بخشی از مقاله
چکیده
برنامه ریزی آموزشی و درسی در جهات مختلفی از زندگی انسانها کاربرد دارد و حوزههای مختلف زندگی انسان نیازمند برنامهریزی درست و مطلوب آموزشی و درسی است چه از جهت اقتصادی، چه از جهات سیاسی، و چه از جهات اجتماعی و جهات دیگر و این اهمیت در کشورهای اسلامی مضاعف میشود زیرا در کشوری که میخواهد ارزش های دینی و اسلامی پاس داشته شود باید به وسایل و ابزارهای روز مجهز باشد و از طرفی هم بتواند فرهنگ، سنت و ارزش های خویش را روشمند و با برنامه حفظ نماید و این میسر نیست جز از راه برنامهریزی درست آموزشی و درسی. هدف این تحقیق بررسی و تحلیل رویکرد اسلامی به برنامه ریزی آموزشی و درسی در نظام تربیت و آموزش سازمانی بود. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی تحلیلی بود. جامعه آماری تحقیق کتب و مقالات حوزه برنامه ریزی درسی و برنامه ریزی آموزشی بود نمونه تحقیق کتب و مقالات در دسترس محقق بود. در این تحقیق رویکرد اسلامی به برنامه ریزی آموزشی ، رویکرد اسلامی به برنامه ریزی درسی و چگونگی برنامه ریزی درسی در سازمانها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
کلمات کلیدی: رویکرد اسلامی، برنامه ریزی آموزشی، برنامه ریزی درسی، نظام تربیت و آموزش سازمانی
.1 مقدمه
وصیکما... بتقوی االله و نظم امرکم« »شما را به تقوای الهی و نظم و برنامه ریزی در کارها سفارش می کنم.«»امام علی - ع - «ٌ
در گذشته - از - 1950 کشورهای در حال توسعه وقتی میخواستند در جهات مختلف، تحول و انقلاب ایجاد و استقلالشان را حفظ کنند، نخست از برنامه ریزی آموزشی آغاز می کردند. و این امر برای کشورهای تازه استقلال یافته در این تاریخ به صورت یک هدف در آمده بود، زیرا در جهت کسب و حفظ استقلال به افراد تحصیل کرده نیازمند بودند، زیرا پیبردند که افرادی که آینده سیاسی کشورها در دست آنان رقم می خورد از مراکز آموزشی وارد جامعه میشوند چنانچه مبانی درست نباشد منجر به برنامهریزی درست نخواهد شد و برنامهریزی آموزشی نادرست سبب تربیت افراد نادرست، ناقص و وابسته میشود و در جهت اقتصادی نیز اقتصاد دانان بر این باور بودند که رابطهای مستقیم بین سطح آموزش و پرورش و بهرهوری اقتصادی افراد وجود دارد؛ یعنی هر اندازه سطح تحصیلات یک فرد بیشتر باشد، نقش آن فرد در رشد اقتصاد ملی بیشتر خواهد بود و در جهت اجتماعی نیز آموزش و پرورش در دهههای 1950 و 1960م. نه تنها وسیلهای برای تامین نیروی انسانی تلقی میشد، بلکه به عنوان وسیلهای برای تحرک اجتماعی2 به شمار میرفت - محسن پور، 1387، ص - .22
رویکرد اسلامی به برنامه ریزی آموزشی
در دنیای اسلام برنامه ریزی آموزشی و یا تربیت و آموزش بر اساس مکتب و نیازهای مسلمانان و جامعه اسلامی تنظیم گردیده است و پیشرفت علم و دانش در جامعه اسلامی و حتی پیشرفت خود دین مبین اسلام مرهون پیشرفت های حوزه تربیت و آموزش و برنامه ریزی سنجیده و دقیق بوده است. زیرا یکی از مهمترین اهداف مهم رسالت پیامبر اسلام - ص - ، تربیت و آموزش - تعلیم و تربیت - بوده است. چنانچه خداوند در قرآن می فرماید: هو» الذی بعث فی الامین رسولاً منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه و ان کانوا من قبل لفی ضلال مبین «، »و کسی است که درمیان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها میخواند و آنها را تزکیه میکند و به آنان کتاب - قرآن - و حکمت میآموزد هر چند پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند!« - سوره جمعه آیه . - 2
