بخشی از مقاله
چکیده
امروزه موضوع احیای پیاده راه ها و پارک ها و توسعه پایدار آن، به صورت یک مسئله ای مهم در برنامه ریزی شهری در آمده است. در طول دهه های گذشته، اتکای بیش از حد شهرسازی مدرن بر نیازهای حرکت سواره و غفلت از حفظ و ساماندهی فضاهای پیاده افول ارزش های فرهنگی، اجتماعی، بصری و کاهش کیفیت محیط شهری را در این بافت ها به همراه داشت.
انتقادات در این زمینه بیشتر متوجه کیفیات کالبدی - فضایی و جنبه های نامطلوب اجتماعی حاصل از این نظام شهرسازی بوده است. از راهکارهایی که برای طرح شهر مطلوب شهروندان، در برابر اوضاع نابسامان شهرسازی مدرن، در عرصه ی شهرسازی جهان مطرح شده، نه تنها سیمای کالبدی مراکز شهری را عوض نموده، بلکه تغییرات نوینی در راستای ارتقای کیفیت زندگی شهری و رفتار اجتماعی مردم به وجود آورده است.
در این زمینه، مقاله حاضر با روشی تحلیلی و استناد به مطالعات میدانی در رابطه با خیابان مختاری تهران، با هدف بررسی و شناخت محور های پیاده با عنوان بستر کالبدی حیات مدنی و تعاملات اجتماعی شهرها در راستای ساماندهی شهری به رشته تحریر درآمده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که ساماندهی این محور موجب انطباق آن با سیاست های پیاده گستری و افزایش تعاملات شده است؛ به گونه ای که پس از اجرای آن، مکان های تجاری و کاربری های مرتبط با آن شکل گرفته است. و با این روند پیاده راه مختاری، نوید بخش چشم انداز روشن توسعه ی فضاهای تجاری و تفریحی بوده، که با پذیرش گروه های مختلفی از شهروندان، زمینه هایی برای بالا بردن کیفیت زندگی اجتماعی و غنا بخشیدن به فضای شهری را فراهم نموده است.
-1مقدمه
تا قبل از انقلاب صنعتی، اندازه و تناسبات عناصر شکل دهنده شهر، بر مبنای مقیاس انسانی و الگوی جابجایی نیز بر اساس حرکت فرد پیاده بود؛ یعنی او فاصله و اندازه را تعیین می کرد.
این نوع جابجایی هزاران سال تجربه شده و در واقع، حرکت عابر پیاده، ساختار سکونتگاه ها را شکل می داده است. زیبا ترین مراکز قدیمی شهرها متمدن نیز شاهدی بر این ادعاست.
با شروع انقلاب صتعتی و به دنبال آن حاکمیت تفکر مدرنیسم و به ویژه مطرح از نقش » شهر مناسب با اتومبیل شخصی« تئوری و اهمیت فضاهای پیاده کاسته شد و به مرور فرد پیاده، جایگاه و اولویت خود را در فضای شهری از دست داد. از سوی دیگر، سیاست های منطقه بندی و تفکیک عملکردها و کاربری های شهری در دوران شهرسازی مدرن، باعث از دست رفتن پویایی و حیات شهرها شد که حاصل آن وجود شهرهایی با تقسیم مناطق همگن، جدایی طبقات اجتماعی از یکدیگر و حذف فعالیت های متنوع از شهر بود که نتیجه ای جز از میان رفتن سرزندگی و حیات بخش های مرکزی شهرها نداشت.
این روند در بسیاری از شهرهای دنیا سبب بروز مسائل و مشکلات بی شمار و از آن میان، تضییع امکانات و منابع طبیعی، افول فعالیت های مراکز شهری، به ویژه مراکز سنتی، افزایش تعداد تصادفات شهری، انزوا گزینی انسان و به طور کلی، بیماری-های ناشی از ماشینیسم مند. به دنبال شکست شهرسازی مدرن و اهمیت یافتن مباحث انسانی و محیط زیست، انتقادات زیادی از سوی صاحب نظران مسائل شهری در مورد شهرسازی مدرن مطرح شد.
