بخشی از مقاله
چکیده
معماری و شهرسازی سنتی ما همواره درتعامل با معماری بومی و اطراف خود بوده است. معماری زمینهگرا بر زمین مداری و پیوند محیط با فضا تاکید دارد و با درک پیام بستر خود شکل میگیرد و در واقع پیامی را که بستر معماری به او انتقال داده به عینیت رسانده و طراحی میکند. در نتیجه ساختمان جزکوچک از طبیعت پیرامون خواهد بود. این متن درنظر دارد با استفاده ازروش تحلیلی ارتباط تک بناها با مقیاس محله ای و بررسی نحوه شکل گیری بناهای ابیانه با طبیعت اطراف و زمینه های اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی روستای ابیانه از توابع شهرستان نطنز،که یکی از روستاهای هدف گردشگری کشور است به سوالات زیر پاسخ داده شود که آیا در معماری سنتی ایران زمینه گرایی به عنوان اصل طراحی فضاها لحاظ شده است ؟ کدام بعد طراحی معماری زمینه گرا در معماری سنتی ایران شاخص تر در نظر گرفته شده است؟ و آیا معماری زمینه گرا در بهبود هویت مکان موثر بوده است؟ نتیجه حاصل از این بررسی نشان می دهد که در طراحی خانه های سنتی - ابیانه - به عنوان بخش خردی از یک بدنه روستای ایرانی ، معمار و ساکنین، آشنایی کاملی با مفاهیم معماری زمینه گرا داشته اند و راهبرد زمینه گرایی، در طراحی و ساخت بناها قرار گرفته شده است و زمینه گرایی در ارتقا هویت مکان تاثیر بسزایی خواهد داشت.
واژه های کلیدی : معماری سنتی، زمینه، زمینه گرایی،کالبد، ابیانه
مقدمه
یکی از چالش های اصلی معماری امروز ایران بحران هویت در معماری است و مباحث بسیاری از سوی متفکرین و منتقدین معماری مطرح شده است و راهکار هایی برای رهایی از این وضعیت ارائه شده است .در این وادی »هویت فرهنگی معماری را همان ارزش هایی رقم می زند که تنها در بستر بناهای سنتی ادراک می شود، چرا که معماری به آن دلیل شکل می گیرد تا ارزشها را در خویش بپروراند و کالبدی برآنها متصور شود که اگر چنین نبود معماری سنتی ایرانی فاقد ارزش می نمود. - «بمانیان،غلامی،رحمت پناه، . - 56 :1389 اما اینکه چرا بین معماری سنتی ایران با معماری مدرن امروز تمایزی به نام هویت اتفاق افتاد در این نوشتار نمی گنجد اما مثال های بسیار معماری سنتی ما که متاثر از ویژگی های فرهنگی و اقلیمی و کالبدی محیط بستر خود می باشد زمینه تحقیق را گسترش میدهد که چگونه معماری و شهرسازی سنتی ما اینچنین به مولفه های محیط اطراف خود پاسخ داده است و در معماری معاصر امروز هویت معماری ایران را شکل داده است و تا آنجا که شهروند یک شهر مدرن به بحران هویت فرهنگی و تاریخی خود اعتراف کرد و هویت معماری شهر را در بناها و محله های سنتی جستجو می کند.
