بخشی از مقاله
چکیده
بازاریابی محصولات کشاورزی فرآیندی است که در کشور ما کمتر مورد توجه قرار گرفته است و از آنجا که پایه های کشاورزی هنوز بر کشاورزی معیشتی استوار است، لذا بازاریابی نسبت به سایر بخش ها از اهمیت کمتری برخودار بوده است. به طوری که یکی از چالش های اصلی درآمدی کشاورزان، نحوه عرضه محصولات تولیدی در بازار مصرف و پایین بودن سهم دریافتی آنها از قیمتی است که مصرف کنندگان نهایی پرداخت می نمایند. لذا در سال های اخیر با اهمیت یافتن توسعه کشاورزی و در نتیجه بازاریابی تولیدات کشاورزی نقش ترویج و آموزش کشاورزی به عنوان یک عامل توسعه انسانی در این امر مورد توجه قرار گرفته است.
در این پژوهش سعی بر آن است تا با نگاهی به روش های ترویج بازاریابی در جهان به یک چشم انداز مناسب در جهت ایجاد بازار مناسب محصولات کشاورزی در کشورمان دست یابیم. این تحقیق به صورت کتابخانه ای صورت گرفته است که پس از فیش برداری از مطالب مفید کتابخانه ای و اینترنتی، در قالب مقاله ارائه گردیده است. نتایج بدست آمده نشان می دهد که ترویج بایستی به سمتی حرکت کند که بتواند با آموزش هایی در زمینه های سیستم حمل و نقل شبکه ای، بسته بندی مناسب محصولات و فرآوری آنها، اطلاع از قیمت بازار و آموزش اصول تولید محصول با کیفیت، بیشترین نقش را در بازاریابی محصولات ایفا نماید.
کلید واژه: ترویج کشاورزی، بازاریابی، کشاورزی معیشتی، ترویج بازاریابی
مقدمه
بازاریابی و بازار رسانی را باید به عنوان یکی از مهمترین اجزای ساختار تولید محصولات کشاورزی به حساب آورد، به طوری که فقدان نظام بازاریابی کارآمد مانع بزرگی در راه افزایش بهره وری تولیدات بخش کشاورزی می باشد - شاهسونی و همکاران، . - 1385 به بیان دیگر، بازاریابی یکی از مقولاتی است که می تواند وضعیت و رقابت در تولیدات کشاورزی را بهبود بخشیده و در فرآیند سخت رقابت بین المللی یک جایگاه در خور شان را ایجاد نماید، ضمن آنکه در بازارهای داخلی نیز از یک ثبات رو به رشد برخوردار باشد - . - Narayana,1993 بازاریابی وظیفه ای است که نیازها و خواسته های ارضاء نشده را شناسایی می نماید، توانایی سودآوری بالقوه آن را تعریف و اندازه گیری می کند، بازارهای هدفی را که سازمان با بهترین شیوه می تواند در آن فعالت نماید را تعیین نموده و در مورد محصولات، خدمات و برنامه های بازار تصمیم گیری می شود - کاتلر، . - 2002
لذا با بکارگیری هنر و توان مدیریت، تنظیم و ارائه پیشنهاد های مناسب و بکارگیری اقدامات عملی به عاملین بازاریابی کمک می کند که درباره ویژگی های محصولات، قیمت گذاری، ترکیب نیروی کار، میزان بهره وری، گزینش روش و کانال های توزیع و ترویج فرآورده ها به نحو مطلوب تصمیم گیری نموده و استراتژی های بازاریابی را مبتنی بر شرایط محیطی اتخاذ نمایند - بریم نژاد، . - 1386 بدون شک تدوین و بکارگیری هر یک از این عوامل توسط عاملین باراز امکان پذیر نسیت و نیاز است سازمان های مختلف دولتی از جمله متخصصین بازاریابی، کشاورزی، اقتصاد و مروجین کشاورزی در تدوین وتنظیم این عامل یک مشارکت عمومی داشته باشند. متاسفانه در کشور ما فرآیند بازاریابی محصولات نسبت به سایر بخش های کشاورزی همواره از اهمیت کمتری برخوردار بوده است. لذا طی سال های اخیر با اهمیت یافتن توسعه کشاورزی و در نتیجه تولیدات کشاورزی نقش ترویج و آموزش کشاورزی به عنوان یک عامل توسعه انسانی در این امر مورد توجه قرار گرفته است.
