بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش یکی از معروفترین رمان های اسماعیل فصیح یعنی "ثریا در اغما" ، از دیدگاه عنصر شخصیت پردازی مورد بررسی قرار گرفتهاست. انواع شخصیت و شیوههای شخصیت پردازی در این رمان بررسی شده است. فصیح توجه ویژهای به استفاده از عناصرداستان و تکنیکهای داستاننویسی دارد . او از دو شیوه ی مختلف شخصیتپردازی یعنی: نمایش یا نشان دادن - showing - ، روایت یا بیان کردن - Telling - استفاده نمودهاست. گفتوگوهای رمان مناسب با شخصیتها می باشد.بیشتر شخصیتها ایستا هستند، شخصیت پویایی در رمان وجود ندارد وگویی حالتی از اغما شخصیت ها را فرا گرفته است. نوع شخصیتها و شیوه شخصیتپردازی در این رمان مرتبط با هدف نویسنده است. او توانسته است با کمک این عوامل دلمردگی و اغمای روحی حاکم بر شخصیتها را نشان دهد.
مقدمه
اسماعیل فصیح - 1388-1313 - از رمان نویسان پرکار ایرانی می باشد. وی از سال 1347 تا پایان عمر به نوشتن رمان و داستان پرداخت. نوزده رمان و پنج مجموعه داستان دستاورد وی در این مدت است. فصیح آثار متعددی را نیز از زبان انگلیسی به زبان فارسی برگردانده است.
عناصر متعددی برای رمان یا داستان برشمرده شده است. جمال میرصادقی در کتاب" عناصر داستان" دوازده عنصر برای داستان ذکرکرده است. دومین عنصراز این عناصر، " شخصیتپردازی" - characterization - است. تقسیمبندیهای گوناگونی در مورد انواع شخصیت صورت گرفته است. یکی از آنها تقسیم شخصیت به دو نوع شخصیت ایستا - static character - و شخصیت پویا - Dynamic character - می باشد.»شخصیت ایستا، شخصیتی در داستان است که تغییر نکند یا اندک تغییری را بپذیرد. به عبارت دیگر، در پایان داستان همان باشد که در آغاز بوده است و حوادث داستان بر او تأثیر نکند یا اگر تأثیر بکند، تأثیر کمی باشد.
شخصیت پویا، شخصیتی است که یکریز و مداوم در داستان، دستخوش تغییر و تحول باشد و جنبه ای از شخصیت او، عقاید و جهان بینی او یا خصلت و خصوصیت شخصیتی او دگرگون شود. این دگرگونی ممکن است عمیق باشد یا سطحی، پردامنه باشد یا محدود. ممکن است در جهت متعالی کردن او پیش برود یا در زمینه تباهی او، این تغییر اساسی و مهم است
یکی دیگراز این انواع " شخصیت محرم راز" - - confidant است. »محرم راز - که شکل مؤنث آن زن معتمد می باشد - شخصیتی است در نمایشنامه یا داستان که نقش اصلی نمایش را به عهده ندارد اما قهرمان نمایش یا داستان افکار خصوصی و مشکلات یا احساسات خود را برای او به عنوان دوستی معتمد باز گو می-کند. محرم راز زمینه مناسبی فراهم می آورد تا از طریق آن فکر و اهداف شخصیت اصلی، انتقال یابد
در اینجا سعی شده است انواع شخصیت و شیوههای شخصیتپردازی در رمان ثریا در اغما بررسی شود. تا مشخص شود که نویسنده از چه نوع شخصیتهایی و چه شیوههایی برای معرفی آنها استفاده کرده است؟ هدف نویسنده از انتخاب آنها چه بوده است؟
ثریا در اغما
رمان "ثریا در اغما" - چاپ اول - 1362، رمانی رئالیستی است که 32 فصل و حدود هفتاد هزار کلمه دارد به بررسی اوضاع ایرانِ بعد از انقلاب اسلامی و اوایل جنگ تحمیلی ایران و عراق می پردازد. نویسنده در این رمان اوضاع ایرانیان و روشنفکرنماهای خارج از کشور را آشکار می سازد و نشان می دهد در زمانی که ایران درگیر جنگ تحمیلی بوده است، ایرانیان مقیم خارج مشغول عیش و نوش و خوشگذرانی بوده اند و احساس مسؤولیتی نسبت به سرنوشت کشور نداشته اند.
نویسنده در جای جای این رمان با استفاده از شگرد بازگشت به گذشته - flash Back - به مقایسه اوضاع مناطق جنگزده ایران با پاریس و نیز مقایسه رزمندگان و افراد ساکن شهرهای جنگزده با ایرانیان مقیم پاریس می پردازد.
»رمان ثریا در اغما - چاپ اول - 1362، توسط »نشر نو« بیرون آمد و مورد توجه و تحسین شدید و نقد ایرانیان در کشور و خارج از کشور و جهان ادب و دنیای سوم قرار گرفت، به طوری که چند سال بعد، چاپ اول ترجمه انگلیسی آن ]با عنوان [sorraya in comatose در سال 1985 م توسط zed Book Ltd. بیرون آمد. ترجمه عربی این رمان ]با عنوان »«ثریا فی غیوبیه[ در سال 1997 توسط دکتر محمد علاءالدین منصور، استاد دانشگاه قاهره، انجام گرفته و پخش شده است
بعضی از منتقدین از جمله آذر نفیسی - در مقاله »مشق و سرمشق - 1363 - «ص67 - ، این رمان را تقلیدی از "آفتاب همچنان طلوع می کند" - the sun also Rises - اثر ارنست همینگوی می دانند. در صفحه 60 رمان اسم این کتاب آمده است.