انتقادات بیشتر متوجه کیفیات کالبدی - فضایی نامطلوب حاصل از نظام شهرسازی بود. از این رو، در تلاش برای یافتن راهکار مناسب برای شهر مطلوب شهروندان در برابر اوضاع نابسامان شهرسازی مدرن، گرایش ها و دیدگاه های جدیدی در عرصه شهرسازی جدید مطرح شده است، یاد می شود. جنبش پیاده گستری که از آن در مراکز کهن شهری ایران، به رغم وجود شبکه های معابر پیاده گستر و منحصر به فرد نظیر راسته ها و گذرهای بافت قدیم، به دلیل حاکمیت نگرش مدرنیستی به فضاهای شهری و سلطه ی بی قید و شرط اتومبیل، چندان توجهی به مقوله احیا و ساماندهی آنها نشده و اغلب این شبکه ها و فضاهای ارزشمند جایگاه روشنی در میان عملکردهای شهری داشته باشند، حضور اتومبیل و حرکت سریع به عنوان عامل تخریب پیکره منسجم بافت ها ایفای نقش نموده و تامین دسترسی سریع به قیمت قربانی شدن کالبدهای با ارزش گذشته آنها انجامیده است.
سلطه تدریجی حرکت سواره بر فضاها و معابر شهری ایران، برنامه ریزی و طراحی شهری را از مقیاس ها و نیاز های انسان پیاده دور ساخته و در نتیجه، از ارزش ها و جاذبه های اجتماعی و فرهنگی فضاهای شهری کاسته شد. تداوم چنین روندی باعث شده، حیات مدنی فضاهای شهری به دلیل تحمیل مدرنیزاسیون از بالا، سیطره حاکمیت سیاسی، تقابل تاریخی با سنت و ماحصل مدرنیته های ناتمام، کم رنگ و فاقد سرزندگی و نشاط شود. [4]
-2اهمیت و ضرورت پژوهش
با وجود گذشت چندین دهه از جنبش پیاده گستری در سایر کشورها، طراحی مسیرهای پیاده ،عنوان پیاده سازی محورهای تاریخی هنوز با عنوان مبحثی نو در کشور ما به شمار می آید. و متاسفانه ، به جز مطالعات بسیار محدود، اقدامی جدی در این زمینه صورت نگرفته است .
این غفلت در عمر کوتاه شهرسازی ایران، نه تنها در عرصه ی مطالعات نظری، بلکه در برنامه ریزی و طراحی شهری نیز دیده می شود. چرا که تاکنون معابر پیاده در روال رایج شهرسازی ایران، نه به عنوان بخشی مستقل از فضای شهری، بلکه به منزله ی تابعی از حرکت سواره به شمار رفته و برنامه ریزی برای اتومبیل همواره بر برنامه ریزی انسان مقدم بوده است.
از این رو، برنامه ریزی و طراحی مسیرهای پیاده، از جمله اقدامات ضروری و با اهمیتی است که می تواند در احیای مراکز شهری موثر واقع شود . در این زمینه، از اقدامات ارزشمندی که طی سال های اخیر در زمینه ی احیای مراکز کهن شهری در ایران صورت گرفته ، احداث محورهای پیاده در مرکز شهر تبریز است از این نظر، تبریز شاید از نخستین شهرهایی است که با احداث محورهای متمایز و شاخص پیاده، در زمینه تفکیک حرکت سواره از پیاده گام برداشته است.
-3اهداف پژوهش
اهداف پژوهش حاضر شامل موارد ذیل می باشد:
-1 بررسی و شناخت محور های پیاده به عنوان بستر کالبدی حیات مدنی و تعاملات اجتماعی در خیابان مختاری تهران.