در همان آغاز اسلام نیز بر تعلیم و تربیت تاکید شده و در جریان جنگهای صدر اسلام، پیامبر اکرم - ص - فدیه - آزادی اسرا به شرط تعلیم ده نفر - را برای اسرای کفار تعین می کردند که نشان از ارزش و اهمیت علم در اسلام می باشد و بدین صورت ایشان توانست با تعلیمات الهی و برنامه های تربیت و آموزش اسلامی، جامعه جاهلی اعراب را بر فرهنگ سایر ملل فائق آورد و به بسط و گسترش تعلیم و تربیت اسلامی بپردازد - دلشاد تهرانی، . - 1383در آئین تربیتی اسلام تلاش بر این است که آدمیان اهل تدبر، بار آیند و از ظواهر امور عبور کرده و عاقبت اندیش شوند: یعلمون» ظاهر امن الحیاه الدّنیا و هم عن الآخره هم غافلون« از زندگی دنیا ظاهری را میشناسند واز آخرت غافلند - سوره روم ،آیه . - 7
انسانی که اهل تدبر نیست در ظواهر هستی میماند و راه به حقیقت عالم نمی برد و این عدم تدبر و آینده نگری در تمام زندگی و رفتار انسانی تاثیر می گذارد و آن که اهل تدبر و برنامه نباشد پیوسته در جهالت و اشتباه و تمرین و تکرار خواهد بود. حضرت علی - ع - در این باره چنین فرموده اند:تفکر» قبل ان تعزم و تدبّر قبل ان تهجمَ« بیش از تصمیم گیری فکرکن و پیش از آنکه وارد کار شوی تدبر کن و یا اینکه »فکر قبل ان تقدم«، - شهیدی، . - 1371پیامبر اکرم با ارزش ترین نصحیت ها را عاقبت اندیشی در امور و برنامه ریزی در زندگی بیان می نمایند و همچنین امام محمدباقر - ع - شأن مومن را عاقبت اندیشی می داند. در آموزش اسلامی تلاش می شود که فرد به بصیرت برسد و قشری تربیت نشود و در ظواهر امور پیش روی خود متوقف نگردد تا به درستی گام بردارد و تمام موانع و محدودیت های فراروی خود را بشناسد - دلشاد تهرانی، . - 1383
امیرالمومنین - ع - در وصیت خود به فرزندش محمد حنیفه این حقیقت را گوشزد می کند و می فرماید:التّدبرُ» قبلَ العملِویومنکَ من النّدم«، چاره اندیشی پیش از دست زدن به کار، تو را از پشیمانی ایمن خواهد داشت - شهیدی، . - 1371اگر بپذیریم که حقیقت دین، امری قدسی، حیاتی و معنوی است و هدف از نزول آن، سوق دادن انسان به سوی سعادت واقعی است - که آن نیز فرجام و سرانجام معنوی برای انسان تلقی می گردد، و نیازهای اصلی و عمده انسان را نیز، نیازها و خواست های معنوی و غیرمادی او تشکیل می دهد، می توان دریافت که جهت گیری اصلی آموزه های دینی بر نیازها و تمایلات آدمی متمرکز است. برای سوق دادن تعلیم و تربیت در جهت رفع این نیازها، سازوکارهایی لازم است که از مهم ترین آنها وجود برنامه ریزیی بر اساس مبانی تعلیم و تربیت اسلامی است. چنین برنامه ای با داشتن اهداف، اصول و سازوکارهای مشخص، می تواند راه را برای پرورش انسان هایی متکامل و الهی هموار سازد.
