بخشی از مقاله
چکیده
در عصر ارتباطی پیچیدهی امروز، چابکسازی به عنوان ویژگی کلیدی سازمانی، اهمیتی فوقالعاده دارد. سازمان چابک، یک کسب و کار با قابلیت سازگاری سریع در واکنش به تحولات و وقایع پیش بینی نشده است که فرصتهای بازار و نیازمندیهای مشتری رادائماً در نظر دارد. ارزشدهی به مشتری و آمادگی در رویارویی با تغییرات، از جمله ابعاد زیربنایی چابکی هستند. یک سازمان، زمانی چابک خواهد بود که به سرعت بتواند همهی منابع مورد نیاز را ایجاد، تولید، و پشتیبانی کند . پاسخ به تغییرات و در نظر گرفتن مزیت آنها از طریق استفادهی استراتژیک از روشها و ابزارهای تولیدی و مدیریتی، مفاهیم محوری و اساسی تولید چابک هستند .
همچنین از آنجا که تغییر، یکی از بزرگترین خصوصیات سازمانها و مؤسسات در حوزهی رقابتی امروز است، تغییرات فنآوری یا هر نوع تغییر دیگر، تغییرات مدیریتی را نیز طلب مینمایند. اگر تغییر و تحولات با مدیریت درست همراه باشد، میتوان از آن به شکلی مثبت برای سازمان بهره جست، اما اگر مدیر، توانایی برخورد درست با تغییر را نداشته باشد، تغییر به بحران تبدیل خواهد شد که در مواردی حتی به شکست سازمان نیز منجر میشود. چابکی سازمانی، مدیر را قادر میسازد تا برخوردی درستتر و مؤثرتر، به تغییر و تحولات نظری مثبت داشته باشد و از فرصتهای پدید آمده به بهترین شکل ممکن استفاده نماید. همچنین چابکی سازمانی میتواند منجر به رشد و سازگاری بهتر و مدیریت درستتر تغییرات شود.
کلمات کلیدی: چابکی، قابلیتهای چابکی، تغییرات در سازمان، سازمان چابک، چابکسازی.
.1 مقدمه
واژهی چابکی در لغت به معنای حرکت سریع، چالاک، فعال، و توانایی حرکت سریع و آسان، و قادر بودن به تفکر سریع و با یک روش هوشمندانه است. اصول بنیادین تولید چابک، در سال1991 توسط گروهی از محققان در آمریکا پایهریزی شد. اعمال تحریمهای یک-جانبه و غیرقانونی همواره یکی از ابزارهای نظام سلطه برای وارد آوردن فشار به ایران بوده است. در این شرایط بحرانی، اقتصاد مقاومتی برای جهش در پیشرفت و مقابله با فشارهای اقتصادی و تحریم کشورهای سلطهطلب توسط مقام معظم رهبری مطرح گردید. در تعریف، اقتصاد مقاومتی یعنی تشخیص حوزههای فشار در شرایط تحریم و در پی آن تلاش برای کنترل و بیاثرکردن و در شرایط آرمانی، تبدیل چنین فشارهایی به فرصت، با مشارکت همگانی و اعمال مدیریت مدبرانه است.
از سوی دیگر چابکی سازمانی، توانایی سازمانی برای پوشش فرصتهای جدید برای رقابت، تحت کنترل درآوردن اطلاعات، داراییها و ارتباطات موجود برای تصاحب این فرصتها و انطباق با تغییرات ناگهانی شرایط کسب و کار است .[1]تاریخچهی چابکی به دوره رکود صنایع تولیدی ایالات متحده آمریکا برمیگردد، که با توجه به از دستدادن رقابت پذیری در طول دههی 1980 که به خوبی مستند شده بود، در سال 1990 کنگرهی آمریکا تصمیم گرفت تا اقداماتی ضروری در این مورد انجام دهد. در نتیجه، کنگره به وزارت دفاع دستور داد تا آژانسی را ایجاد نموده، تا صنعت تولید ایالات متحده را با هدف رقابتیترکردن آنها، مورد بررسی قرار دهد.
در واقع با مشاهدهی اینکه نرخ تغییر در محیط کسب و کار بیشتر از نرخ سازگاری با محیط میباشد، گروهی از متخصصان و دانشگاهیان در دانشگاه لیهای در پنسیلوانیا از طرف وزارت دفاع، با این هدف که چه سیستم و استراتژیهایی در صنعت موفق خواهند بود، گرد هم آمدند تا صنعت تولید ایالات متحده را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند. نتیجهی تلاشهای این گروه، گزارشی دو جلدی با عنوان »استراتژی بنگاههای تولیدی قرن«21 بود که در پائیز 1991 بوسیلهی مؤسسهی یاکوکا در دانشگاه لی-های منتشر شد و در همان زمان نام "چابک" بر روی آن قرار گرفت .[2] در دنبالهی این مقاله و در بخشدوّم، ویژگیهای یک سازمان چابک بررسی میشودبخش. سوّم شامل تفاوتهای سازمان سنتی و چابک میباشد. در این بخش همچنین قابلیتهای چابکی در سازمان چابک توصیف شدهاند. در ادامه، در بخش چهارم تغییرات محیطی که در واقع عامل اصلی نیاز به چابکی است، ارزیابی می-شود. نتیجهگیری و جمعبندی در بخش پنجم آورده شده است.
