بخشی از مقاله
چکیده
سردرها از عناصر مهم فضاهای ورودی معماری هستند که می توان روند تحولات معماری را در آنها مشاهده نمود. در طراحی فضای ورودی قطعا بحث آرامش انسان در محیط زندگی دارای اهمیت فراوان است.یکی از ویژگی های مهم در ورودی بنا، تاثیری است که این فضا می تواند بر محیط کالبدی اطراف خود داشته باشد. ورودی در مسکن مفاهیم بسیاری را به دنبال خواهد داشت مسائلی از قبیل: نحوه ی دسترسی ، تاثیر در نمای شهری، امنیت، حریم، آسایش اقلیمی، آرامش محیطی، دید، دعوت کنندگی و مساله ی مهم فرهنگ که تاثیر گذار و تاثیر پذیر در مفهوم ورودی در طراحی مسکن و محیط مسکونی مطلوب است. یکی از شهرهایی که می توان سردرب های متنوعی در آن مشاهده نمود شهر سنندج می باشد. این شهر با توجه به مرکزیت و قدمت شهرنشینی آن از نمونه ها و نشانه های معماری شهری و سنتی برخوردار است. از جمله متعلقات آثار معماری خانه های قدیمی؛ دروازه ها و سردروازه ها هستند که در گوشه و کنار محله های قدیمی سنندج به یادگار باقیمانده اند. نه تنها عمارت ها و منازل اشراف، بلکه اقشار و طبقات متوسط نیز سعی در زیبا جلوه دادن دروازه و تزیینات مربوط به آن را داشته اند. در مقاله ی حاضر این تزئینات از جنبه ی نماد شناسی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت است.
مقدمه
مسکن یعنی جایی که در آن سکنی می گزینیم تا در آن به سکینه دست یابیم - بهشتی، - 1386خانه که جزء میراث معماری ایرنی است دارای ویزگی های خاصی است و به گونه ای شکل گرفته که نیاز های مادی و معنوی انسان را برطرف میسازد - ولیزاده، . - 1 :1391 از آنجا که آثار معماری مانند بناهای تاریخی با گذشت ایام و نیز به دست بشر در معرض ویرانی و تباهی است کوشش می شود با فراهم آوردن اسناد مصور از آثار ارزشمند سردر های شهر سنندج که موضوع این تحقیق می باشد بتوان آنها را از گزند فراموشی حفظ کرد. کتیبه های سردر های منازل ریشه در اعتقادات و باورها ی دینی و مذهبی دارند و بازگو کننده شخصیت و هویت صاحبان و سازندگان آن منازل است - محمدی و رجبی ،. - 1388 فضای ورودی نسبت به سایر فضاها و اجزای هر واحد معماری، واحد هایی که دارای طراحی معمارانه و شایسته ای هستند از ویژگی ها و امتیازات خاصی برخوردار می باشند، زیرا علاوه بر کارکرد اصلی آن به عنوان یک فضای ارتباطی، از لحاظ بصری و ادراکی نیز فضایی رابط بین یک بنا با فضای شهری است و غالبا معیاری برای تشخیص ارزش و هویت معماری و اجتماعی هربنا ،به خصوص در شهرهای دارای بافت پیوسته و متراکم،به شمار می آمده است. در طرای فضای ورودی هر یک از انواع بناها ،اهداف و اصولی متناسب با آن بنا،از جمله حفظ محرمیت افراد خانواده ، ورود با خضوع،ورود به تدریج،آسانی دسترسی به فضاهای داخلی یا ایجاد دشواری در آن ،شاخص و خوانا نمودن بنا در سیمای شهر ،ایجاد پیوند بناهای بزرگ و عمومی با فضاهای شهری ،در نظر گرفته می شد. و اما در بحث نمادشناسی نماد ها بر دو نوع اساسی اند:طبیعی و وحیانی،یا عام و خاص نماد های طبیعی ،از قبیل فرایند های طبیعت،انتظاماتی یا نظامی قرینه یا با نواخت،یا هردو را تشکیل می دهند. آدمی از راه صور هنری اش ،این انتظام ها را سرمشق قرار می دهد و با خلق صور هندسی که نسبت به مرکزشان قرینه اند نمادی از " وحدت در کثرت" به دست می دهد که نخستین اصل ادیان ابراهیمی است - توحید - - پیش بین، - 1384 گاه نمادگرایی پیش از پیدا کردن شکل مشهود ،صرفا در چهارچوب فکر ادراک می شود به همین لحاظ به تفسیر نیاز پیدا می کند. که در ادامه با بررسی مصور سردر خانه ها ی سنندج هرکدام از این ایتم ها را بررسی خواهیم کرد.