پس از گسترش معماری مدرن، منتقدین - معماران پست مدرن - اصول فلسفی و جهان بینی معماری مدرن را زیر سوال بردند . اگر نگاهی گذرا به مبانی و مفاهیم معماری پست مدرن غرب داشته باشیم از نگاه آغازگر جنبش معماری پست مدرن » رابرت ونچوری، ، ساختمان ها نمی توانند همه دارای یک فرم و فلسفه باشند.ونچوری سبک بین الملل را کاملا مردود می داند و به جای آن معتقد به زمینه گرایی است.یعنی هر بنایی باید بر اساس زمینه های فرهنگی، اجتماعی،تاریخی وکالبدی و شرایط خاص آن سایت و ساختمان طراحی و اجرا گردد - قبادیان، . - 100 :1382 ونچوری سعی می کرد تا مجددا ارتباط معماری و ساختمان ها را با هویت انسانی برقرار کند و پیشگام معماری زمینه گرا باشد و معماری را از فرد گرایی و مصرف گرایی به سوی یک خرد جمعی محیطی سوق دهد، این مقاله با فرض اینکه معماری سنتی ما معماری شکل گرفته از محیط اطراف خود می باشد به سوالات زیر پاسخ می دهد که آیا در معماری سنتی ایران زمینه گرایی به عنوان اصل طراحی فضاها لحاظ شده است ؟ کدام بعد طراحی معماری زمینه گرا در معماری سنتی ایران شاخص تر در نظر گرفته شده است؟ و آیا معماری زمینه گرا در بهبود هویت مکان موثر بوده است؟
زمینه
اما سوالی که پیش از بررسی موردی این تحقیق مطرح خواهد شد که معماری زمینه گرا که راهبرد طراحی با توجه به هویت انسانی باشد چگونه معماری است؟ زمینه - context - در لغت به معنای مجموعه شرایط یا واقعیتهایی است که یک موقعیت یا شرایط را در بر میگیرد و همچنین به معنای شرایطی که چیزی در آن اتفاق میافتد و به شما کمک میکند تا آن را درک کنید.» مراد از زمینه همان متن بستر و محیطی است که معماری در آن شکل میگیرد و هم محتوا وشکل را در بر میگیرد. با این توصیف اگر زمینه را context در معماری بنامیم ،معمار زمینه گرا باید توجه بسیاری به عناصرمعماری موجود،کالبد،اقلیم و زمینه های فرهنگی و تاریخی سایت داشته باشد و با با توجه به موقعیت و دید ناظرین و ناظر - معمار - است که زمینه های گوناگون برای وی قابل مشاهده میباشد. - «گودرزی،بهرامی نژاد،سرداری، . - 3 :1392
معماری زمینهگرا بر زمین مداری و پیوند محیط با فضا تاکید دارد و با درک پیام بستر خود شکل میگیرد و در واقع پیامی را که بستر معماری به او انتقال داده به عینیت رسانده و طراحی میکند. در نتیجه ساختمان جزکوچک از طبیعت پیرامون خواهد بود. در این نوع معماری هر بنایی بر اساس زمینههای فرهنگی اجتماعی تاریخی و کالبدی اقلیمی و شرایط خاص آن سایت و ساختمان طراحی و اجرا میگردد. »هر بنا یا شهر از عناصر مشخصی تشکیل میشود که آنها را الگو می نامیم، هرگاه توانستیم بناها را با توجه به الگوهایشان بشناسیم، روش خاصی برای نظر کردن به آنها در اختیار خواهیم داشت، روشی که تمام بناها و قسمت های مختلف شهر در آن همگون به چشم می آیند و همگی به رسته یکسانی از ساختارهای کالبدی تعلقدارند - «الکساندر، . - 10 :1386
در معماری زمینه گرا یافتن الگو مناسب از بستر خود شکل می گیرد و روشن است که آیتم های زمینه گرایی در سایت های مختلف متفاوت است و هرپدیده در محیط پیرامون خود تاثیر میگذارد واز آن تاثیر میگیرد ودر تعامل با یکدیگر هستند به طور مثال در زمینه گرایی اقلیمی مناطقی با توپوگرافی دارای پستی و بلندی زیاد همچون اغلب شهرهای مناطق کوهستانی، زمینه میتواند طیف وسیعی از مناظر بصری از پلان و دید پرنده گرفته تا نما و دید ناظر تغییر نماید ، در صورتیکه شاید این تغییرات در شهرهایی با توپوگرافی نسبتاً هموار بسیار متفاوت باشد. در این شهرها همچون شهرهای کویری عمدتاً نمای بناها و اقلیم میتواندزمینه باشد.
