان حاصل شود.
در مرحله سوم، اعضاء میزان اهميت عوامل را تعيين کرده، با تعدادی از مهمترین آنها را انتخاب می کنند. بر این اساس، تعداد عوامل به میزانی کاهش می یابد که کار با آنها قابل انجام باشد. در حقیقته این مرحله برای کاهش عوامل به تعداد قابل قبول برای ادامه کار انجام می شود.
مرحله چهارم به بازنگری در میزان اهمیت عوامل بر اساس نتایج مرحله سوم یا تعیین ترتیب اهمیت عوامل اختصاص دارد. در این مرحله، هریک از اعضا در جریان نظر گروه و نظر پیشین خود قرار می گیرند و در میزان با ترتيب اهميت عوامل تجدید نظر می کنند. تجديد نظر اعضا تا آنجا ادامه می یابد که میان آنان اتفاق نظر حاصل شود، یا تعداد شرکت کنندگان به کمتر از حد لازم برسد.
نمودار (1) روند نمای ساده ای را از روش دلفی نشان می دهد.
۳ - ۳. تشکیل و ترکیب پانل روش دلفی با همکاری افرادی انجام می پذیرد که در موضوع پژوهش دارای دانش و تخصص باشند. این افراد با عنوان پانل دلفی شناخته می شوند (هاسون، کینی و مک کنی، ۲۰۰۰، او كوليا و پاولوسکی، ۲۰۰۰).
انتخاب اعضای مناسب برای پانل دلفی از مهم ترین مراحل این روش به حساب می آمد. چرا که اعتبار نتایج کار بستگی زیادی به شایستگی و دانش این افراد دارد (استوری و همکاران، ۲۰۰۱؛ پاول ، ۲۰۰۳). این افراد برخلاف پیمایش های کمی، بر مبنای نمونه گیری احتمالی انتخاب نمی شوند. چرا که این روش ساز و کاری برای تصمیم گیری گروهی است و نیاز به متخصصانی دارد که درک و دانش عمیقی از موضوع پژوهش داشته باشند. بدیهی است که این افراد را نمی توان از طریق نمونه گیری احتمالی برگزید. اولین نکته در تشکیل پانل دلفی چگونگی انتخاب اعضای آن است. معمولا انتخاب اعضاء به صورت غیر احتمالی صورت می گیرد. در این روش، افراد به صورت احتمالی انتخاب نمی شوند و به همین دلیل معرف جامعه ای خاص نیستند. در این حالت، افراد به منظور استفاده از دانش آنان در مساله ای خاص و بر مبنسای شاخص هایی برگزیده میشوند که از ماهیت موضوع و مسئله پژوهش سرچشمه گرفته است.
