بخشی از مقاله
چکیده
آموزش از دور نوعی روش آموزشی است که در آن ارتباط مستقیم بین استاد و دانشجو وجود ندارد و از تکنولوژي اطلاعات و سایر تکنولوژي ها براي برقراري ارتباط میان آنها استفاده می شود. وزارت علوم با تاسیس دانشگاه پیام نور تلاش نمود با استفاده از آموزش از راه دور و روشهاي نوین، تغییرات بنیادینی در مفاهیم آموزش سنتی ایجاد و بعضی از ناکارآمدي هاي سیستمهاي سنتی آموزشی را رفع نموده و تغییراتی را در آموزش به وجود آورد. درحال حاضر، وجود انبوه جوانان خواهان کسب مدرك دانشگاهی و کمبود فضاي آموزشی براي مقاطع مختلف در کشورما، شرایطی استثنایی براي حرکت به سمت آموزش هایاز راه دورو آموزش الکترونیک را بوجود آورده است. استفاده از این روشهاي آموزشی که در آن از امکانات دنیاي مجازي استفاده میشود میتواند سبب افزایش بهرهوري آموزش، انعطافپذیري در زمان و مکان، و مزایاي متعدد دیگري شود . با استفاده از این روشها می توان صدها کلاس مجازي ایجاد و امکان تحصیل براي بسیاري از افراد جامعه به شکلی عادلانه را برقرار نمود. تحقیق اخیر تاریخچه وچگونگی آموزش از راه دور، آموزش الکترونیکی و فواید و ضرورتهاي آنرا به عنوان جدید ترین روش آموزشی از راه دور در دانشگاهها بیان می نماید.
واژگان کلیدي-دانشگاه - آموزش از راه دور-آموزش الکترونیکی- دانشجو- پیام نور
مقدمه
وزارت علوم بعنوان متولی آموزش عالی در ایران از دو دهه اخیر به صورت جدي به سیستم آموزش از راه دور1 توجه نموده است. این وزارتخانه با تاسیس دانشگاه پیام نور وبا استفاده از آموزش هاي مبتنی بر دانشجو محوري و از راه دور، تغییراتی در مفاهیم آموزش سنتی ایجاد نمود و توانست بعضی از ناکارآمدي هاي سیستم هاي سنتی آموزشی را رفع کرده و دگرگونی هاي اساسی را در آموزش به وجود آورد. محور تغییرات ایجاد شده، حذف زمان، مکان و محدودیت هاي منابع آموزشی از سیستم هاي سنتی بود. این امر تا حدي سبب تغییر روش ها و رویکردها در امر آموزش در ایران شد.لیکن این تغییرات متناسب با شرایط جهانی تداوم نیافت.در حال حاضر، فناوري هاي یادگیري مبتنی بر استفاده از رایانه و وب سایتهاي متفاوت، دانشگاه مجازي، کلاس مجازي که در سایه توسعه شبکه هاي گسترده جهانی اینترنت امکان پذیر گشته اند، راه را براي ظهور شیوه هاي نوین آموزش هموار ساخته اند.
در شرایط اخیربه دلیل نیازهاي گسترده مهارتی جوامع دانایی محور و مبتنی بر فناوري اطلاعات، ادامه استفاده از روش هاي سنتی نظام آموزشی دیگر قادر به پاسخگویی به نیازهاي جدید نمی باشد. باید توجه داشت که نظام آموزش سنتی نیز داراي بعضی ویژگی هایی است که نادیده انگاشتن آن ویژگیها، اثربخشی یادگیري را کاسته و عامل بروز ناهنجاريهاي بسیاري میگردد به همین دلیل، دانشگاهها باید با استفاده از دنیاي مجازي در آموزش وسیستم آموزش از راه دور، به روشهاي نوین و کارآمدي از آموزش دست یابند. استفاده از چنین سیستم هایی که از امکانات دنیاي مجازي استفاده می کنند می تواند سبب افزایش بهره وري آموزش، انعطاف پذیري در زمان و مکان، و مزایاي متعدد دیگري شود. تحقیق اخیر پس از بررسی پیشینه تاریخی آموزش از راه دور در ایران و جهان، به مزایا، ضرورتها و مشکلات آموزش الکترونیکی در ایران خواهد پرداخت.