-2 بررسی خیابان مختاری به عنوان نمونه ای از خیابان هایی که پتانسیل پیاده راه دارد.
-4 پیشینه پژوهش
در آمریکاه پیاده راه آزادی در قلب شهر بوستون شانزده نقطه ارزشمند تاریخی شهر را به هم پیوند می دهد. قدم زدن در این مسیر برای آمریکایی های وطن پرست و بسیاری از جهانگردان بین المللی یک تجربه عاطفی است و وجود آن به طور غیر مستقیم موجب ارتقای کیفیت کلی شهر شده است؛ به طوری که در سال 2000 این مسیر با عنوان بخشی از پروژه ی حفظ ذخایر ملی کاخ سفید موفق به دریافت جایزه شد.
از جمله کنفرانس های بین المللی درباره پیاده روی در قرن 21 در سال 2000 به وسیله یک گروه غیر رسمی که واک 21 نامیده شد اجرا گردید. هدف از این گردهمایی، ایجاد یک جایگاه بین المللی و توجه به اهمیت مباحث پیاده روی در سطوح سیاسی و تصمیم سازی، معرفی تحقیقات و عملکردهای مرتبط و بهترین نمونه ها و مشخص نمودن موضوعات تحقیقات آینده و فرصت هایی برای سرمایه گذاری در این زمینه می باشد. این با شعار گام های بیشتر، کربن کمتر برگزار شد. نیویورک، شهری که میزبان کنفرانس بوده است، با حمایت شهردار خود طیف وسیعی از اقدامات مرتبط با توسعه پایدار شهری را به اجرا گذاشته که به راهبردهای ترابری جدید پروژه های ساماندهی عرصه های همگانی و حمل و نقل سبز انجایده است .
از سیاست های این منشور، افزایش فراگیر تحرک در بین مردم یک جامعه می باشد. از دیدگاه منشور پیاده روی 21، مردم در یک جامعه صرف نظر از سن، توانایی، جنسیت و تحصیل و غیره حق دارند خیابان ها، میادین، ساختمان ها و سیستم حمل و نقل عمومی داشته باشند. در نتیجه عملکردهایی در ارتباط با آن در نظر گرفته اند که شامل موارد ذیل می باشد:
-1 پاسخگویی به مردم با توانایی های محدود از طریق ساختن و پشتیبانی و ایجاد تسهیلات فراگیر اجتماعی با کیفیت بالا.
-2 امنیت و تحرک مستقل و مناسب برای همه از طریق تامین مسیر پیاده، حتی الامکان برای تمام مردم و به تمام مکان ها به خصوص به ایستگاه های حمل و نقل عمومی و ساختمان های عمومی.
-3 از دیگر سیاست ها، تقویت شبکه های یکپارچه می باشد. منشور پیاده روی 21، به مردم جامعه این حق را می دهد که از یک شبکه پیوسته، برای دسترسی آسان، مستقیم، ایمن و جذاب استفاده کند. شبکه هایی که به مناطق مسکونی، مدارس، پارک ها، ایستگاه های حمل ونقل و غیره متصل می شوند. هدف نهایی در جنبش پیاده گستری این است که از طیق رام کردن اتومبیل و آرام سازی ترافیک حقوق طبیعی از دست رفته انسان پیاده اعاده شود و کارکردهای اجتماعی، فرهنگی و زیباشناختی فضاهای شهری دوباره احیا گردد.
-5 سوال پژوهش
آیا طراحی پیاده راه میتواند بر تعاملات اجتماعی افراد موثر واقع گردد؟
-6 روش پژوهش
روش پژوهش مورد استفاده ، با توجه به اینکه در ابتدا از طریق مطالعات کتابخانه ای به بررسی ادبیات موضوع در این زمینه و نیز تجارب دیگر کشورهای جهان و ایران پرداخته شده، سپس با روش توصیفی ، آنچه را که هست توصیف و تفسیر نمایید.