جلال آریان، راوی اکثر رمان ها و داستان های کوتاه فصیح، در بیشتر رمان ها مشغول خواندن کتابی از یک نویسنده خارجی است. جلال این بار رمان »سگهای جنگ« نوشته فردریک فورسایت نویسنده انگلیسی را در فرودگاه یشیلکوی استانبول از دکه کتابفروشی سالن ترانزیت، می خرد - ص - 30 و تا آخر رمان مشغول خواندن قسمت هایی از آن می شود. این رمان، داستانی است درباره استثمار گروهی از مزدوران بین المللی در »جمهوری زانگاور«، کشوری که معادن پلوتونیوم آن میلیون ها دلار ارزش دارد. یک بازرگان انگلیسی با ارتش کوچکی از مزدوران آمریکایی، اتریشی، آلمانی و فرانسوی تصمیم گرفته است تا حکومت زانگارو را سرنگون کند و دولت طرفدار خود را سر کار آورد. راوی شباهتی میان تقدیر ساکنان زانگارو در داستانی که می خواند و تقدیر خود و کشورش می بیند.
شباهت وقایع رمان با زندگی اسماعیل فصیح
هرچند اسماعیل فصیح پیش از شروع رمان نوشته است: »کلیه شخصیت ها و رویدادها و صحنه های این رمان، من جمله شخصیت راوی، خیالی است؛ هرگونه شباهت احتمالی بین آنها با آدم ها و رویدادهای واقعی بکلی تصادفی است.« ولی با وجود این، شباهت هایی بین حوادث رمان و حوادث زندگی او دیده می شود.
آدم» ها و حوادث رمان ها و داستان های کوتاه فصیح از حیث مجموع اشخاص یا ماجراهایی هستند که اکثراً از شخصیت و زندگانی خود او الهام گرفته شده اند - ولی کپی نشده اند - یا سرچشمه گرفته از اشخاص یا زندگی ها و رویدادهایی هستند که به نحوی در زندگی او دخالت داشته اند
فصیح در این رمان فضاهای روشنفکری پس از انقلاب و روشنفکر نماهای خارج از ایران را مورد انتقاد قرار می دهد. »خود وی در این باره می گوید : "یکسری آدم سیر از ایران به ترکیه و کشورهای غربی در رفته بودند و در کافه ها و مهمانی های آنچنانی خوش می گذراندند. بعد این طرف توی ایران ماجرایی بود که نگو و نپرس". در همان زمان دختر اسماعیل فصیح ]مقایسه شود با ثریا[ که در انگلستان مریض می شود و او به خاطر بسته بودن سفارت در تهران مجبور می شود برای دیدن دختر مریضش به پاریس برود تا از آنجا برای ویزا اقدام کند یک ماه نیمی در پاریس معطل می شود و در نهایت هم با جواب ردّ مواجه شده و به ایران باز می گردد. فصیح با مشکلات بسیاری در پاریس روبرو بود و در طول اقامتش و دید و بازدیدها از کافه ها و مهمانی های پاریس با به ظاهر روشنفکرانی روبرو شد، که به خوشگذرانی مشغول بودند، کسانی که انزجار فصیح را از فضای روشنفکری بیشتر و بیشتر کردند و تقریباً باعث شدند که تا امروز نگاه محتاطی داشته باشد و وسواس بیش از حدی نشان بدهد
اسماعیل فصیح نیز به شباهت حوادث رمان هایش با واقعیات زندگی خود اعتراف کرده است. در گفت و گویی از او پرسیده شده است: »حوادث رمان های شما تا چه حد با واقعیات زندگی خودتان همخوان است؟ شباهت های زیادی بین لالج آریان و خود جنابعالی به چشم می خورد، مثلاً ویژگی های جنوب شهر آبادان و مسجد سلیمان و محله درخونگاه هرانت که ظاهراً محل زندگی ایام جوانی شما بوده است در کتابهایتان دیده می شود. آیا از واقعیاتی که در زندگی به چشم دیده اید یا برای خودتان رخ داده است در رمانهایتان استفاده می کنید؟« فصیح در جواب می گوید: »چون حوداث، رویدادها و کاراکترها را از آسمان نمی گیرید، بنابراین شباهت های زندگی نگارنده و کاراکترهای پیچیده در قالب خلق کار هنری اجتناب ناپذیر است « - رمان، ساخته و پرداخته خیال از روزگار نویسنده است
نوع رمان
کمتر رمانی یافت میشود که فقط به یکی از انواع رمان متعلق باشد. بیشتر آنها تحت انواع گوناگونی از رمان قابل مطالعه و بررسی میباشد. رمان »ثریا در اغما« نیز اینگونه است. این رمان تحت انواع رمان های شخصیت ،زنجیره ای و فامیلی قرار میگیرد.
رمان شخصیت - - Novel of character
» رمان شخصیت، رمانی است که در آن بر معرفی خصوصیات و تحول شخصیتهای داستان بیشتر از حوادث و عناصر دیگر داستان تأکید شده باشد، به این صورت که شخصیتهای رمان به عنوان جزیی از پیرنگ اندیشیده و متصور شده اند.