به طوری که در بسیاری از کشورها نظیر هندوستان، مالزی، اندونزی و برزیل ترویج کشاورزی در بازاریابی محصولات یک نقش مفید و موثری را در افزایش کمیت، کیفیت تولید و یهینه سازی عرضه محصولات به بازار داشته شده است. بنابراین طرح و برنامه ریزی، تدوین و اجرای سیاست ها، قوانین، مقررات و خدمات نظارتی از جمله عواملی هستند که در ترویج بازاریابی نقش اساسی ایفا می نمایند - . - Shiddi, 2011 لذا با توجه به اهمیت موضوع بازاریابی و جایگاه مهم تنظیم بازار محصولات کشاورزی که در حال حاضر یکی از مشکلات اساسی اقتصادی ملی جهت کسب درآمد در سطح ملی و بین المللی محسوب می گردد، لزوم توجه هر چه بیشتر به بخش های علمی از قبیل ترویج و آموزش کشاورزی و عملی بازاریابی محصولات کشاورزی را می طلبد. از آن جا که بازاریابی مانند فعالیت های تجاری به پروژه های توسعه و موسسات کمکی از جمله خدمات ترویجی نیازمند است و با توجه به ضعف های زیرساختی، کمبود سرمایه و ضعف دانش در زمینه بازاریابی محصولات کشاورزی، این مقاله سعی دارد ضمن بررسی مشکلات بازاریابی، توجیه و ضرورت این امر به نقش ترویج کشاورزی در بازاریابی محصولات کشاورزی پرداخته و الگوی مطلوب را در این زمینه ارائه نماید.
مواد و روش ها
این تحقیق به صرت کتابخانه ای صورت گرفته است، بدین صورت که پس از فیش برداری از آثار کتابخانه ای و اینترنتی، مطالب مفید جمع بندی و در قالب مقاله ارائه گردیده است.
مشکلات بازاریابی محصولات کشاورزی ایران
نظام بازاریابی محصولات کشاورزی در کشور ما با مشکلات متعددی مواجه است که بسیاری از آن ها برگرفته از نبود یک نظام بازاریابی کارا می باشد. یک نظام بازاریابی کارا همکاری بین ارگان های مختلف از قبیل کارشناسان کشاورزی، کارشناسان اقتصاد، متخصصین بازاریابی، مروجین کشاورزی، تعاونی های روستایی و کشاورزان را شامل می شود. لذا اهم مشکلات بازاریابی محصولات کشاورزی ایران را می توان به شکل زیر بیان کرد.
.1 سهم کم تولیدکننده از قیمت نهایی پرداخت شده توسط مصرف کننده
اختلاف زیاد میان قیمت بازار و مزرعه یکی از روشن ترین معضلات نظام محصولات کشاورزی ایران است. به رغم آنکه این مشکل یکی از قدیمی ترین مشکلات بازار محصولات کشاورزی در ایران است، اما تا کنون هیچ گونه اقدامی برای حل آن صورت نگرفته است. در کشور ما تنها %6-7 بهای پرداختی مصرف کننده نصیب کشاورز می شود. این در حالی است که در کشورهای توسعه یافته از قبیل فرانسه %80 بهای محصول به دست تولید کننده می رسد. این امر حاکی از وجود یک بازار منظم و کارا در این کشورها می باشد. لذا در کشور ما به دلیل نبود محیط مناسب برای نگهداری محصولات در استان ها و کمبود اعتبارات، کشاورزان مجبور هستند محصولات خود را با قیمت پایین در اختیار واسطه ها قرار دهند و ایشان از این راه سود زیادی را بدست آورند.
.2 عدم ضابطه مندی در میادین میوه و تره بار
این نیز عاملی مهم در افزایش تعداد واسطه ها و طولانی شدن روند بازار رسانی محصول کشاورزان می باشد. نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که در مسیری که محصول از مزرعه تا بازار مصرفی طی می کند، واسطه های زیادی وجود دارد که به نوعی لزوم و اهمیت ضابطه بندی را بیان می نماید.
.3 عدم شفافیت در بازار
در کشور ما میزان کشت یک محصول به دلیل نوسانات قیمت در بازار، با نوسانات زیادی مواجه است. اما در کشورهایی مانند فرانسه سیاست های قیمت تضمینی اجرا می شود و دولت محصولات کشاورزان را خریداری می کند. برای جلوگیری از این نوسانات باید هزینه تمام شده محصول به همراه سود برای کشاورز مشخص شود و قیمت ها به صورت تضمینی اعلام گردد.
