بخشی از مقاله
چکیده
امام احلرمن جوینی، فقیه، اصولی، مفر، ادیب، و شیخ و استاد مذهب شافعیه در قرن پنجم هجری بود. در این مقاله با روش توصیفی حتریری در مورد وی صحبت می شود. در آن زمان نیشابور یکی از بزرگرتین مراکز علمی خراسان به شاار آمده، و حمل جتمع علاا بود. در سن جوانی به درجه اجتهاد رسید و بعد از فوت پدرش عبداهلل بن یوسف جوینی، فقیه، مفر، حمدث شافعی، در سن بیست سالگی جانشینی وی شد. نظام امللک وزیر، در شهر نیشابور مدرسه نظامیه را برای او بنا کرد و او به مدت سی سال در آن جا مشغول تدریس شد.
جوینی آثار فراوانی در فقه و اصول و کالم از خود به جا گذاشت، از جله: کتاب برهان مهمرتین اثر امام جوینی و جزو چهار کتاب - الربهان، املستصفی، العَُمد، املعتمد - متکلمن است که پایه اصول فقه بر آن بنا شده است و بیشرر تألیفات در این علم به آن بر می گردد. این چهار کتاب قاعده و اساس علم اصول بوده اند، کتاب الربهان به حقیقت اثری از آثار فکر اساامی و از مهمرتین کتاب ها در تاریخ علم اصول به طور خاص و در تاریخ فکر اساامی به طور عام می باشد. کتاب - الورقات فی علم أصول الفقه - یکی از معتربترین اختصاراتی است که در علم اصول فقه نوشته شده است، این متن با وجود اختصار و ایاز شدید غالب ابواب اصولی را در برمی گررد.
مقدمه
با وجود این که دولت اساامی در قرن پنجم هجری بیشترین از هم پاشیدگی را داشته و به دولت های پراکنده در شرق و غرب تبدیل شده بود، اما پربارترین دوران نهضت علمی بود. منطقه خراسان در این دوران مهد تمدن و فلسفه و علوم قدیم بوده و مرکز تجمع علم و علما و دانشمندان به شمار می آمد. و نیشابور به عنوان محل تولد و نشأت امام الحرمین از جمله شهرهای مهم خراسان محسوب می شد. در چنین فضایی امام الحرمین جوینی ظاهر شده و توانسته جایگاه رفیعی در میان علما پیدا کرده و با آثار و تألیفات فراوان خود نقش مهمی را در عرصه فقه و اصول و کالم و غیره ایفا نماید.
در این مقاله با روش توصیفی تحریری درباره ی شخصیت اصولی جوینی به عنوان یک عرب نویس ایرانی، به همراه معرفی دو کتاب البرهان فی اصول الفقه و الورقات فی اصول الفقه و جایگاه آن ها در جهان اساام به شکل عام و در میان مکاتب اصولی به شکل خاص صحبت می شود. همچنین در مورد روش تألیف این دو اثر هم سخن به میان خواهد آمد. موضوع به دو مبحث تقسیم شده و هر مبحث شامل مطالبی خواهد بود:
مبحث اول: شامل شناخت نامه امام الحرمین، نام و نسب، کنیه و لقب و علت شهرت وی، دوران کودکی و تحصیاات، کسب علم و سفرهای وی، مشهورترین اساتید جوینی، مشهورترین شاگردان، آثار و تألیفات جوینی، نظر علما درباره شخصيت ایشان، مذهب فقهی و عقائدی ایشان.
مبحث دوم: شامل شناخت نامه کتاب «الربهان فی أصول الفقه»، منابع معتمد جوینی، روش و منهج امام الحرمین در البرهان، موضوعات کتاب، شناخت نامه کتاب «الورقات فی أصول الفقه»، شیوه و روش مؤلف در تالیف آن، موضوعات ورقات، اهمیت و جایگاه علمی ورقات و توجه علما به آن، شروح ورقات. و در پایان نتیجه گیری.
شناخت نامه امام الحرمین جوینی
در این بخش به بررسی تاریخ حیات و زندگانی جوینی می پردازیم تا تصویری روشن از شخصیت، نشأت، تحصیاات علمی، و زمینه های آثار علمی اش به دست آید:
نام و نسب
عبدالملک بن عبداهلل بن یوسف، بن عبداهلل، بن یوسف بن محمد بنٌَُحیَویه، جوینی، نیشابوری. - ر.ک: سبکی، 1383ه : .165/5 اسنوی، 1407ه : .197/1 ذهبی، 1405ه : .468/18 ابن قاضی شهبه، 1398ه : - 275/1 ُجَوینی، به جوین که نام منطقه ای در نیشابور می باشد، نسبت داده شده است. پدرش ابو محمد جوینی هم متولد آن جا است. - ابن اثیر، بی تا : .315/1 سمعانی، 1408ه : - 128/2 و نیشابوری، منسوب به نیشابورکه شامل روستاهای بی شماری بود، وی در آن جا متولد شده و رشد کرد و در همان جا هم درگذشت. - سمعانی، 1408ه .550/5 : ابن اثیر، بی تا : - 341/3
کنیه و لقب و علت شهرت وی
کنیه او ابو المعالی است، کنیه تعظیم و تکریم، لقب و شهرت وی امام الحرمین بوده، علت آن هم بودن وی در جوار مکه و مدینه هر کدام به مدت چهار سال و اشتغال داشتن به تدریس و دادن فتوا و جمع آوری طرق مذهب می باشد. - ابن کثیر، 1419ه : .95/16 ذهبی، 1405ه : .468/18 خلکان، 1414ه: - 167/3
دوران کودکی و تحصیلت
بر طبق اصح اقوال امام الحرمین در محرم سال 419 ه در نیشابور متولد شد. - اسنوی، 1407ه : .197/1 ابن قاضی شهبه، 1398ه : .275/1 ذهبی، 1405ه : - 468/18 امام الحرمین در یک خانواده اهل علم و فضل به دنیا آمد. پدرش عبداهلل بن یوسف ابو محمد جوینی، ملقب به رکن االساام، مراقبت و مواظبت از او را برعهده داشت. وی در تفسیر و فقه و اصول و ادب عربی استاد بوده، و شیخ و استاد مذهب شافعیه در عصر خود به شمار می آمد. به زهد و تقوی و فروتنی و اخااق نیکو معروف بود.