الف- تاریخچه آموزش از راه دور2
آموزش از دور یک روش آموزشی است که در آن میان استاد و دانشجو از نظر زمانی و مکانی فاصله وجود دارد و از تکنولوژي اطلاعات و سایر تکنولوژيها براي برقراري ارتباط میان آنها استفاده می شود.مزایاي این نوع آموزش عبارتند از تغییر روشهاي سنتی آموزش در همه جا،هرزمان و براي همه افراد ،عدالت اجتماعی در توزیع منابع ،آموزش استاندارد ،آموزش مطابق با نیازهاي افراد، و آموزش از راه دور براي آموزش ضمن خدمت اساتید ومعلمان.این روش ابتدا در اروپا و امریکا مطرح شد و سپس به بقیه نقاط دنیا ازجمله ایران سرایت پیدا کرد.
-1 در جهان
از نظر تاریخی تفکر آموزش از راه دورو آموزش غیرحضوري که پیشینه تاریخی آموزش اینترنتی یا دانشگاه مجازي قلمداد می شود، به طرح دانشگاه آزاد - open university - در اواسط قرن بیستم که از سوي کشور انگلیس مطرح گردید، برمی گردد. براساس این طرح، متقاضیان با استفاده از برنامههاي تلویزیونی، آموزشهاي علمی لازم را میگذراندند و سپس مدرك دریافت میکردند. همچنین با ابداع مفهوم “کلینیک آزاد” درکشورایالات متحده آمریکا - در دهه - 1960 و با راه اندازي کارگاه مشورتی و کرسیهاي آموزشی در داخل این کشور، گام عملی بزرگتري در این زمینه برداشته شد. با توجه به دسترسی گسترده و عمومی به کامپیوتر دراین کشور در دهه هفتاد
میلادي ، تدریس غیرحضوري با استفاده از شیوهاي تحت عنوان " "modem bulletin board رایج شد و براي اولین بار، ارائه واحدهاي درسی به صورت "on line" در اوایل دهه 1980 توسط یکی از بنیانگذاران دانشگاه مجازي در ایالات متحده آمریکا ابداع گردید. در سال 1988 براي اولین بار یک برنامه نرمافزاري تحت عنوان »استاد دیجیتالی - Digital-Professor - « که یکی از موارد استفاده اولیه از کامپیوتر تلفنی در امور آموزشی را پیشنهاد میکرد، در آمریکا مورد استفاده قرار گرفت. از آن زمان تاکنون، دانشگاه مجازي تحولات زیادي را پشت سر گذاشته است؛ از جمله در سال 1995 مراکز علمی آموزشی آمریکا با ایجاد تغییراتی در این سیستم و تقویت آن، به امکان گسترش شیوه آموزش الکترونیکی به سراسر دنیا دست یافتهاند. اگرچه در ابتداي کار، این نوع آموزش جدي گرفته نمی شد اما امروزه شاهد ایجاد صدها سایت آموزشی با قابلیت ارائه بیش ازصدها عنوان درسی کم هزینه بر روي اینترنت جهانی هستیم که موضوعات بسیار گسترده و متفاوت علمی را تحت پوشش خود قرار دادهاند. طبق یک برآورد آماري، بیش از یک میلیارد نفر در سراسر دنیا به اینترنت دسترسی داشته و به آن ملحق شدهاند و یک میلیون نفر از آنها به سیستم آموزشی الکترونیکی دانشگاههاي معتبر دنیا پیوسته و از این طریق به ادامه تحصیل پرداختهاند.3
-2 در ایران
آموزش از راه دور در کشورمان به جز تجربه کوتاه دانشگاه آزاد قبل از انقلاب و دانشگاه پیام نور مبتنی بر استفاده از شیوه ارتباط از راه دور ، داراي سابقه طولانی اي نیست. در سال 67 دانشگاه پیام نور براي اولین بار سیستم آموزش از راه دور را به صورت جدي در ایران مطرح و موضوع کلاس غیر حضوري را عملی نمود. در پایان دهه 70 پروژه آموزش مجازي در دستور کار دانشگاه تهران قرار گرفت ودر سال 1380 سایت آموزش مجازي این دانشگاه با ارائه 9 درس براي دانشجویان روزانه دانشگاه راه اندازي شد و از نیم سال اول تحصیلی همان سال، آن بهره برداري شد. در همان سال وزارت علوم، تحقیقات و فناوري از تأسیس دانشگاه اینترنتی خبر داد که تحت نظر آن وزارت ، ولی به صورت مؤسسه غیر انتفاعی نوع اول در سراسر کشور خدمات آموزشی ارائه خواهد داد. به دنبال آن تعدادي از دانشگاه ها اعلام کردند که راه اندازي آموزش الکترونیکی را جزو برنامه هاي خود قرار داده اند و در حال حاضر تعدادي از آنها دروسی را به صورت تک درس براي دانشجویان حضوري خود ارائه کرده اند.