.4 فقدان سیستم مناسب بسته بندی و نبود صنایع تبدیلی مناسب جهت فرآوری محصولات
بسته بندی محصولات در کشورهای پیشرفته بسیار مهم تلقی می گردد و این عامل مهمی در صادرات محصولات کشاورزی آن ها به سایر کشورها می باشد. متاسفانه در کشور ما به این موضوع نیز کمتر توجه می شود و همواره شاهد ضایعات بسیاری از محصولات کشاورزی هستیم. ترویج کشاورزی می تواند با ارائه آموزش های مناسب به کشاورزان راهکارهای مناسب را در زمینه کاهش ضایعات محصولات کشاورزی ارائه نماید. همچنین دولت می تواند با شناسایی ظرفیت های هر منطقه، تکنولوژی های مناسب سیستم بسته بندی هر منطقه را فراهم نماید.
نقش ترویج در بازاریابی محصولات کشاورزی
ترویج کشاورزی نوعی آموزش غیررسمی است که در طی یک دوره از زمان در جهت بهبود شرایط زندگی و افزایش سودآوری کشاورزان و اعضای خانواده آن ها ارائه می شود - - Mahaliyan aarachchi, 2003 در نتیجه برای رسیدن به این اهداف دانش، مهارت و نگرش کشاورزان در زمینه های تکنولوژی کشاورزی، فعالیت های کشاورزی و بازاریابی محصولات کشاورزی باید بهبود یابد. لذا مروجان کشاورزی می توانندکشاورزان را در زمینه بازاریابی محصولات به طریق زیر حمایت نمایند:
.1 تغییر در بینش و نیازها
اصول آموزش و مشاوره در بازاریابی به صورت یک خدمت دائمی در کشور های اروپایی، آمریکا و بعضی از کشورهای در حال توسعه مشاهده می شود. به عبارت دیگر، بازاریابی جزئی از وظایف مراکز ترویجی در این کشورها می باشد. لذا ترویج کشاورزی می بایست در زمینه های کشت محصولات، انبار داری، فرآوری محصولات، حمل و نقل محصولات غذایی به آموزش برای خوداتکایی، عمل کردن و مشارکت نمودن کشاورزان بپردازد.
.2 اطلاع از قیمت های محصولات تولیدی در بازار
یکی از مشکلات اساسی کشاورزان نداشتن آگاهی های لازم از وضعیت قیمت ها، محصولات مورد نیاز و درخواست های بازار می باشد، به طور مسلم ایجاد مراکز آگاهی دهنده و اطلاع رسانی توسط مراکز خدمات ترویج و آموزش کشاورزی یکی از ابزارهای مهم در نیل به این هدف می باشد.
.3 نقش ترویج در تصمیم گیری برای انتخاب کشت
بازار و نرخ های متداول در آن مهمترین منبع کسب اطلاعات توسط کشاورزان جهت انتخاب محصول، بدون توجه به نیازهای کشور می باشد. مبین این موضوع مشکلات موجود در عرضه و تولید محصولاتی نظیر سیب زمینی و پیاز است که از شایع ترین مشکلات در این زمینه می باشد. بنابراین ترویج بازاریابی می تواند کشاورزان را از فرآیند تصمیم گیری برای کشت محصول تا تقاضای مصرف کننده تحت پوشش قرار دهد.
.4 عملیات پس از برداشت، تعیین شکل و کیفیت محصولات
در این مرحله ترویج کشاورزی وظیفه دارد تا کشاورزان را در عملیات پس از برداشت از قبیل حمل و نقل، فرآوری، انبارسازی و بسته بندی آماده نماید تا محصولات خود را به بهترین شکل ممکن به بازار برسانند. در یک نظام رشد و توسعه کشاورزی ایجاد یک نظام حمل و نقل منظم و گسترده توسط مراکز ترویج در جهت زیر پوشش قرار دادن تمام مراکز تولید، دارا بودن ظرفیت کافی جهت حمل و نقل محصولات و فراورده های کشاورزی به بازار مصرف داخلی و تضمین مرغوبیت محصولات در هنگام بارگیری از نیاز های اساسی می باشد.
