بخشی از مقاله
چکیده
رویکرد کیفیت زندگی شهری، تلاشی در جهت ایجاد شهر سالم و فراهم آوردن خدمات شهری مناسب و در دسترس برای همگان در چارچوب پایداری و احساس رضایت میباشد. که شهر به عنوان بستر زیست بشر، نقش اساسی در ایجاد رضایت داشته و در واقع شکل دهندهی سبک زندگی انسان و تعیین کننده کیفیت زندگی میباشد. از طرف دیگر یکی از اصلیترین موانع فراروی مدیریت شهری، بخصوص کلانشهرها مانند اهواز و غیره چندپارگی مدیریت شهری میباشد. بر همین مبنا در پژوهش حاضر با رویکرد توسعه ای – کاربردی به بررسی موضوع کیفیت زندگی شهری در کلانشهر اهواز پرداخته است.
لازم به ذکر است جهت بررسی موضوع از خدمات ارائه شده شهری استفاده گردیده است. تا وضعیت برخورداری و عدم آن در مناطق مشخص گردد. همچنین جهت ترسیم و تجزیه و تحلیل یافتهها از مدل HDI و نرمافزارهای SPSS، EXCEL و دیگر برنامههای مورد نیاز استفاده گریده است. نشان تحقیق نشان داده است از نظر عینی کیفیت زندگی بین مناطق شهری از لحاظ میزان برخوداری و حتی پایداری مولفهها صورت نگرفته است. چرا علاوه بر توزیع نامناسب اجتماعی در مناطق هشتگانه میزان خدمات شهری در شاخص مورد مطالعه در آن مناطق به یک میزان صورت نگرفته است. به طوری که بعضی مناطق شهری از برخی خدمات که مشخص کننده کیفیت زندگی و نقش قابل توجهی در کیفیت ذهنی نیز دارد محروم میباشند. و در نهایت با استفاده از شاخص توسعه انسانی الویتبندی مناطق بر اساس برخوداری و محرومیت مشخص گردیده است.
کلمات کلیدی: کیفیت زندگی، مدیریت شهری، خدمات شهری، شهر اهواز.
مقدمه و طرح مسئله
مفهوم کیفیت زندگی ارتباط آن با نیاز های بشر است بنابراین گرچه چند بعدی مفهوم کیفیت زندگی باید به عنوان یک کل در نظر گرفته شود، افراد با سعی برای برآوردن نیازهای کلی خود برای بهینه سازی این نیازها داشته باشند - Royuela, . - 2005: 27 با این مقدمه ظهور انقلاب صنعتی و گسترش روزافزون فرایند تفکیک و تمایز اجتماعی در جوامع بشری، ضرورت سازماندهی و چرخش در فرایند توسعه را از حیث نظری و عملی به همراه داشت به گونه ای که رویکردهای مختلفی در باب چگونگی و کم و کیف توسعه مطرح شدند. درآغاز وجه غالب این رویکردها تمرکز بر رشد اقتصادی بود و از منظر رفاه و بهزیستی اجتماعی، اصلی پذیرفته شده تلقی میگردید. گزاره لیکن از اواسط دهه 1960 میلادی، با بروز و ظهور پیامدهای منفی حاصل از رشد از سویی و برجسته شدن دغدغه های جدید از سوی دیگر، جایگاه رشد اقتصادی به عنوان هدف اصلی توسعه مورد پرسش و تردید قرار گرفت و تلاشه ایی انجام شد
تا رشد اقتصادی و سیاست های مربوط به آن نه به عنوان هدف بلکه به عنوان یکی از ابزارهای دستیابی به اهداف توسعه در نظر گرفته شود. در اوایل دهه 1990 مؤلفه های مربوط به توسعه ی اجتماعی نظیر سرمایه اجتماعی، همبستگی اجتماعی و غیره نیز به ادبیات توسعه راه یافت و به تعبیری در سلسله مراتب اهداف توسعه تغییراتی اساسی حاصل گردید و با تأکید سازمان ملل، بهزیستی اجتماعی و کیفیت زندگی در رأس اهداف توسعه قرار گرفت که کاهش فقر و تخریب محیط زیست، افزایش بهداشت و طول عمر و به طور کلی ارتقاء کیفیت زندگی را به همراه دارد. نواحی شهری مراکز اصلی رشد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در هر کشور هستند که خود را به عنوان جذابترین نقاط برای ایجاد ثروت، کار، خلاقیت و نوآوری اثبات کردهاند، اما نواحی شهری با چالش های مهمی در زمینه های تخریب فیزیکی و محیطی، محرومیت اجتماعی، ناامنی، بیکاری، کمبود مسکن و ترافیک روبرو هستند که این مشکلات کیفیت زندگی شهری را به شدت کاهش می دهند. با این وجود سیاستگذاران و برنامه ریزان در سطوح بین المللی و ملی بر قابلیت شهرها برای بهبود کیفیت زندگی انسان ها تاکید دارند - . - UNFPA, 2007:13
روند توسعه درکشورهای مختلف جهان دارای سلسله مراتب گوناگون است. در داخل یک کشور نیز روند توسعه یافتگی در بین استانها و مناطق مختلف یکسان نیست. توسعه یافتگی استانهای کشور با توجه به توزیع فضایی ناهمگن منابع و همچنین عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی و اقلیمی مناطق، ممکن است دارای روندی متناسب نباشد - مودت و صفایی پور، :1392 . - 28 همچنین این نابرابریها حاصل عوامل متعدد تاریخی، طبیعی، جمعیت شناختی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز میباشد - امانپور و مودت، . - 113 : 1392 مطالعه کیفیت زندگی در نواحی شهری در سال های اخیر مورد توجه گسترده بوده است. محققان رشته های گوناگون از جمله شهرسازی، جفرافیا، جامعه شناسی و غیره در این عرصه مشارکت داشته اند. اما این مطالعات از جنبه های متعددی مانند مقیاس مطالعه، قلمروهای مورد استفاده و روش هاس سنجش کیفیت زندگی متفاوت هستند.
