مقاله رویکردهای تحلیلی باغ های ایرانی

بخشی از مقاله

خلاصه

باغ ایرانی به ساختار و طراحی منحصر به فرد آن اشاره دارد. ساخت باغ در کشور ما سابقه ای طولانی داشته و در تمام دوران ها بخصوص دوره اسلامی مورد توجه بوده است. باغ ها در کل عملکردهای مختلفی داشته اند و در بعضی دوران های باغ های عمومی برای گردش و تفریح اهالی ساخته می شوند. در دوره اسلامی نیز ایجاد باغها و درخت زارها همچنان مورد علاقه ساکنان این سرزمین کهنسال بوده و علاوه بر باغهای بزرگ و با شکوه بیرون شهرها ، چندین سده پدیده باغسازی در درون و پیرامون شهرها ، خاص این سرزمین بوده است . در دین اسلام کاشتن درخت پسندیده و از بین بردن و قطع بیمورد آن نکوهیده شمرده شده است، از طرفی به دلیل اختلاف آب و هوایی مناطق مختلف ایران، بخصوص در مناطق گرمسیری باغ اهمیت ویژه ای پیدا می کند . این دو موضوع و مسایل دیگر باعث شدند که در این سرزمین درخت به عنوان عامل گیاهی و حیاتی مورد احترام اهالی قرار گیرد

کلمات کلیدی: باغ سازی، باغ های درمانی، تاریخچه باغ، نمونه باغ های ایرانی، باغ در بستر کشورهای دیگر.

.1 مقدمه

باغ ایرانی به باغهایی گفته میشود که بر پایه معماری و عناصر تشکیل دهنده آن از جمله ساختار هندسی، آب و درختان و کوشک میانی و غیرهعمدتاً در فلات ایران و مناطق پیرامونی متأثر از فرهنگ آن رواج داشته است. در ادبیات ایران به باغ ایرانی »باغ سرا«، پردیس یا فردوس، بوستان یا بستان گفته میشده است. واژه باغ ایرانی جدید و ترجمه پرشن گاردن است. باغ ایرانی سه ساختار و طراحی منحصر به فرد دارد: اول در مسیر عبور جوی آب قرار دارد. دوم: محصور است با دیوارهای بلند سوم در داخل باغ عمارت تابستانی و استخر آب قرار دارد. این سه مشخصه باغهای ایرانی را متمایز میکند.

در واقع این باغ سراهای ایرانی را جهانگردان اروپائی که مشاهده کردند آنرا با مشخصه و نام »پرشن گاردن« وصف کردند. باغ ایرانی یا »باغ سرای« به ساختار و طراحی منحصر به فرد آن اشاره دارد. باغ ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد اولین باغهای ایرانی در مسیر خروجی قناتها شکل گرفته است. نمونه اینگونه باغها را میتوان در طبس، یزد، گناباد، و بیرجند و اکثر مناطق کویری دید . یکی از مشخصههای باغ ایرانی عبور جوی آب در داخل باغ هست کهمعمولاً در این باغ سراها در وسط باغ استخر و یک عمارت یا ساختمان تابستانی وجود داشته است. بعضی باغها بصورت چهار باغ بوده و آب را در 4 مسیر عبور میدادهاند.

.2 مبانی و چارچوب نظری - انواع باغ ها -

.2-1 باغ های درمانی

باغ های درمانی، باغ هایی در فضای باز است که به طور خاص برای ارضای نیازهای جسمی، روانشناسی، اجتماعی و روحی استفاده کنندگان از باغ طراحی شده است.تمرکز این باغ ها در درجه اول استفاده از گیاهان و حیات وحش طبیعی منطقه است. در نظر ویلیامز ایده باغ های درمانی بر اساس مدل جامع اجتماعی B زیست محیطی از سلامتی پایه گذاری شده است: که بر فعل و انفعال پیچیده ابعاد جسمی،روانی،عاطفی، فکری ، روحی و اجتماعی متمرکز است.پالکا باغ های درمانی را به عنوان "مکان سلامتی که به وسیله فراهم آوردن مراقبه ، ترمیم و بهبود شفای جسم، ذهن و روح :تندرستی و فرآیند شفا را ارتقاء می بخشد." تعریف می کند.

از نظر پالکا دو جزء کلیدی در این تعریف عبارت اند از: آثار درمانی تعامل ذهنی B روانی با محیط طبیعی - به وسیله تجربیات حسی - - . - Millligan,Gatrell and Bingley,2004 باغ های درمانی همچنین می توانند برای استفاده فعال مانند کاشت گیاهان و فعالیت های باغبانی درمانی و تجربیات غیر فعال مانند آرامش، تفکر میبخشد. کوپر مارکوس میان باغ ها با هدف تجربه غیرفعال در طبیعت و باغ با هدف تجربه فعال و توان بخشی فیزیکی تمایز قائل می شود. طراحان که تمایل به استفاده مطلوب از باغ دارند، می بایست هم جنبه های مرتبط با تجربه غیر فعال طبیعت و هم جنبه های تجربه فعال در طبیعت در نظر گیرند - Bengtsson and Grahn ،. - 2014 به این منظور جان وتسفال پزشک و طراح منظر ، باغ های درمانی، را با توجه به تجربه فعال و غیر فعال طبیعت، اینگونه طبقه بندی می کند:

.2-2 باغ های مدیتیشن

باغ هایی که بطور خاص برای افراد و گروه های کوچک بمنظور تامل و تفکر در فضای ساکت طراحی شده است.تمرکز اولیه این باغ ها بر روح و روان شخص است و تمرکز ثانویه بر تندرستی جسمی است.

