بخشی از مقاله
چکیده
در عصر صفویه معماری مملو از نقش و نگارها و تزیینات با شکوه است.هنر در زمینه های مختلف همچون فرش،پارچه بافی،سفالگری،نقاشی و ... به طرز چشمگیری پیشرفت کرده است.از اینرو شایدبهترین دوره به جهت بررسی هنر و تزیینات معماری عصر صفویه باشد.در این مقاله سعی شده تعدادی از بناهای صفوی با جزئییات کامل از نظر آرایه های تزیینی داخلی و خارجی و هنر این دوره که همگی گویای ذوق و سلیقه ی خالقان آن و نیز فرهنگ غنی این عصر می باشد به صورت تصویری بررسی گردد.
نکته قابل توجه انعکاس طرح،نقش و رنگ دیواره و سقف نمونه های مورد مطالعه در هنر های رایج قالیبافی،سفالگری و ...و ایجاد عناصر تزیینی مذکور است.بخش تزیینات صفوی هتل عباسی اصفهان یا همان کاروانسرای مادر شاه که بازسازی آن به گونه ای بوده که بنا بیانگر جلوه های اصیل هنر ایرانی باشد مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفت.
در نهایت هدف طراحی دکوراسیون داخلی به سبک صفوی با تفکیک تزیینات کف،سقف و دیواره است.همچنین تعیین رنگها و نقشهای مختص عصر صفوی و به کارگیری آن در عناصری نظیر قالی،پرده،ظروف تزیینی مورد استفاده در آن دوره،تابلوهای نقاشی و به طور کلی هر آنچه مربوط به زیبایی های یک فضای داخلی میشود.به این شکل میتوان بخشی از فرهنگ و هنر دوره های تاریخی کشور عزیزمان را زنده نگه داشت.در مراحل بعدی می توان با گزینش موردی این آرایه ها و تطبیق آن با نیازهای فرهنگی و هنری عصر حاضر،به طور کاربردی از آن ها بهره برد و طراحی های بعدی را در ادامه و تکامل فکر و هدفی که در ژرفای هر نقش و خطی که در آن زمان وجود داشته صورت دهیم.
-1مقدمه
تداوم و عمر طولانی سلسله صفوی و استحکام جنبه های مذهبی و فرهنگی آن موجب تقویت و تحکیم سنت هنری آن گردید. در اینجا بار دیگر تولیدات و محصولات هنری کاملا ویژگی و مشخصه ایرانی داشت.
هنرمندان عصر صفوی وارث تجربه ها و آثار ارزشمند هنرمندان گذشته اند و راهی که از قرون اولیه اسلامی تا دوره ی تیموری در زمینه تزیینات معماری طی شده بود به وسیله ی هنر مندان صفوی به نحوی شایسته با روندی چشمگیر ادامه یافت.در این دوره همنشینی و همخوانی انواع و اقسام تزیینات با فضاهای معماری به اوج خود میرسد.به نظر می آید تزیینات در این دوره همسنگ خود معماری ارزش و اهمیت پیدا می کند.به دلیل خوی اشرافی گری و بزمی پادشاهان صفوی،کاخها و باغها اهمیت خاصی یافتند.تزیینات این کاخها تلفیقی از تزیین تصویری با تزیین سنتی بود که معمولا نگارگران آن را نقاشی می کردند.نقشمایه ها و نگاره ها در هنر هر ملتی،گنجینه ای است تصویری از آنچه بشر در طی حیات خود آرزو،تخیل ،فکر،طلب و یا به آن عمل کرده است.
هنر ایران در این دوره علاوه بر معماری در زمینههای نگارگری، خوشنویسی، قالی بافی، فلزکاری، سفالگری، پارچهآرایی و ... نمایانگر میشود. به علت توجه شاهان صفوی به ویژه شاه عباس رشته های مختلف هنری به حد اعلای شکوفایی خود رسید.