به این ترتیب که روش های گوناگون برای مطالعه کیفیت زندگی در نواحی شهری به کار گرفته شده است. با این وجود، تاکنون چارچوب جامعی برای مطالعه کیفیت زندگی به صورت یکپارچه و کل گرایانه و متکی بر شاخص های فیزیکی، مکانی و اجتماعی ارایه نشده است - . - Kamp et al, 2003:5 از طرف دیگر کیفیت زندگی اغلب با استفاده از شاخص های عینی یا شاخص های ذهنی و به ندرت با استفاده از هر دو نوع شاخص های اندازه گیری می شود - رضوانی و همکاران، . - 37 :1387 از جمله مشکلات کشورهای جهان سوم، وجود انواع دوگانگی های نامطلوب نظیر دوگانگی منطقه ای است که به دلایل متعددی در مسیر توسعه یافتگی آنها ایجاد می شود . اخیرا سیاستگذاران، برنامه ریزان و پژوهشگران به توسعه و برنامه ریزی منطقه ای برای رهایی از این معضل توجه خاصی نموده اند - مودت و امانپور، . - 38 :1392 شناخت وضعیت موجود مناطق از لحاظ ملاک های توسعه و شناسایی موقعیت هر یک در مقایسه با یکدیگر، اولین مرحله در برنامهریزی نابرابریها و عدم تعادلهای منطقهای محسوب می شود تا با چنین شناختی اهداف توسعه ای مناطق، متناسب با امکانات و محدودیت ها تبیین گردیده و بهرهبرداری از امکانات و قابلیت های متنوع و گسترده هر منطقه با توجه به خصوصیات و ویژگی های خاص همان منطقه به گونهای بهینه و کارا، صورت پذیرد. نتیجه این اقدامات توسعه مناطق - رفع محرومیت - همراه با عدالت اجتماعی خواهد بود - منصوری ثالث، . - 57 :1375
روش و اهداف تحقیق
رویکردها به برنامهریزی فضایی همگام با پیچیدهتر شدن جوامع دگرگون میشوند. این گونه دگرگونیها، در تنوعپذیری روز افزون الگوهای فعالیت و تحرک افراد، خانوارها، گروهها، نهادها و سازمانها بازتاب مییابد. سرآغاز جغرافیای نوین با برنامهریزی فضایی با نوعی سمت گیری به سوی انقلاب کمی در دهه 1960و سپس، برپایی انقلاب کیفی و نظری هپردازی، بویژه از دهه 1970 به بعد، همراه بوده است. بدینسان، میان جغرافیای سنتی و جغرافیای نوین، نوعی خطکشی پدیدار شد که از یک سو، زمینه های کنار نهادن تدریجی مباحث دیرین جغرافیا به عنوان علمی توصیفگر و از سوی دیگر، برپایی دانشی نوین را فراهم آورد که پیش از هرچیز می کوشید، نه فقط به تبیین نظاموار پدیدهها و ساختارهای جغرافیایی، بلکه با جدیت به شناخت عینی و اعمال روندهای تغییر پدیده ها و ساماندهی آنها بپردازد. به سخن دیگر، جغرافیای نوین با تکیه بر شناسایی نظامهای فضایی، به مثابه علمی کاربردی و چارهجو عمل میکند و مدعی ساماندهی عرصه های فضایی، با هدف توسعه و بهزیستی جوامع انسانی در مقیاسهای گوناگون است - سعیدی، . - 37 :1292
بنابر این پژوهش حاضر با رویکرد توسعه ای - کاربردی با هدف برنامه ریزی فضایی در شاخص کیفیت زندگی شهری اهواز به بررسی موضوع پرداخته است. همچنین جهت تکمیل اطلاعات با ترکیبی از روش های توصیفی، کتابخانه ای، میدانی به بررسی موضوع در شهر اهواز پرداخته است. در این پژوهش از نرم افزارهای SPSS و GIS در قالب مدل HDI استفاده گردیده است. بر مبنایتعریفِ هدف، که عبارت است از: نتایج مورد انتظاری که فعالیتهای ما به سوی آنها جریان پیدا میکند - آیت الهی، . - 59 :1377 منظور از هدف نقطهای است که قصد وصول به آن را داریم وطبعتاً اینک از آن نقطه در فاصلهای دور از آن قرار داریم - قانع بصیری، . - 59 :1373 لذا، هدف از انجام تحقیق حاضر ارزیابی و سطح بندی مدیریت شهری از منظر کیفیت زندگی شهری در کلانشهر اهواز می باشد.
شناخت محدود مورد مطالعه
کلانشهر اهواز مرکز استان خوزستان، ارتفاع آن از سطح دریا 18 متر می باشد. و در موقعیت جغرافیایی بین 31 درجه و 13 دقیقه تا 31 درجه و 23 دقیقه عرض شمالی و 48 درجه و 32 دقیقه تا 48 درجه و 47 دقیقه طول شرقی واقع شده است - معروف نژاد،. - 69 :1390 وسعت کلانشهر اهواز در محدوده قانونی شهری 222 کیلومتر مربع و محدوده خدماتی 300 کیلومتر مربع میباشد و دارای 8 منطقه شهری میباشد - مهندسین مشاور فجر توسعه، - 1 :1391 که به وسیله رودخانه کارون