.2-3 باغ های شفا بخش

باغ هایی که متمرکز بر تجربه غیرفعال و حسی طبیعت است. تمرکز اولیه این باغ ها به دست آوردن مجدد تندرستی در یکی یکی یا همه ابعاد آن است.

.2-4 باغ ترمیمی

باغ هایی که با هدف به دست آوردن هم ایستایی و تعادل در گروه استفاده کنندگان طراحی شده اند .تمرکز اولیه این باغ ها بر جنبه اجتماعی و تمرکز ثانویه بر جنبه جسمی و روانی مخاطبان است. هدف اصلی آن اجازه منفعلانه به بدن به منظور بازیابی تعادل پس از حادثه پر استرس است - Erickson، . - 2012

.2-5 باغ تواناسازی

باغ های توانا سازی به استفاده کنندگان در هر سنی و با توانایی اجازه می دهد که از تجربه فعال طبیعت مانند باغبانی درمانی لذت ببرند.این باغ ها یک محیط غیر تهدید کننده، بدون مانع افراهم می آورند - Deprado,Polanin and Flagler، . - 2013 برای باغ های توانا سازی، راحتی استفاده کنندگان اولین نگرانی است. محیط بیرون همچنین باید دارای ایمنی برای استفاده کاربران بدون هیچ گونه ناخشنودی فیزیکی باشد - Bengtsson and Grah، . - 2014تبیین شاخصه ها و ویژگی های باغ های چهارگانه درمانی استخراج ویژگی ها و خصوصیات باغ های چهارگانه درمانی از طریق تحلیل و مرور ادبیات موضوع انجام گرفته است.

3.هر بخش از باغ های درمانی را میتواند بصورت زیر خلاصه کرد:

باغ مدیتیشن: سادگی، ایجاد حریم خصوصی، آرامش و امنیت روانی. باغ شفابخش: تحریک حسی ، آرامش، امنیت روانی، خوانایی.

باغ ترمیمی: ایجاد فرصت تعاملات اجتماعی،ایجاد حریم خصوصی، ایجاد فرصت کنترل بر امور، ایجاد فرصت فعالیت فیزیکی، خوانایی، آرامش، امنیت روانی.

باغ توانا سازی: ایجاد فرصت تجربه فعال طبیعت، راحتی، ایمنی.

باغ ایرانی پدیده ای فرهنگی، تاریخی، کالبدی در سرزمین ایران است و معمولا به صورت محدوده ای محصور که در آن گیاه، آب و ابنیه در نظام معماری مشخصی با هم تلفیق میشوند و محیطی مطلوب، ایمن و آسوده برای انسان بوجود می اورند، ساخته میشوند. باغ ایرانی فضایی است که با ترکیب معمارانه ساختارهای مصنوعی و طبیعی مانند آب و گیاه ،معنایی رویایی و خیال پردازانه را مجسم میکند. کالبد تمامی باغ های تاریخی شکل یافته از سه نظام کاشت، آب و استقرار ابنیه است. ساختار هندسی به عنوان نظام تلفیق عناصر طبیعی و مصنوعی که در نظام های کالبدی باغ، ساماندهی میشوند، مطرح میشود. به بیانی دیگر نظام ساختاری باغ ایرانی، زمینه هندسی تلفیق عناصر طبیعی و مصنوع را در باغ پدید آورده که عناصر طبیعی را با توجه به نظام های کاشت و آب سازماندهی می کند - شاهچراغی، . - 41-65 :1391

4.سادگی

در باغ های مدیتیشن، تمام عناصر واجزاء باغ میبایست ساده بوده و به دور از هرگونه ابهام ،پیام مثبت و واضح برای کاربران داشته باشند. سادگی به معنای استفاده از عناصر محدود و ضروری و عدم وجود عناصر تحریک کننده و نارسا در محیط است؛ جزییاتی که دارای تاثیر عمده بر منظر نیست بهتر است به منظور درک آسان محیط توسط کاربران حذف شود. اغلب پژوهشگران تاکید می کنند باغ ایرانی تا آنجا که ممکن است ساده و روشن شکل می گیرد و ابهامی مادی در رابطه انسان و فضا باقی نمی گذارد - میرفندرسکی، . - 1383 به عبارت دیگر هنر باغ سازی ایران هنری حکیمانه ،آرمان گرا و هدفمند