روش تحقیق
روش تحقیق این نوشتار به صورت توصیفی- تحلیلی می باشد. و جهت گرداوری مطالب از دو روش مطالعات کتابخانه ای و بررسی میدانی بهره جسته ایم. بدین صورت که ابتدا آثار شناسایی و از آنها عکس برداری شده سپس آنها بصورت کامل توصیف شده اند. در مرحله ی بعد ویژگی های معماری و تزئینی آنها شناسایی و با مطالع در منابع مکتوب نماد شناسی آنها انجام پذیرفته است.
پیشینه پژوهش
در خصوص سردرب خانه ها و عمارت های قدیمی شهر سنندج پژوهش هایی صورت گرفته که به صورت مقالات و کتاب هایی منتشر شده است.از آن جمله می توان به کتاب آرایه های آجری در سردرب های قدیمی شهر سنندج که در آن سردرب برخی خانه ها معرفی شده است اشاره کرد - ویسی - 1394، در کتاب خانه های قدیمی شهر سنندج با معرفی این خانه ها در بخشی از آن سردرب این منازل مورد بررسی قرار گرفته است - زارعی - 1393، همچنین در مقاله جستارهایی در باب گونه شناسی سردر های خانه های سنتی به معرفی برخی از این سردرب ها اشاره شده است - کریمی. - 1393 اما تا کنون از منظر نماد شناسی هیچ گونه پژوهش یکپارچه ای صورت نگرفته است و در این مقاله این ویژگی سردرب ها مورد بررسی و تحلیلی قرار می گیرند.
موقعیت مکانی و جغرافیایی سنندج
شهر سنندج در غرب ایران، مرکز شهرستان سنندج و استان کردستان است - تصویر. - 1 به دلیل کوهستانی بودن منطقه کردستان، شهر سنندج که دارای دشت قشلاق و رودخانه، همیشه عامل جذب عشایر کوچرو کرد در طول تاریخ بوده است - زارعی،. - 42 :1392
تصویر:1 موقعیت شهرستان سنندج در ایران و استان کردستان
مهمترین ارتفاعات شهر سنندج که در بخش مرکزی این شهرستان قرار دارند دو رشته کوه است که امتداد آنها از شمال غربی به جنوب شرقی است. این دو رشته کوه از رشته کوه های مرتفع و معروف چهل چشمه منشعب و در جهت شمال غربی شهر سنندج پیش رفته و در آنجا به دو رشته کوه تقسیم می شوند - نجفی،-378 :1369 فرهنگ جغرافیایی کوه های کشور - .
تاریخ شهر سنندج
سلیمان خان اردلان در اواخر سنه ی 1044 قمری به جای خان احمد خان حکمران کل ولایت کردستان شد. در سال دوم جلوس خود قریه سینه را که اکنون شهر بزرگ و محل ریاست ولات اردلان است پایتخت قرار دادو به تاریخ 1046 قمری بنیان شهر سنندج نهاده شد - مردوخ، بی تا: -49 بابانی-46 :1377 هژار،-91 :1381 اردلان، -35 :1393 قاضی،. - 27 :1387 بر اساس سیاست حکومت صفوی در گسترش و رونق شهرها در این دوره و همچنین توجه به تجارت و بازرگانی شهر سنندج نیز بر این اساس بنیان گذاشته شد و در آن بازار بزرگی در نزدیکی ارگ حومتی بنا گیردید. همچنین با ساخت بناهای عام المنفعه دیگر شهر سنندج مورد توجه و رونق قرار گرفت - طالب نیا و همکاران، . - 1394 گسترش شهر سنندج مربوط به زمان حکومت امان االله خان اردلان است. با دستور وی و احداث باغات، عمارت ها بازار، کاروانسرا و...به توسعه شهر پرداخت - زارعی،. - 43 :1392 شهر سنندج به لحاظ موقعیت جغرافیایی و فعالیت های شهر سازی دوره های صفویه و قاجار از بافت شهر سنتی با ارزشی برخوردار است و بناهای مسکونی و عام المنفعه متعددی در آن از جمله پل ها، بازار، مسجد، عمارت های زیبا و حمام ها از گذشته به جای مانده است - زارعی،. - 43 :1392 این شهر با توجه به مرکزیت و قدمت شهرنشینی آن بیش از دیگر شهرهای غرب ایران از نمونه ها و نشانه های معماری شهری و در عین حال قدیمی و سنتی برخوردار می باشد. وجود والی و حاکمان وقت و تمایل آنان به زندگی در فضای مجلل و نیز پیروی از نحوه ی زیست و سلیقه ی دربار مرکزی سبب پیدایش هنر خاصی در معماری و تزیینات داخلی منازل