مبانی نظری زمینه گرایی
»با شروع معماری مدرن توجه به زمینه کمرنگ تر شد و معماران مدرن با این نگاه که توجه به بافت و زمینه باعث رکود و ناموفق شدن یک طرح معماری خلاقانه است، خواستار زندگی در خانه های جدید با کالبد جدید وشهرهای مدرن یکنواخت شدند و گاها ساختمان هایی طراحی کردند که گویی در یک خلا بصری قرار خواهد گرفت. از همه مهمتر اینکه معماری زمینه گرا خواستار حفظ وضع موجود نبوده و مشوق حفظ مومیایی کردن شهرهای قدیمی نمی باشد. - « برولین برنت، . - 6 :1386 بسیاری از گرایشات پست مدرنیسم ناگزیر به طراحی زمینه گرا شدند ، پست مدرنیسم تنوع، رجعت تاریخی ، نمادگرایی و تزئینات را به معماری بازگردانده بود و معماران زمینه گرا از نظر پست مدرنها باید در فرم و عملکرد شرایط زیر را لحاظ نمایند:»
.1 خصوصیات فرهنگی- اجتماعی- تاریخی-اقتصادی افراد که از آن ساختمان استفاده میکنند. .2 خصوصیات شهری- خیابان- میدان - کوچه ومغازه .3 شرایط اقلیمی - رطوبت-سرما-گرما-جنگل وصحرا .4 نحوه زندگی روزمره اهالی ساختمان- نیازهای آنها- پیش زمینههای ذهنی انها در رابطه با فرمهای زیستی - «قبادیان، . - 100 :1382 معماری زمینهگرا به ضرورت توجه به محیط پیرامون اثر معماری تاکید دارد و بر این باور است که توازن میان معماری ومحیط میتواند هم برای خود اثروهم برای زمینه، عاملی موثر وتقویت کننده باشد. زمینهگرایی الگویی است برای خلق محیط مطلوب تر لذا شناخت وآگاهی بیشتر ودرکی عمیق تر نسبت به زمینه ومحیط برای معماران وطراحان امری ضروری واجتناب ناپذیر است.
معماری زمینه گرا در معماری سنتی ایران تلاشی است برای نشان دادن توان محیط مطلوب بصری در مقیاسی کلان تر که زمینه های ظهور یک معماری پایدار خواهد بود. مقیاس زمینهگرایی دو جهت خرد وکلان بسط میابد اما در معنای کلی میتوان گفت که آغاز زمینهگرایی محله است. زمینهگرایی در مقیاس کلان به منطقه گرایی میرسد ودر مقیاس خرد به حال و هوای درونی بنا توجه دارد. اما وجه جهانی منطقه گرایی نیز از حد منطقه فراتررفته وبعدی جهانی مییابد بدین سان معماری زمینهگرا خود را اگرچه عمیقا در مکان فرو میبرد اما حس مکان را در تجربه مشترک ساکنین آن محله یا افراد غیر ساکن محله نیز قرار می دهد.جهت تبیین ابعاد زمینه گرایی در معماری، ارکان آن می بایست دسته بندی و مشخص گردد.
زمینه گرایی اقلیمی
توجه به اقلیم زمینه وفاکتورهای اقلیمی که در آن طراحی معماری صورت می گیرد میتواند در راستای معماری پایدار باشد. دقت به این مهم، استفاده از نیروی طبیعی نظیر خورشید باد و آب و ... به حداکثر میرساند و استفاده از منابع فسیلی که در اطراف سایت نیز محدود باشد را به حداقل میرساند لذا توجه به فاکتورهای اقلیمی منطقه نظیر خصوصیات اقلیمی هر زمینه مانند؛ باد- باران-تغییرات دمای هوا در شب و روز – دمای هوا- جریان هوا- وضعیت آسمان- تابش آفتاب و غیره امری ضروری است. اما نکته بارز در شکل گیری یک معماری زمینه گرا موفق، تعامل و وحدت زمینه گرایی اقلیمی با زمینه گرایی کالبدی است و نمی توان آنها را از یکدیگر متمایز کرد و طراح راهبرد های طراحی اقلیمی در عملکرد و نمای اثر نیز لحاظ می کند.
