بخشی از مقاله
چکیده
یزد واژه باستانی است که ریشه در - - یشت - - ، - - یزت - - و - - یسن - - دارد و به معنای نیایش، ستایش و ایزد است. شهری که هخامنشیان آن را - - ایساتیس - - خواندند، اسکندر نام کثه بر آن نهاد، ساسانیان اسم - - یزدان - - را برایش برگزیدند و در متون کهن - - دار العباد - - لقب گرفت. یزد دردانه کویر است و آن را بخشی از سرزمین ماد می دانند. یزد پس از طلوع اسلام، زیستگاه قبایل عرب بود و در دوره ی آل کاکویه مساجد، مدارس و قنات های متعددی در این شهر بنا کردند. روش تحقیق توصیف تحلیلی است و از طریق مطالعه ی کتابخانه ای انجام شده است. در همین راستا ابتدا ویژگی معماری ایرانی و اصول معماری ایرانی بیان شده، سپس به شیوه معماری یزد و سبک خراسانی و بنای معروف آن، مسجد جامع فهرج و تاثیر اسلام بر معماری ایرانی و اسلامی در یزد به مختصر اشاره شده، همچنین در این مقاله سعی شده به بررسی و معرفی مصالح، عناصر و تزیینات برخی آثار تاریخی یزد بپردازد.
در این پژوهش تحقیقات کتابخانه ای و مطالعه تاریخی بر حسب مورد - آثار تاریخی یزد - ، سبک خراسانی و شیوه معماری یزد از قبیل بهرگیری از مصالح بوم آورد، درون گرایی، خودبسندگی، مردم واری و پرهیز از بیهودگی و تاثیر فرهنگ اسلامی بر معماری ایرانی، بهره گیری از ارزش های معماری اسلامی و بکارگیری شیوه معماری گذشته یزد در ساختمان سازی امروزی برای رفع ممانعت های احتمالی در ساختمان سازی یزد و همچنین متکی بودن به ارزش ها و و تمدن غنی ایرانی در ساختمان سازی و به این طریق عدم وابستگی به شیوه و روش معماری غرب هدف مقاله بوده است.
واژگان کلیدی: عناصر و تزیینات، آثار تاریخی یزد، شیوه معماری یزد، معماری ایرانی، تاثیر اسلام بر معماری
مقدمه:
یزد واژه باستانی است که ریشه در - - یشت - - ، - - یزت - - و - - یسن - - دارد و به معنای نیایش، ستایش و ایزد است. شهری که هخامنشیان آن را - - ایساتیس - - خواندند، اسکندر نام کثه بر آن نهاد، ساسانیان اسم - - یزدان - - را برایش برگزیدند و در متون کهن - - دار العباد - - لقب گرفت. یزد دردانه کویر است و آن را بخشی از سرزمین ماد می دانند. نشانه های تمدن دیرینه ی این دیار در دست افزارهای سنگی دره های شیرکوه، نگاره های کوه ارنان و سفالینه های منقوش عیلامی نارین قلعه ی میبد هوید است.
یزد پس از طلوع اسلام، زیستگاه قبایل عرب بود و در دوره ی آل کاکویه مساجد، مدارس و قنات های متعددی در این شهر بنا کردند. در حمله ی مغول با تدبیر سلطان قطب الدین، حاکم وقت یزد، از ویرانی درامان ماند و بازرگانی آن رونق یافت. در روزگار آل مظفر خوش درخشید و اقتدار، شکوفایی و عظمت فرهنگی آن به اوج رسید و در زمان تیوریان و صفویان، در تجارت و بازرگانی شهره شد. مردم یزد قرن هاست در جوار این دشت بیابانی پهناور زیسته اند و باطبیعت قهار همگام شده اند و در تداوم بقای این سرزمین کوشیده اند، از گل ناچیز، غنی ترین آثار معماری را آفریده اند، با احداث قنات شالوده ی شهر را پی افکنده اند و دل های زلالشان درخشندگی را به آب قنات ها بخشید. موج های بیابان را ستودند تا ریگ های روانش، به زیبایی جویبارها باشد و درختان انار پرورانده اند تا خون تپنده ی کویر باشد. یزد این سرزمین صمیمی و آرام، مامنی برای بناهای باستانی و اسلامی بوده: مساجد، خانه های تاریخی، آسیاب ها، آب انبارها، بادگیرها، ساباط ها و... نشانه ای از میراث دیرین این ملک است که قرن هاست هنر زیستن را به مردمانش آموخته است.
هدف مقاله:
· برسی استفاده از مصالح بوم آورد، عناصر و تزیینات در برخی آثار معماری یزد، معرفی و بررسی برخی از آثار تاریخی شهر تاریخی یزد و بهره گیری از ویژگی و شیوه معماری انها در معماری معاصر یزد. پاسخ به این سوال که می توان از عناصر و شیوه معماری گذشته برای ساختمان سازی امروزی یزد بهره گرفت...