اصفهان معروف ترین و مهمترین مراکز هنری را داشت.در این مرکز نقاشان،معماران،خطاطان،بافندگان و فلزکاران مشغول به کار بودند که این باعث تبادل آرا و ارتباط بین هنرمندان میشد.این نزدیکی در حدی بود که برخی از نقاشان اصفهان خود بافنده بودند.[3]همچنین شاهد نقوشی با طرح و رنگ مشابه در سایر هنر های رایج که اشتراکات فراوانی با تزیینات معماری کاخ ها دارند هستیم و این خود بستری را برای طراحی متناسب عناصر تزیینی داخلی فراهم میکند.
مطالعه و پرداختن به هنر در یک دوره تاریخی، زنده نگاه داشتن فرهنگ و تمدن آن دوره است.با توجه به پیشرفت چشمگیری که صفویان در زمینه های مختلف داشته اند،چگونه میتوان هنر این دوره را در حافظه ی معاصر و آیندگان جاودانه کرد و خط مشیی برای طراحی های نو قرار داد؟چگونه میتوان جز به جز آثار هنری و تزیینی آن عصر را در یک مجموعه گرد آوری کرد؟پاسخ این پرسش را در قالب یک فضای داخلی با طراحی تزیینات به سبک صفوی خواهیم یافت.
-2 نمونه های بررسی شده
کاخ ها و عمارت های با شکوه ساخته شده در دوره ی صفویه می تواند بهترین مرجع برای طراحی دکوراسیون داخلی به سبک و سیاق صفوی قرار گیرد.از این رو 3بنای کاخ عالیقاپو،عمارت هشت بهشت و کاخ چهل ستون در اصفهان را به جهت آرایه های تزیینی مورد مطالعه قرار میدهیم.همچنین مقایسه ای بین 3 بنای مذکور و مهمانسرای عباسی اصفهان صورت میگیرد.
لازم به ذکر است که هتل عباسی بنایی به جای مانده از عصر صفوی است که تزیینات آن به طور کامل از بین رفته و در سال 1345 بازسازی شده است. آرایش داخلی بنا به گونه ای طراحی شده که بیانگر جلوه های اصیل هنر ایرانی باشد. از بخش های قابل توجه این مهمانسرا رستوران ها و تالارهای متعدد آن است که برای هر یک به نام یکی از بناهای مشهور اصفهان نامگذاری و تزئینات هر یک شبیه به آن اثر انتخاب شده است. تالارهای چهلستون، عالی قاپو، زرین، نقش جهان و فیروزه از جمله تالارهای پذیرایی این مهمانسرا هستند.[4]در اینجا تنها آن بخش از تزیینات که از عصر صفوی اقتباس شده بررسی می گردد.
-3تزیینات معماری در دوره صفویه
تزیینات بنا در این دوره به قدری تنوع و تعدد دارد که در اینجا مجال بررسی تمامی آن آرایه ها نیست لیکن فقط تعدادی از مهمترین و پرکاربردترین آنها را ذکر میکنیم.
-3-1تزیینات دیواره
-3-1-1نقاشی دیواری
عنصر مهم در تزیین قصرها و خانه های جدید علاقه به نقاشیهای دیواری در مقیاس بزرگ بودکاخ اصلی شاه عباس،یعنی عالیقاپو،دارای نقشهایی از جوانان زیبا بود. [3].تالارهای فوقانی مکان نقاشی و طراحی تصاویر خارق العاده ی افراد اعجاب انگیز بر دیوار های بلند و مجالسی با تصاویر جوانان پریوش بود
شکل-1عمارت عالی قاپو، نقاشی دیواری ایوان ستوندار و ورودی طبقه سوم
این کار که در کاخ چهل ستون ادامه یافت.در آن محل نقاشیهایی از نبرد های تاریخی - شکل - 2 و مجالس بزم و شکار همراه افرادی با لباسهای ایرانی و فرنگی - شکل - 3 نقش بسته بود.[6]اشخاصی که در این تصاویر ترسیم شده اند همه با قامت های رعنا و پوشش های فاخر و زیبا به نمایش در آمده اند.