.2 ویژگیهای یک سازمان چابک
همانطور که در مقدمه ذکر شد، از سال 1991 به بعد محققان بسیاری در زمینهی چابکی فعالیت کردهاند و هر کدام تعاریف متعددی را ارائه دادهاند که برخی از آنها شامل؛ تواناییهای تولیدکننده برای واکنش سریع به تغییرات ناگهانی و غیرقابل پیشبینی و پاسخ پیشکنشی به تغییرات، توانایی پاسخ مؤثر به مشتری، پاسخ به تغییرات پیشبینینشده به شکل مناسب و در زمان مقتضی، بهره-برداری و استفادهی بهینه از تغییر به عنوان فرصت، چابکی و هشیار بودن نسبت به تغییرات بصورتی همهجانبه با تشخیص فرصتها و چالشها هم در محیط داخلی و هم در محیط خارجی، قابلیتی شایسته در هنگام استفاده از منابع برای پاسخگویی به تغییرات در زمان مناسب و به شکلی انعطافپذیر بطوری که سازمان نیز توانایی اجرای آن را داشته باشد .[3]
چابکی سازمانی عبارت است از دادن ارزش به مشتری، آگاهی برای مواجهه با تغییرات با توجه به مهارتها و ایجاد مشارکت در کارکنان، و عرضهی محصولات متنوع و با کیفیت بالا در کوتاهترین زمان ممکن . با عنایت به این موارد، سازمانها نباید از تغییرات محیط کاری خود هراس داشته و از آن دوری کنند، بلکه باید تغییر را فرصتی برای کسب مزیت رقابتی در بازار تصور کنند .[4]شکل 1 ، نمودار روابط میان عوامل چابکی، سازمانها، فنآوری، و افراد را نشان میدهد. این یکی از معدود نمودارهایی است که اهمیت افرادی چابک را به عنوان عاملی اصلی در موفقیت هر سازمان نشان میدهد و تصدیق میکند.
در این مدل، فرض میشود که ابعاد نرم و سخت سازمانها برای رقابت بهتر به سمت فنآوریهای پیشرفته سوق داده شوند. در هدایت سازمان به سمت فنآوریهای پیشرفته، بسترسازی از طریق انگیزش، رهبری مؤثر، سیستمهای پاداش و ...، حائز اهمیت است. چابکی، علاوه بر چابکی در دانش بازارمحیط، به توانایی رهبر در ایجاد اهداف و مأموریتهای چابکی نیز بستگی دارد. این امر با پاداشهای سازمانی برای پیشبینی و پذیرش تغییر و سازگاری سریع با آن، یا حتی ایجاد تغییر در شرایط بازار برای سودبردن از آن پشتیبانی میشود.از طرفی، توسل به قدرت مهارت و خلاقیت ذینفعان سازمانی و استفاده درست و به موقع از فنآوریها، موجب افزایش انعطافپذیری میزان پاسخگویی سازمان میشود.
در این حالت است که سازمان میتواند با ایجاد ارتباطی مؤثر با تأمینکنندگان، به موقع محصولات و خدمات، و یا به عبارتی نیازها و خواستههای مشتریان را پاسخ گفته، و به چابکی تولیدی دست یابد. حال اگر سازمان، سه مؤلفهی هزینه، سرعت، و کیفیت را مدنظر قرار داده، و در بهبود وضعیت این سه مؤلفه در سراسر سازمان بکوشد، به چابکی سازمانی دست خواهد یافت. بنابراین، میتوان گفت که چابکی سازمانی بر پایهی سه مؤلفهی کیفیت، سرعت، و هزینه سنجیده میشود و سازمانها میبایست برای نیل به چابکی سازمانی، این سه مؤلفه را به سطح عالی برسانند .[5]برای رقبای چابک، تغییر و عدم اطمینان منبع احیای فرصتها از روشهای موفق دائمی است .[6] بنابراین برای مواجهشدن با تغییرات بدون سابقهی قبلی، چابکی متکی به ابتکار، مهارت، دانش انسانی، و دسترسی افراد به اطلاعات است.
از ویژگیهای یک سازمان چابک میتوان به؛ انعطافپذیری - قابلیت سازگاری و چابکی - ، خلاقیت، پویایی، سازگاری، و فعالیت مبتنیبر کار گروهی، نداشتن سلسله مراتب - هیچ یک از اعضاء نباید تحت نفوذ دیگری باشند - ، ضرورت وجود اعتماد و اطمینان متقابل بین شرکتهای همکار، منحلشدن شرکتهای همکار در صورت کاهش سودهای حاصله از همکاری، اجتناب از رفتارهای فرصتطلبانه از طریق تعیین چارچوبهای حقوقی مناسب، اشاره کرد. بطور کلی بیانیهی چابک متضمن چهار اصل ایجاد ارزش برای مشتریان، اهمیت افراد و نقش اطلاعات، همکاری درونسازمانی و برونسازمانی، و آمادگی برای تغییر است.
