بخشی از مقاله
چکیده
یکی از هدف های بسیار مهم و اصلی بوجود آمدن محیط های شهری ایجاد مکان های مطلوب برای استفاده کنندگان از آن می باشد. لذا طراحان و برنامه ریزان شهری باید در برنامه ریزی ها و طراحی های خود، انعطاف پذیری و سازگاری محیط را با شرایط عموم مردم و توانایی های مختلف آنان در نظر بگیرند تا کاربران نیز به شهری که در آن زندگی می کنند تعلق خاطر داشته باشند و در آن احساس راحتی کنند. از طرف دیگر انسان موجودی اجتماعی است و در ارتباط با هم نوع خود استعدادهایش شکوفا و نیازهایش رفع می شود. حضور انسان در جامعه یکی از ضروریات رشد و بالندگی او خواهد بود. دستیابی به معیار رفاه اجتماعی قابل قبول برای عموم به منظور اتخاذ تصمیمات مناسب و قضاوت درباره نتایج سیاست طرح ها یکی از ضروریات برنامه ریزی می باشد - هاروارد، - 39:1379 انواع معلولیت جسمی - حرکتی . نابینایان و ذهنی و روانی میباشندکه مشکل ترین بخش کار طراحی شهری مربوط به ویلچر و نابینا است.
زیرا ناشنوا همه قابلیت های افراد سالم را دارد و فقط کافی است با تعبیه امکانات دیداری درکنار علائم صوتی نیازهای این گروه برطرف شود. مثلاً در ایستگاههای اتوبوس و مترو یا در داخل اتوبوس و مترو و معابر شهری و در ساختمان ها و ادارات و با نصب تابلوهای مناسب ثابت یا متغیر و کامپیوترهای لمسی اگر مشکل برای معلولین ویلچری حل شود برای معلولین نمیه متحرک هم حل می شود. دراین مقاله سعی شده است مشکلات معلولین از نظر حمل ونقل و ضوابط شهری مورد بررسی قرار دادو نسبت به حل مشکلات آن اقدانات الازم را انجام داد روش تحقیق به صورت کتابخانه ای می باشد.
واژه های کلیدی: سازماندی ، محیط شهری ، ظوابط طراحی شهری و معلولین
مقدمه
یکی از مهمترین مشکلات فضاهای شهری کشور، نامناسب بودن فضاهای آن ها در ارتباط با اشخاص دارای معلولیت می باشد که این مهم در هر دو مورد کالبدی و رفتاری قابل ملاحظه می باشد . اولی ناشی از نتایج برنامه ریزی شهری غیرصحیح و اقدامات عملی شهرسازانه و دومی پیامد اجتماعی - فرهنگی ناشی از آن است - اقبالی، 1385، . - 1 از دیدگاه برنامه ریزان شهری، شهر سالم، شهری است که کلیه شهروندان بتوانند از فضاهای آن بهره مند شوند. این فضای شهری باید ارائه دهنده خدمات بیشتر به اقشار آسیب پذیر باشد تا این گروه از صحنه جامعه محو نگردند و به فراموشی سپرده نشوند. آن بخش از جامعه که به سبب ناتوانی جسمی - حرکتیعملاً، استفاده از فضاهای شهری محروم گشته است، علت را نه در »معلول بودن شهر« که در »معلول بودن خویش« جستجو می کند و خود را از نزدیک شدن به این فضاهای شهری باز می دارد - قائم، 1367، . - 1 آنچه در دانش طراحی شهری برای فضاهای شهری ارزش می باشد نقش اجتماعی و تعاملی است که این فضا در زندگی جمعی شهروندان ایفا می کند - پاکزاد، 1383، - 9-10
پس با طراحی مناسب فضاهای شهری و مناسب سازی آن، می توان با معلولان در تعامل اجتماعی بود. رفع موانع در شهر، می تواند از اقدامات مهمی باشد که مشارکت هر چه بیشتر معلولان در فعالیت های اجتماعی و حضور در فضاهای شهری را برای آنان تضمین می کند - سعید نیا، 1383، . - 83 تأمین شرایط زندگی از مهمترین عوامل جذب معلولین در جامعه به شمار می رود - تاج الدینی، موسوی، 1385، - 3 که این مهم تنها از طریق مناسب سازی فضاهای شهری امکان پذیر می باشد. فضای شهری، فضای زندگی روزمره شهروندان است که هر روز به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه در طول راه، ادراک می شود - افصح حسینی، 1385، . - 1
برنامه ریزی شهری در ارتباط با فضاهای شهری بایستی طوری صورت پذیرد که توانایی پذیرش تمامی افراد و دسترسی کلیه اقشار جامعه به فضاهای مورد نیاز آنان را در نظر بگیرد، در غیر این صورت می توان بیان کرد که فضاهای شهری نامناسب بوده و می-بایست نسبت به مناسب سازی آنان مبادرت کرد. از طریق مناسب سازی فضاهای شهری، کلیه افراد اجتماع دسترسی به محیط و عناصر شهری و فعالیت در عرصه های مختلف زندگی را که حق طبیعی و لازمه حیات انسان است، خواهند داشت. سازگار ساختن فضاهای شهری با نیازهای افراد معلول در واقع بازگرداندن آنان به اجتماع است. با مناسب سازی فضاهای شهری و مشارکت تمام اقشار جامعه در تأمین منابع مادی و مالی، موجب گسترش خدمات اجتماعی و بهبود امکانات اقتصادی می شود و این امر به ویژه برای اشخاص معلول از اهمیت ویژه ای برخوردار است - حناچی، 1383، . - 14