اندکی بعد از اقدام دانشگاه ها در استفاده از روش آموزش الکترونیکی ، آموزش وپرورش که بزرگترین بخش آموزشی کشور است ، فعالیت هایی را در این زمینه شروع کرد و در حال حاضر تعدادي مؤسسه خصوصی نیز از روش آموزش الکترونیکی بهره مند می باشند. بررسی تاریخی اخیر نشان می دهد که دانشگاه پیام نور اولین دانشگاه دولتی است که به صودت جدي به امر آموزش از راه دور پرداخته است. این دانشگاه براساس تصمیمات جلسات 49مورخ 65/7/27 و79 مورخ 65/9/25 شوراي عالی انقلاب فرهنگی عملاً با پذیرش اولین گروه دانشجو در مهرماه 1367 تأسیس وبا پذیرش اولین گروه دانشجویی خود در 5 رشته تحصیلی ودر 28 مرکز باقیمانده از دانشگاه ابوریحان بیرونی و دانشگاه آزاد اسلامی از مهرماه سال تحصیلی 68-67 فعالیت آموزشی خود را آغاز کرد.
ب- فوایدروشهاي جدید آموزشی در مقابل روشهاي متعارف و سنتی
گسترش آموزش یکی از ارکان توسعه علمی کشور است که شکوفایی استعدادها ورشد اجتماعی و فرهنگی را به همراه دارد و زمینهساز خلاقیتهاي انسانی است. در حال حاضراین موضوع به اثبات رسیده که آموزشهاي متعارف و جاري به تنهایی براي برقراري این رکن مهم کافی نبوده و توجه به روشهاي جدید آموزشی و اجراي برنامههایی از قبیل آموزش نیمه حضوري آموزش باز و از راه دور و آموزش مجازي براي دستیابی به هدفهاي توسعه بسیار ضروري است. آموزش نیمه حضوري نظامی آموزشی است که، با استفاده از کتابهاي درسی خودآموز و دانشجو محوري در یادگیري و همچنین بهرهگیري از فناوري آموزشی، ، ضرورت حضور دانشجو در کلاسهاي درسی را کاهش میدهد.
مزایاي این نظام آموزشی عبارت است از دانشجو محوري، امکان مطالعه مستقل، پوشش فراگیر، ارائه دروس در وقت کمتر از لحاظ حضور ضروري دانشجو و، در نتیجه، کاهش هزینه ها و وابستگی کمتر به الزامات آموزشی نسبت به روشهاي سنتی و متعارف، و در عین حال، اثربخشی آموزش. روش آموزش الکترونیکی که امروزه مکمل آموزش نیمه حضوري شناخته می شود دانشجویان را تشویق می کند تا از خود خلاقیت و کنجکاوي بیشتري نشان بدهند واز تکنولوژیهاي جدید در اسرع وقت استفاده کنند. تفاوت بین برنامه هاي ارائه شده بصورت اینترنتی و کلاس درس سنتی و متعارف درنحوه ارائه آنها است. در روش اینترنتی همه چیز از طریق شبکه هدایت می شود. در این روش دانشجویان به یادداشتهاي دروس خود دسترسی داشته ودر مباحثات اتاقهاي گفتگو شرکت می کنند واین امکان را دارند تا در هر زمانی که برایشان مناسب است با مدیر
