بخشی از مقاله
چکیده
سوررئالیسم مکتبی ادبی و هنري است که آندره برتون، نویسنده فرانسوي، در قرن بیستم آن را بنیان گذاري کرد و دامنه نفوذ آن به دیگر کشورها گشوده شد. در ایران نیز از سال 1320با انتشار بوف کور هدایت، نویسندگان زیادي تحت تاثیر این مکتب قرار گرفتند و آثار سوررئالیستی پدید آوردند. ابوتراب خسروي یکی از داستان سرایان برجسته معاصر است. وي در داستان هایش از جنبه هاي سوررئالیستی بهره برده که در این امر تحت تاثیر هوشنگ گلشیري قرار گرفته است.
رود راوي طولانیترین اثر خسروي و دربرگیرنده تمام مهارتهاي اوست که در فضایی غریب و سوررئالیستی می گذرد. با توجه به اینکه ابوتراب نویسنده نسل سوم انقلاب است و در رابطه با آثار او تحقیقات گسترده اي صورت نگرفته است، مقاله حاضر پس از نگاهی کوتاه به پیدایش سوررئالیسم در کشور فرانسه، توضیحی مختصر درباره بینش ها و برداشت هاي نویسندگان این جنبش و به خصوص پس از ذکر شاخص هاي رمان سوررئالیست می کوشد تا عناصر و ویژگی هاي سوررئالیست را در رمان رود راوي نشان دهد تا به این نتیجه برسد رود راوي یک اثر سوررئالیستی است.
مقدمه
دگرگونی هاي فکري و فرهنگی، قطعا رابطه اي متقابل با رویدادهاي بنیادي و اجتماعی دارد. براي درك روشن و دقیق تحولات ادبیات داستانی، توجه به اساسی ترین حوادث اجتماعی- فرهنگی دوره هاي گوناگون ضروري است. ادبیات داستانی معاصر ما نیز مانند ادبیات هر دوره اي تحت تاثیر مستقیم و غیر مستقیم مکتب هاي هنري، فلسفی و اجتماعی است، شناخت این مکاتب ما را با درون مایه هاي رمان ها و داستان ها آشنا می کند. یکی از این مکاتب که تاثیر زیادي بر نویسندگان ایران گذاشت، مکتب سوررئالیسم است.
این مکتب بعد از انتشار بوف کور هدایت، ایران را تحت تاثیر قرار داد. بعد از هدایت نویسندگانی در این عرصه قلم زدند که موفق ترین آنها هوشنگ گلشیري بود. ابوتراب خسروي یکی از شاگردان مکتب گلشیري است که به شدت تحت تاثیر وي قرار گرفته است و با مطالعه داستان هاي گلشیري آثاري با فضاهاي سوررئالیستی پدید آورده است. یکی از برجسته ترین آثارخسروي رمان رود راوي است که در فضاي غریب و سوررئالیست می گذرد و به دلیل اینکه این رمان بوي رویا و اسطوره می دهد، قابلیت کنکاش سوررئالیستی دارد.
با توجه به اینکه ابوتراب نویسنده نسل سوم انقلاب است و در رابطه با آثار او جز چند مقاله به نامهاي؛ »تولد دوباره یک فراداستان - بررسی پسامدرنیسم از دو داستان کوتاه ابوتراب خسروي - « از منصوره تدینی، »واکاوي چند کهن الگو در آثار ابوتراب خسروي« از مریم شریف نسب و نیره سلیمی و همچنین مقاله »بررسی تطبیقی مرثیهاي براي ژاله و قاتلش اثر ابوتراب خسروي و درون مایه خائن قهرمان اثر بورخس از دیدگاه پست مدرنیسم« از فاطمه حیدري، بیتا دارابی و مهدي عباسی زهان، تحقیقات گسترده اي صورت نگرفته است، مقاله حاضر پس از نگاهی کوتاه به پیدایش سوررئالیسم در کشور فرانسه، توضیحی مختصر درباره بینش ها و برداشت هاي نویسندگان این جنبش و به خصوص پس از ذکر شاخص هاي رمان سوررئالیست می کوشد تا عناصر و ویژگی هاي سوررئالیست را در رمان رود راوي نشاندهد.
نظري اجمالی به جنبش سوررئالیسم
»سوررئالیسم« - فرا واقعیت گرایی - مکتبی ادبی و هنري است که در دهه سوم قرن بیستم - 1924 - در فرانسه شکل گرفت. این مکتب در پی جنگ جهانی به وجود آمد و عصیانی بود بر ضد تمام قواعد و قوانین موجود در عرصه اجتماع، مذهب، هنر و ادبیات. آنچه در این جنبش چشمگیر است، اهمیت و اصالتی است که پیروان این شیوه براي خیال، خواب، رویا، ذهنیات و امور ناخودآگاه و انتزاعی قائل هستند.
اصطلاح سوررئالیسم را اولین بار، »گیوم آپولینر« به کار برد. در سال 1924 که آندره برتون بیانیه نخست سوررئالیسم را منتشر کرد، این جنبش رسمیت یافت. »سوررئالیسم اساس کار خود را بر تداعی آزاد معانی و افکار و تصاویر و نوعی حالت خلسه و رویا می گذارد و می کوشد تا به خلاقیت هنري، جنبه خود بخودي دهد.« - پرهام، - 128:1349 از نظر تاریخی سورئالیسم نهضتی است که در حوالی سال 1920 آغاز میشود و این مکتب عدهاي از شاعران و نویسندگان را به رهبري آندره برتون دور هم جمع میکند - سید حسینی،. - 783:1389
سوررئالیسم در آغاز یک مکتب ادبی بود که به زودي به عرصه هاي هنرهاي تجسمی مثل نقاشی و سینما هم کشیده شد. ماهیت سوررئالیسم عصیان و اعتراض است بر ضد قواعد پذیرفته شده و تقدس یافته جامعه بشري، چه در عرصه اجتماع و سیاست و مذهب و خانواده و چه در عرصه ادبیات و خلق هنري. سوررئالیست ها براي آفرینش هنري و ادبی بیش از هر امري به آزادي ذهن و عواملی مثل خواب و رویا، خیال، انباشته هاي ضمیر ناخودآگاه و هر چیزي که زاده آزادي کامل ذهن و ضمیر انسان، بدون نظارت عقل و منطق معمول بود اهمیت می دادند.