به نظر فن برنر - 1979 - تعامل انسان و محیط موجب رشد وی خواهد شد - حلاجی، 1386، . - 5 امروزه مهمترین بحثی که در خصوص مناسب سازی فضاهای شهری برای اشخاص با معلولیت مطرح می باشد، برداشتن موانع در مسیرهای حرکتی و مناسب سازی برای این قشر می باشد . در بند 25 مصوبه سی و هفتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ارتباط با حقوق افراد معلول چنین آمده است : »اصل تساوی حقوق معلولین و افراد سالم حاکی از آن است که نیازهای کلیه افراد جامعه از اهمیت یکسانی برخوردار بوده و رفع این نیازهاست که می-بایست اساس برنامه ریزی جوامع را تشکیل دهد - «سازمان ملل متحد، - 1373 بنابراین، مناسب سازی فضاهای شهری برای افراد معلول و کم توان نه تنها از نظر حمل و نقل و جابجایی، بلکه از دیدگاه اجتماعی و بعد انسانی نیز حائز اهمیت می باشد. معیار مطلوب یک محل برای معلولان و جانبازان مناسب بودن فضای شهری اطراف با نیازهای حرکتی آنان و قابل استفاده بودن آن برای این افراد است - میقانی 1373، . - 9
-1 ارتباط انسان و محیط
بیش از آن چه انسان و محیط در طراحی شهری تاثیر گذار باشد، ارتباط میان آنها، نحوه برقراری این ارتباط و تاثیر و تاثرات که باید در طراحی شهری بصورت توامان مورد توجه قرار گیرند. بنابر این برای این که بر اساس یک فرایند مخاطب محور، محیط زندگی وفعالیت افراد را به بهترین شکل سازماندهی کنیم لازم است که نه تنها مخاطب خود بشناسیم، بلکه عوامل مرتبط با او و نحوه برقراری ارتباط او با این عوامل را نیز شناسایی کنیم. در رابطه میان فرد و محیط، ارتباط بیانگر چیزهایی است که از یک سو به محیط بستگی دارد و از سوی دیگر به ویژگی های انسان متکی است. در واقع ارتباط به سان رشته ای است که از یک سو به محیط و از سوی دیگر به فرد متصل است و به عنوان عامل رابط میان این دو، فرد و محیط را به یکدیگر متصل می کند. افراد نیز از جنبه های مختلف به محیط پیرامون خود مرتبط و متصل هستند، با این تفاوت که بطور معمول رابطه ما با میحط نه با عامل ملموس، بلکه با عوامل انتزاعی برقرار می شود. این عوامل انتزاعی شامل اطلاعات محیط و همچنین تمایل برای رفتار خاص و ایجاد تغییردر محیط می باشد. ارتباط میان فرد و محیط همواره در حال جریان بوده و ما در هر لحظه در حال دریافت اطلاعات و تاثیر متقابل بر محیط پیرامون خود هستیم. در این راستا برای بررسی میزان رضایت مندی افراد از محیط پیرامون و شهر خود باید ابتدا قشر مورد نظر خود را از لحاظ روانشناختی، شخصیت و حالات روحی بشناسیم تا در راستای طراحی علاوه بر رعایت ضوابط و استاندارد های طراحی ، به مسائل مهم روانشناختی نیز توجه کرد باشیم.
-2 معلولیت و ضرورت توجه به معلولان
بهترین تعریف برای معلول که جنبه بین المللی دارد عبارت است از کسی که به علت ضایعه ای ارثی و یا اکتسابی از لحاظ جسمی یا روانی و یا انحرافات از مسیر عادی زندگی اجتماعی نتواند از عهده کاری که سایر افراد انجام می دهند، برآید. در قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 1131 درباره حقوق افراد معلول ذکر شده است که "معلولین ح دارند از امکاناتی برخوردار باشند که بتوانند بطور مستقل در جامعه زندگی کنند". - - www.un.org افراد معلول بدلیل محدودیت های جسمی نسبت به افراد سالم در رنج و مشقت بیشتری قرار دارند که یکی از این مشکلات مربوط به زندگی اجتماعی و حضور آنها در محیط های بیرون از خانه است، بدین معنی که محیط ها و فضاهای شهری مناسب رفت و آمد و حضور این قشر نمی باشد.
برطبق تعاریف نوین، معلولیت ناشی از ی رابطه متقابل بین وضعیت جسمانی فرد و شرایط زمینه ساز محیطی و فردی است. بین این عوامل رابطه تعاملی و پویا وجود دارد، مداخله در ی زمینه می تواند در سایر عوامل مربو ه اثر بگذارد. عوامل محیطی که خارج از حیطه کنترل فرد است، شامل نگرش جامعه، دسترسی به امکانات و بسترهای قانونی گذارد و عوامل شخصی نیز در برگیرنده سن، جنس، سایر شرایط جسمانی، شیوه زندگی، عادات، سابقه . - اجتماعی، آموزشی و ویژگی های روحی و روانی است که در نحوه تجربه کردن معلولیت اثر می گذارد - کمالی، . - 1378 آنچه که به عنوان پدیده معلولیت مورد نظر است نقص بوجود آمده در فرد ناقص نیست، بلکه مجموعه پیامدهای ناشی از آن یعنی ناتوانی و بدنبال آن ناکامی ها و محرومیت ها و از کارافتادگی ناشی از ناتوانی در بهره مندی از مواهب زیستی اجتماعی فراهم آمده
