بخشی از مقاله
چکیده
توسعه پایدار شهری توسعه ای است که به نیاز های مردم شهر در تمام ابعاد توسعه ازجمله اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، آموزشی، درمانی وغیره پاسخ گوید، اما بقا و دوام آن نیز تضمین گردد؛ به طوری که هم نسل های کنونی و هم نسل های آینده بتوانند از آن استفاده کنند. توسعه سریع شهری، در چند دهه معاصر از ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، محیطی و... زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده است. شهرها از عوامل اصلی ایجاد ناپایداری در جهان محسوب می شوند.
بر این اساس با توجه به پیچیدگی ذاتی شهرها و ابعاد مختلف تاثیر گذاری آنها، شناخت عوامل، ابعاد و شاخص های مهم در جهت دستیابی به پایداری شهری ضروری به نظر می رسد. در این تحقیق نیزکه با روش نظری، اسنادی وکتابخانه ای انجام شده، هدف این است که با بررسی شاخص های توسعه پایدار در شهرها و فراهم نمودن شرایط مناسب برای تحقق این شاخص ها شهرها بتوانند با توجه به افزایش روز افزون جمعیت شرایط زیست مناسبی را برای شهروندان فراهم آورند.
.1 مقدمه
در چند دهه گذشته علاقه فزاینده ای در زمینه برنامه ریزی توسعه پایدار شهری وجود داشته که این جهش در سراسر جهان ثابت بوده است.[16] توسعه پایدار برای تمامی بخشهای جوامع انسانی ضرورتی غیر قابل انکار است، لیکن جوامع شهری، باتوجه به شرایط و وضعیت کنونی، اولویت دارند؛ چرا که روند توسعه مناطق شهری در کل و به خصوص، در کشورهای در حال توسعه ابعاد بسیار وسیعی به خود گرفته است، به طوری که در سال 1960 سهم این گونه کشورها از 19 کلان شهر در جهان،9 منطقه شهری بوده است .در حالی که این تعداد در سال 2000 به 540 کلان شهر، از مجموع 66 مادر شهر رسیده است .
این توسعه بی رویه سبب شده است که بسیاری از برنامه ریزیها پاسخگوی مشکلات متعدد نباشند و شهرها و ساکنان آنها را با تنگناهای متعددی چون گسترش بی حد ابعاد کالبدی، سلطه حرکت سواره، جدایی محل کار و محل گذران اوقات فراغت، دوری از طبیعت، کاهش فضاهای باز و با هویت، مواجه سازند. در واقع این نوع شهرها با شهر پایدار فاصله زیادی دارند
توسعه پایدار با تاکید بر حفظ منافع نسل های آینده و پایداری وضعیت در دوره عمر بشر با سه محور اساسی توسعه انسانی، مادی و طبیعی محور و هدف برنامه های توسعه در کشورهای جهان امروز قرار گرفته و شاخص های توسعه پایدار با برگرفتن از اندیشه های اندیشمندان مشخص گردیده اند..[15] در توسعه پایدار، انسان محور است و عرصه نوینی است که همزمان سیاست، فرهنگ، محیط زیست، اقتصاد، تجارت و حقوق برابر انسانها را مورد توجه قرار می دهد
بنابراین توسعه پایدار فرآیند هدایت یافته و در عین حال قابل انتخاب و برنامه ریزی شده است. و به زیر ساخت های توسعه ای و پویایی یا دینامیک اجتماعی نیاز دارد.[5 ] تحقق توسعه پایدار مستلزم تحول در ساختار های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و اداری- مدیریتی است .[1] بنابراین توسعه پایدار بدون تغییرات اجتماعی و اقتصادی معینی مانند کاهش در سطح فقر و عدالت اجتماعی بیشتر و هر دو میان مردم و ملت ها ممکن نخواهد بود.
.2 مفهوم توسعه پایدار
»کمیسیون براتلند« توسعه پایدار را چنین تعریف می نماید: توسعه پایدار توسعه ای است که بتواند نیاز های نسل حاضر را بدون تخریب و یا آسیب رساندن به تامین نیاز ها و خواسته های نسل های آینده تامین نماید. به عبارت دیگر توسعه ای مورد نظر است که به همراه برآورده ساختن نیازهای نسل کنونی با منافع نسل های آینده سازگار و هماهنگ باشد. این تفکر در تعیین اهداف توسعه و اتخاذ سیاست های اقتصادی- اجتماعی تاثیر تعیین کننده ای دارد. از مهمترین راهبرهای کلان این نظریه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
-1 استفاده بهینه از منابع طبیعی و افزایش کارایی بهره برداری از آنها؛
-2 بازیافت ضایعات تولیدی و کاهش آلاینده ها؛ .
-3 حفظ تقدم در تولید نیازهای اولیه انسانی و جوامع محلی؛
-4 تضمین برقراری عدالت بین نسلی
بنابراین مفهوم توسعه پایدار، سلامتی محیط و نیل به پایداری را از طریق مشارکت سازمانهای محلی می بیند که این مشارکت منجر به سرمایه ی اجتماعی می گردد که این سرمایه اجتماعی در نسل آتی با سرانه ی بیشتری نسبت به نسل های امروزی باید باشد.[13] توسعه پایدار توسعه ای است که تامین کننده خدمات پایه ای در ابعاد زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی برای همه باشد، بدون تهدید و تخریب سیستم های طبیعی، مصنوع و یا اجتماعی که این خدمات به آنها بستگی دارد.
.3 توسعه پایدار شهری
توسعه پایدار شهری، شکلی از توسعه امروزی است که می تواند توسعه مداوم شهرها و جوامع شهری نسل های آینده را تضمین کند. ککس معتقد است توسعه پایدار روندی است که بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فن آوری به سوی عدالت اجتماعی باشد و در جهت آلودگی اکوسیستم و تخریب منابع طبیعی نباشد. هدف اصلی توسعه پایدار، تامین نیازهای اساسی، بهبود و ارتقای سطح زندگی برای همه، حفظ و اداره بهتر اکوسیستم ها و آینده ای امن تر و سعادتمند ذکر شده است
در مورد اهداف و مولفه های توسعه پایدار سخن بسیار رفته است. تعریف ارایه شده در گزارش براتلند، به نوعی همه جانبه تمام مفاهیم توسعه پایدار را پوشش می دهد:»توسعه ای که نیازهای امروز را بدون از دست دادن توانایی پاسخگویی به نیازهای نسل آینده ممکن می سازد..[7 ]« برای اینکه بتوان توسعه را پایدار نامید، باید دارای چهار مشخصه باشد که عبارت اند از:
-1 بهره وری: در واقع یک معادله ی پویاست، بین سیستم طبیعی و سیستم های اجتماعی- اقتصادی که تولید غذا و دیگر کالاها را برای مردم تضمین می کند، بدون این که برای سیستم ضرورتی داشته باشد. بهره وری، ظرفیت جامعه برای استفاده یا تغییر شکل سیستم های طبیعی در تولید غذا وکالا یا بازده بهینه را می سنجد؛
-2 عدالت: یعنی ظرفیت جامعه در توزیع عادلانه ی فرصت ها و تهدیدهایی که ناشی از کاربرد یا تغییر سیستم های طبیعی پیرامون هستند، مانند توزیع آنچه که از فرآیند توسعه حاصل می شود. این اصطلاح در مورد توزیع در بین مردم نیز به کار می رود؛
-3 انعطاف پذیری: به ظرفیت جامعه در واکنش به فشارهای طبیعی و یا تحمیلی یا ضربه های ناگهانی گفته می شود.انعطاف پذیری یعنی قابلیت سیستم برای ترمیم یا نگهداری سطح بهره وری در بی نظمی های کوتاه یا طولانی مدت؛
-4 ثبات: یعنی ظرفیت جامعه در ادامه ی استفاده یا تغییر فرآیند سیستم های طبیعی بدون دگرگونی شدید
.4 معیارها و شاخص های توسعه پایدار
اولین قدم برای حرکت به سوی توسعه پایدار شهری، تعیین شاخص های مورد نیاز می باشد. شاخص ها باید دارای خصوصیاتی مانند سادگی، کمیت پذیری، قابلیت تحلیل و انتقال باشند. این بدان معنی است که شاخص ها بایستی درک و شناخت از مسائل برگزیده را به شیوه ای آسان تر درک کنند و بتوان آنها را کمی کرد تا در یک زمینه داده شده قابل تجزیه و تحلیل گردیده و به دیگر سطوح جامعه عمومیت داده شوند. کاربرد اصلی شاخص های توسعه پایدار پشتیبانی واصلاح خط مشی ها و تصمیم گیری در سطوح مختلف است.
بویژه در اتخاذ خط مشی های ملی و بین المللی - و نیز دیگر سطوح تصمیم گیری - بخش مهمی از چرخه تصمیم گیری است که توسط آنها مراحل مختلف فرآیند تصمیم سازی شناخته می شود. ممکن است در مراحل مختلف از شاخص های مختلفی و به روش های متفاوتی در هر مرحله مورد استفاده قرار گیرد. کاربران شاخص ها بسیار متنوع هستند و در ابعاد مختلف اجتماعی، جغرافیایی، فرهنگی و در مقیاس های مختلف از جهانی تا محلی شاخص ها را مورد استفاده قرار می دهند. وسیع ترین سطح، سطح بین المللی وجهانی است.
استراتژی توسعه پایدار از مهمترین وکارآمد ترین مباحث برای دستیابی به رفاه و پیشرفت زندگی بشر، با توجه به حفظ و ماندگاری منابع برای نسل های آینده است . از مهمترین ابعادی که در توسعه پایدار مورد توجه است عبارتند از:
-1پایداری زیست محیطی -2 پایداری اقتصادی -3 پایداری اجتماعی -4 پایداری نهادی این ابعاد می تواند به طور کامل ما را در رسیدن به توسعه پایدار بخصوص در شهر رهنمون سازد. این ابعاد علاوه بر حل نیازهای اساسی، خود اتکایی و ثبات اکولوژیکی را به همراه خواهد داشت. تمام جنبه های توسعه پایدار از جمله ابعاد زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی باید به طور همزمان مورد توجه قرار گیرد و مردم باید تشویق شوند تا بهترین ارزش ها را برای زندگی برگزینند.
-4-1 معیارها و شاخص های زیست محیطی
تخریب محیط زیست هم بصورت مستقیم و هم غیرمستقیم صورت می گیرد. اثرات مستقیم بر محیط زیست شامل تخریب محیط های طبیعی، اراضی کشاورزی، باغها وگسترش اراضی شهر از طریق توسعه ساخت و سازها است. تخریب غیر مستقیم محیط زیست مربوط به افزایش استفاده از منابع و تولید مواد زائد به اشکال مختلف آلاینده های هوا، آب، خاک، اصوات، زباله ها و فاضلابها است. شاخص های زیست محیطی که بهتر می توان از آنها کمک گرفت شامل سرانه و درصد کاربری فضای سبز، تراکم ساختمانها، درصد واحد های مسکونی در دوطبقه و بیشتر، درصد رشد واحد های مسکونی، شاخص تراکم، درصد خانوارهای برخوردار از آب آشامیدانی سالم و دیگر تسهیلات عمومی همچون برق وگاز، تلفن، حمام بهداشتی وغیره است.