.3 تفاوت بین سازمانهای سنتی و چابک
به عقیدهی کارشناسان، بین سازمانهای سنتی و چابک در ویژگیهایی همچون ساختار سازمانی، سرمایهگذاری، کیفیت، وضعیت و مشارکت کارکنان، وضعیت مدیریت، فنآوری استفاده شده، مدیریت زمان، و ... تفاوت وجود دارد. از لحاظ ساختار سازمانی، سازمان-های سنتی از ساختارهای عمودی و سلسله مراتبی استفاده میکنند، در حالی که ساختار سازمانی سازمانهای چابک، مسطح و مبتنی بر کار تیمی هستند. برخلاف سازمانهای سنتی که در آنها مشارکت کارکنان اندک، مهارت کارکنان بسیار کم، مدیریت دیکتاتوری و چرخهی تولید محصولات طولانیمدت و انعطافپذیر است، در سازمانهای چابک، کارکنان در تصمیمگیریهای سازمانی مشارکت فعال دارند، مهارت کارکنان در حد بالایی است، مدیریت مشارکتی حاکم است، و چرخهی تولید محصولات کوتاهتر و انعطافپذیر است. خلاصهای از تفاوت بین سازمانهای سنتی و چابک، در جدول 1 آورده شده است.جهت داشتن سازمانی چابک، میبایست قابلیتهای چابکی را مد نظر قرار داد.
این قابلیتها عبارتند از تواناییهایی که باید در سازمان بدست آید تا سازمان از قدرت مورد نیاز برای پاسخگویی به تغییرات برخوردار شود. این تواناییها شامل؛ پاسخگو بودن - توانایی شناخت تغییرات و پاسخ سریع به آنها شامل احساس، درک و پیشبینی تغییرات، واکنش فوری به تغییر، ایجاد، اصلاح، و بهبود تغییر - ، شایستگی - مجموعهی وسیعی از تواناییها، که بهرهوری فعالیتها را در جهت نیل به اهداف سازمان تضمین میکند، شامل داشتن دیدگاه استراتژیک، فنآوریهای مناسب سختافزاری و نرمافزاری، کیفیت محصولات و خدمات، اثربخشی هزینهها، معرفی محصولات جدید، مدیریت تغییر، افراد توانا، شایسته و دارای دانش، اثربخشی و کارایی عملیات، همکاری داخلی و خارجی، یکپارچه-سازی - ، انعطافپذیری - توانایی تولید و ارائهی محصولات متنوع و دستیابی به اهداف مختلف با منابع و تجهیزات یکسان، شامل انعطافپذیری در حجم تولید محصول، انعطافپذیری در شکل و مدل محصول، انعطافپذیری در سازمان و موضوعات سازمانی، انعطافپذیری در منابع انسانی - ، سریع بودن - توانایی انجامدادن عملیات در کوتاهترین زمان ممکن، شامل سرعت عرضهی محصولات و خدمات جدید به بازار، تحویل سریع و بههنگام محصولات و خدمات - ، است.
.4 تغییرات محیطی، عامل اصلی نیاز به چابکی
به نظر میرسد که تغییر یکی از ویژگیهای اصلی سازمانها در عصر رقابتی جدید باشد. کمتر سازمانی را میتوان یافت که به عنوان مثال در یک دورهی 3 تا 6 ماهه، تغییری را در محیط خود شاهد نباشد. با توجه به بافتی که در حال حاضر بر دنیای کسب و کار سازمانها حکمفرماست، سازمانها ملزم به انجام تغییراتی در نگرش، دانش، رویکردها، رویهها، و نتایج مورد انتظار خود هستند. در حالت کلی، طبقهبندی عرصههای دستخوش تغییر در محیط کسب و کار شامل؛ ناپایداری و بیثباتی بازار به علت رشد بخش کوچکی از بازار، زیاد بودن ارائهی محصولات جدید و نیز کاهش طولعمر محصولات، رقابت شدید به دلیل تغییرات سریع بازار، افزایش فشار هزینهای، رقابتپذیری فزاینده و توسعهی کوتاهمدت محصولات جدید، تغییرات نیازهای مشتریان به دلیل تقاضای سفارشی، افزایش انتظارهای کیفی، و زمان حمل سریع، شتاب تغییرات فنآوری با معرفی تسهیلات تولیدی جدید و کارآمد، یکپارچگی سختافزاری و نرم افزاری سیستمها، تغییرات عوامل اجتماعی برای حفاظت محیط زیست، انتظارهای نیروی کار و فشارهای حقوقی و قانونی، میشوند.
البته از دلایل تغییر و تحولات دنیای کسب و کار میتوان به موارد قابلیت دسترسی فزاینده به فنآوری، رقابت شدید بر سر توسعه فنآوری، جهانیشدن بازارها و رقابت تجاری، رشد سریع دسترسی به فنآوری، تغییر در میزان حقوق و دستمزد و مهارتهای شغلی، مسئولیت زیست محیطی و محدودیتهای منابع، و مهمتر از همه افزایش انتظارهای مشتری، اشاره کرد. ضمن اینکه باید خاطر نشان