· هر سرزمینی یک روح، یک تفکر، یک فرهنگ، یک معماری دارد که قابل تداوم است و باید تداوم پیدا کند. روش تحقیق توصیف تحلیلی است و از طریق مطالعه ی کتابخانه ای انجام شده است. در همین راستا ابتدا ویژگی های معماری ایران واصول معماری ایرانی مطرح شده توسط محمد کریم پیر نیا به مختصر ذکر شده و سپس به شیوه معماری خراسانی و معرفی بنای معروف این سبک مسجد جامع فهرج و تاثیر اسلام بر معماری یزد می پردازد. همچنین در این مقاله سعی شده به بررسی و معرفی مصالح، عناصر و تزیینات برخی آثار تاریخی یزد بپردازد و در رفع ممانعت های احتمالی ساختمان سازی یزد از این عناصر و مصالح بوم آوردو اصول معماری ایرانی از قبیل درون گرایی و خود بسندگی و... استفاده شود. در این پژوهش تحقیقات بصورت کتابخانه ای و مطالعه تاریخی بر حسب مورد - آثار باستانی شهر یزد - ، عناصر و تزیینات بکار رفته در این بناها سعی بر انجام آن بوده است.
ویژگی های معماری ایران:
معماری ایرانی عموماً دارای مصرف و مفهوم دینی بوده است و در درجه ی نخست دارای تاثیر ماورالطبیعه و سحرآمیزی است که در رابطه با آن، انسان در مسیر درک خداوند و قدرت الهی قرار می گیرد. معماری ایرانی بر استحکام و مقاومت رعایت اصول سازه تاکید فوق العاده داشته است وبه نظر میرسد که ساختمان ها به ویژه بناهای خاص مذهبی، قصرها و ابنیه ی تاریخی نه و تنها برا دهه ها و سده ها که برای استفاده و کارکرد بسیار طولانی برپا شده است. معماری ایرانی ضمناً بر نماسازی و تزیینات بنا که عامل فزاینده ی زیبایی آن است نیز تاکید و توجه خاصی داشته است.معماری ایرانی به استفلده از مصالح بومی در ساختمان سازی عنایت خاصی شده و ضمناً خصوصیات اقلیمی نیز در ایجاد بنا مدنظر بوده است. در معماری ایرانی به نور و روشنی توجه داشته و برعکس از تیرگی و تاریکی و ظلمت دوری جسته است.
اصول معماری ایرانی:
معماری ایرانی از دیرباز دارای چند اصل بوده که به خوبی در نمونه های این هنر نمایان شده است. این اصول عبارت است از: مردم واری: مردم واری به معنای رعایت تناسب میان اندام های ساختمانی با اندام های انسان و توجه به نیاز های او در کار ساختمان سازی است. معماری همیشه و همه جا هنری وابسته به طندگی بوده و در ایران بیش از هر جای دیگر این وابستگی وجود داشته است. پرهیز از بیهودگی: د معماری ایرانی تلاش می شده کاری بیهده در ساختمان نشود و از اسراف بپرهیزند. این اصل هم پیش از اسلام و هم پس از آن مراعات شده است. نیارش: از واژه ی نیارش در معماری گذشته ایران بسیار استفاده می شده است. نیارش به دانش ایستایی، فن ساختمان و ساختمایه - مصالح - شناسی گفته می شده است. معماران گذشته به نیارش ساختمان بسیار توجه کرده و آن را از زیبایی جدا نی دانستند.
آنها به تجربه، به اندازه هایی برای پوشش ها و دهانه ها و جرزها دست یافته بودند که همه بر پایه ی نیارش به دست آمده بود. درون گرایی: اصولاً در ساماندهی اندام های گوناگون ساختمان و به ویژه خانه های سنتی، باورهای مردم، بسیار کارساز بوده است. یکی از باورهای مردم ایران، ارزش نهادن به زندگی شخصی و حرمت آن و نیز عزت نفس ایرانیان بوده که این تمر به گونه ای معماری ایران را درون گرا ساخته است. خودبسندگی: معماران ایرانی در تلاش بودند تا ساختمایه ی مورد نیاز خود را از نزدیک مکان ها به دست آورند وچنان ساختمان را می ساخت ند که نیاز به مصالح از دیگر مکان ها نبوده و خود بسنده باشند. بدین گونه کار ساخت با شتاب بیشتری انجام می شده و ساختمان با طبیعت خود سازگار بوده است، از طرفی در هنگام نوسازی آن همیشه مصالح مورد نیاز آن در دسترس بوده است. گروه کثیری از صاحبنظران نیز شیوه های معماری را در شش سبک که بر اساس پایه ی خاستگاهشان نام گذاری شده است، بیان می کنند که عبارت است از:
