بخشی از مقاله
چکیده
اسلام دین کامل و جامعی است که به تمام تمایلات و استعدادهای درونی انسان توجه کامل داشته و برای تمام نیازهای جسمی و روحی و زوایای پیدا و پنهان زندگی بشر روش و شیوههای کار آمدی ارائه کرده است. شادی و نشاط و تفریح از جمله نیازهای روحی و غریزی انسان است که در بسیاری ازجنبه های زندگی و حیات وی نقشی تأثیرگذار ایفا میکند. دین مبین اسلام که به تمام نیازهای مادی و معنوی انسان توجه داشته، به این موضوع نیز توجه ویژهای دارد. وجود آیات متعدد در قرآن کریم، سخنان پیامبر - ص - و احادیث و روایات منقول از ائمهی اطهار - ع - و به طور کلی کتب دینی، نشان از اهمیت این موضوع در اسلام دارد.
درباره ی اهمیت نشاط و سرور و جایگاه آن در مبانی دینی همین کافیست که مفهوم شادی 25 بار با الفاظ مختلف در قرآن کریم ذکر شده و یکی از اصول اساسی کتب اسلامی به باب ادخال السرور اختصاص داده شده است. آیات قرآن درباره شادی دو دستهاند؛ دسته ای از آیات مؤمنین را به شادی دعوت نمودهاند و دستهی دیگر شادی را نکوهش میکنند. در اسلام، شادی در دل جای دارد، حال آنکه مشکل بسیاری از اشخاص در قرن اخیر این است که شادی را در دنیای بیرون جستجو میکنند. تعبیر و تفسیر دین از شادی این است که شادی خود هدف نیست، بلکه عاملی مهم و موثر برای رسیدن انسان به کمال عالی انسانی است.
یکی از تمایلات و استعدادهای درونی انسان میل و نیاز به سرور، بهجت و لذت در زندگی است. اضطرابهای فکری و تنشهای روانی از مشکلات جدی انسان عصر تکنولوژی است که منجر به کاهش احساس شادی در وی شده است. شادی در قرآن دارای جایگاه خاصی است و به گونه های مختلف مورد تایید و توجه قرار گرفته است؛ اما نه شادی بیهوده و عبث بلکه شادی توأم با اهداف الهیو انسانی.
مفهوم شادی مجموعاً 25 بار با الفاظ مختلف - فرح و سرور - در قرآن آمده است. روش: مقاله مورد نظر با هدف بررسی شادی در دین مبین اسلام انجام شده است و یک مطالعه اسنادی و کتابخانهای است که با تحلیل آیات قرآن، روایات و تعالیم اسلامی مفهوم شادی را از دیدگاه اسلام مورد بررسی قرار میدهد. سؤال تحقیق حاضر مبنی بر جایگاه شادی و نشاط از منظر اسلام را مورد بررسی قرار میدهد.
نتیجه گیری: اگر انسان قبول کند که تمامی گفتگوها و حرکات و رفتارهای او در روح تأثیر میگذارد، ممکن است مدتها دچار ضعف و ناتوانی، نومیدی، بدگمانیو حتّی غفلت و نادانی مبتلا شود! و یا از آن سو حضور در جمع انسانهای صالح و پاک، قلب و وجود ما را معطر، پاک و پرنور سازد. اندیشههای شوم و ملالآور را از ما گرفته، بسیاری ازمحبّتها و کدورتها را بازیچه دانسته، بزرگیو عزّت واقعی ما را نمایان میکند؛ بدون آنکه از شادی و سرور و نشاطمان اندکی کاسته شود و یا چین و چروکی در چهره ما نمایان گردد.
مقدمه
دین مبین اسلام، دینی کامل و جامع است که تمامی نیازهای فطری انسان را مورد توجه قرار داده و برای تمام نیازهای جسمی و روحی، ابعاد مختلف، زوایای آشکار و پنهان زندگی بشر برنامه و راهکار ارائه کرده است. شادی و نشاط از جمله نیازهای روحی و ذاتی انسان است که در بسیاری از جنبههای زندگی فرد نقش اساسی و سازندهای ایفا میکند. دین اسلام که به تمام نیازهای روحی و جسمی انسان توجه داشته، این موضوع را نیز مورد توجه قرار داده است.
وجود آیات متعدد در قرآن کریم، احادیث و روایات منقول از ائمهی اطهار - ع - و به طور کلی متون دینی بیانگر اهمیت شادی و نشاط در اسلام است. دربارهی اهمیت شادی و نشاط و جایگاه آن در تعالیم دینی، همین بس که مفهوم شادی 25 بار با عبارات مختلفی چون فرح، فرحوا، تفرح، تفرحوا، تفرحون، یفرح، فرحون و فرحین در قرآن کریم آمده و یکی از اصول کتابهای روائی به باب ادخال السرور اختصاص داده شده و از کسانی که موجبات شادی و شادکامی بندگان را فراهم میآورند، تجلیل شده است. این مقاله بر آن است تا با استفاده از آیات قرآن کریم و با بررسی احادیث و روایات و نقل سیرهی پیشوایان دینی به بیان این مطلب کمک نموده و هم چنین شادی و نشاط را در متون اسلامی و از منظر بزرگان دین بررسی کند. سؤالی که در این مقاله در صدد پاسخگوئی به آن میباشیم، اینکه شادی و نشاط در دین مبین اسلام دارای چه جایگاهی میباشد؟
معنی لغوی شادی و نشاط:
شادی حالت مثبتی است که در انسان به وجود میآید و در مقابل غم و اندوه قرار دارد. شادی حالتی است که در مقابل سوگ قرار داد و معمولاً منجر به رفتاری می شود که بر آن حالت شادی کنان گفته میشود یعنی فرد در حال شادی کردن است. [1] تفریح به معنای شاد کردن، فرح و خوشی، تفرج و تماشا و گشت و گذار آمده و تفریح کردن به معنای سرگرم شدن و شادمانی کردن است.
شادی در قرآن:
شادی و نشاط در قرآن کریم اغلب با الفاظی هم چون فرح، فرحوا، تفرح، تفرحوا، تفرحون، یفرح، فرحون و فرحین آمده است.
معنی لغوی فرح:
فرح مخالف حزن و اندوه است[3] و عبارت است از لذت قلب و روح از رسیدن به آن چه میل دارد[4] و فرح شرح صدر است به سبب لذت زودگذر که اکثراً دربارهی لذات حسی و دنیوی صدق میکند.[5] انواع فرح در قرآن در چند معنا به کار رفته است:
- 1 سرکشی و بدمستی که دربارهی آن خداوند میفرماید: »ان االله لا یحب الفرحین[6]« - 2 خشنودی و رضا که خداوند میفرماید: »کل حزب بمالدیهم فرحون[7]«
- 3 شادمانی و خوشحالی که در این باره خداوند میفرماید: »فرحین بما آتاهم من فضله[8]«
در همهی موراد »فرحین« به معنای آنان که شاد و مسرورند، آمده، اما در جایی از قرآن مهر و محبت الهی نسبت به تعریف »فرحین« نفی شده است و اشاره شده که »فرحین« از محبت خداوند دور شدهاند،[9] که این سوره دربارهی قارون است. وی از طرف فرعون بر بنی اسرائیل حکومت میکرد و هنگامی که بنیاسرائیل در مصر بودند بر آنها ستم میکرد. خداوند به او گنجهایی داده بود که کلیدهایش را گروهی از مردان نیرومند به دشواری حمل میکردند. بنی اسرائیل به قارون گفتند: »به سبب گنجها سبک سری و شادی مکن که خدا مردمی را که این چنین باشند دوست نمیدارند.
« در این جا کلمهی »فرح« به معنای »بطر« تفسیر شده ولیکن »بطر« لازمهی فرح و خوشحالی از ثروت دنیا است. البته منظور فرح مفرط و خوشحالی بیش از حد که از آخرت را از یاد می برد.[11] چنین فرحی چون مانع از محبت خداوند است، نهی شده و در این جا »فرحین« به معنای »اشرین« و »بطرین« است یعنی کسانی که شکر خداوند را به خاطر آن چه بر آنها عطا فرموده، به جای نمیآورند
به خاطر وابستگی به متاع دنیوی و لذات نفسانی آن قدر در رسیدن به این لذات غوطهور شده که از توجه به اعمال صالح و تلاش برای انجام آن بازمانده است.[13] نوع دیگری از شادمانی که در قرآن به عنوان فضیلت اخلاقی از آن یاد شده، شادمانی به خاطر فضل و بخشش الهی است. این نوع شادی از بهترین انواع شادیها محسوب میشود. خداوند میفرماید: »قل بفضلاالله وبرحمته فبذلک فلیفرحوا هو خیر مما یجمعون.
« در این آیه خداوند عالم خطاب به بندهاش نه تنها شادی به واسطه ی فضل و رحمتش را امر فرموده بلکه به وی تأکید فرموده که: شاد باش. برخی گفتهاند، منظور از فضل خدا، دین اسلام است که شامل همهی پیروانش میگردد، بنابراین یک فضل عام است و رحمت خداوند همان قرآن و تعالیم آسمانی آن است که این فضل خاص است و شامل حال برخی مسلمانان میشود.
تعریف شادی و ضرورت آن از دیدگاه روان شناسی و جامعه شناسی:
روان انسان در مقابل عوامل بیرونی و درونی، واکنشهای مختلفی از قبیل شادی و خوشحالی، خشم، تنفر، ترس و اندوه از خود نشان میدهند که به آنها »هیجان« میگویند. این هیجانها بسته به عوامل پدید آورنده و نیز دیدگاه ما و اندیشههای انسان، گاه مثبتاند و گاه منفی، یکی از این جنبههای هیجان »شادی« است، که با واژههایی چون سرور، نشاط، وجد، سرخوشی، مسرت و خوش حالی هم معناست.
شادی احساس مثبتی است که زندگی را شیرین میکند. شیرین بودن شادی، تجربههای اجتناب ناپذیر زندگی مثل ناکامی، نا امیدی و عاطفهی منفی را خنثی میکند و به ما کمک مینماید تا سلامت روانی خود را حفظ کنیم. میتوان گفت یکی از فوائد شادی، آرام بخش بودن آن است. شادی اشتیاق ما را به انجام فعالیتهای اجتماعی تسهیل نموده و لبخندهای شادی تعامل اجتماعی را تسهیل میکند. بنابراین یکی دیگر از فواید ابراز شادی، چسب اجتماعی بودن آن است که روابط را به هم میچسباند.
شادی برای انسان یک ضرورت است که با آن زندگی معنا مییابد و عواطف منفی، مثل ناکامی و نا امیدی، ترس و نگرانی، بی اثر میشود. در پرتو شادی است که انسان میتواند خویش را بسازد و قلههای سلوک را چالاکانه بپیماید و در اجتماع، نقش سازندهی خود را ایفاء نماید.
ارسطو گفته است: »شادی بهترین چیزهاست و آن قدر اهمیت دارد که سایر چیزها برای کسب آن هستند.« اهمیت شادی تا حدی است که میتواند بیماریهای صعب العلاج جسمی را درمان کند، یک جراح معروف طی مقالهای نوشت: »شادی نه تنها جلوی بسیاری از بیماریهای ناشی از ناملایمات را که در قرن حاضر زیاد است میگیرد. بلکه شادی حتی قادر است جلو رشد و نمای بیماری سرطان را که در کمین است، نیز بگیرد.
