بخشی از مقاله
چکیده
دانشآموزان دورههای مختلف تحصیلی نیاز به فرصتهای فراوان برای وارد شدن در حل مسئله دارند؛ به ویژه مسائلی که ناشی از زندگی معمول آنهاست. بنابراین تغییرات اساسی در مطالب کتب درسی به ویژه کتاب مطالعات اجتماعی و گنجاندن ابعاد مختلف مهارتهای زندگی در راستای تفکر دانشآموزی در آن، میتواند مانعی مستحکم در جهت انحرافات و بحرانهای دانشآموزان به شکلهای متفاوت باشد.
به بیان دیگر، اگر محتوای درسی کتاب مطالعات اجتماعی با ارزشها، نیازها و اولویتهای جامعه و همچنین گروههای سنی دانشآموزی تناسب داشته باشد، میتوان بیان کرد که گامی اساسی در راستای آمادگی دانشآموزان در زمینه مهارتهای زندگی برداشتهایم. به طوری که آموزش مهارتهای زندگی در مقاطع مختلف به خصوص در مقطع ابتدایی، میتواند در برقراری ارتباط کارآمد در دانشآموزان اثربخش باشد. ضمن این که توانایی، مهارت تصمیمگیری، بیان خواستهها و همچنین سلامت روانی در دانشآموزان را بالا خواهد برد.
با توجه به این که یکی از اهداف اصلی درس مطالعات اجتماعی در مقاطع مختلف، آمادگی مهارتهای زندگی در دانشآموزان است، لذا تحقیق حاضر در همین راستا، ضمن بررسی و تشریح مفاهیم و ابعاد مهارتهای زندگی، اهمیت درس مطالعات اجتماعی در بالا بردن مهارتهای زندگی دانشآموزی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است.
این تحقیق با روش کتابخانهای و بر اساس مستندات و نتایج تحقیقات محققین و پژوهشگران انجام شده است. بنابراین، با توجه به حساسیت وضعیت سنی دانشآموزان به خصوص در مقطع ابتدایی و همچنین آسیبهای اجتماعی جامعه امروزی، پیشنهاد میشود بر روی مباحث شناخت با مهارتهای زندگی و چگونگی برخورد و مقابله دانشآموزان با آنها در کتاب مطالعات اجتماعی، تأکید و توجه بیشتری شود.
مقدمه
در زمینه مهارتهای زندگی تعاریف و طبقهبندیهای مختلفی ارائه شده است و صاحبنظران در تحقیقات خود مهارتهای مختلفی را مدنظر قرار دادهاند که حاکی از تنوع مهارتهای زندگی مطلوب است. موریس، ای، الیاس1 از دانشگاه راجرز در آمریکا، مفهوم عامی از ماهیت مهارتهای زندگی به دست میدهد: مهارتهای زندگی یعنی ایجاد روابط بین فردی مناسب و مؤثر، انجام مسئولیتهای اجتماعی، انجام تصمیمگیریهای صحیح، حل تعارض و کشمکشها بدون توسل به اعمالی که به خود یا دیگران صدمه میزنند.
مهارتهای زندگی عبارتند از: مجموعهای از تواناییها که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید را فراهم میآورند. این تواناییها فرد را قادر میسازد تا مسئولیتهای نقش اجتماعی خود را بپذیرد و بدون لطمه زدن به خود یا دیگران با خواستهها، انتظارات و مشکلات روزانه به ویژه در روابط بین فردی به شکل مؤثری رو به رو شود. هانتر - 1978 - مهارتهای زندگی را راه رسیدن به شرایط بهتر میداند که با آموختن آن میتوان زندگی موفقتری را تجربه نمود
گازدا و همکاران - 1978 - مهارتهای زندگی را چنین تعریف کردهاند، همه مهارتها و آگاهیها که لازمه زندگی مؤثر هستند و در چهار زمینه خانوادگی، تحصیلی، اجتماعی و شغل لازم و ضروریاند. به طوری که در هر یک از این زمینه ها قابل تعریف و اندازهگیری به صورت عینی باشند.
در تعریف جدید یونیسف - 2005 - از مهارتهای زندگی چنین بیان میگردد که مهارتهای زندگی شامل گروه بزرگی از مهارتهای روانشناختی اجتماعی و بین فردی است که توانایی کمک به فرد در ساخت تصمیمگیری شخصی، مکالمات مؤثر و تکامل الگوبرداری و مهارتهای خود مدیریتی را دارد که ممکن است به آنها در هدایت به سوی زندگی سالم یاری رساند
مهارتهای زندگی، مهارتهای شخصی و اجتماعی هستند که کودکان و نوجوانان باید آنها را یاد بگیرند تا بتوانند در مورد خود انسانهای دیگر و کل اجتماع به طور مؤثر و شایسته عمل کنند.[1] طبق نظر داردان، کازداو و کینز - 1996 - مهارتهای زندگی برای زندگی اثربخش ضرورت دارند و برای سراسر دوره های زندگی - کودکی، نوجوانانی، بزرگسالی - مورد نظر هستند
طبق نظر بوتین و کانتور - 2000 - اجزاء مهارتهای زندگی شامل مهارتهای خود مدیریتی و مهارتهای اجتماعی است. مهارتهای خود مدیریتی فردی شامل توانایی تصمیمگیری و حل مسأله، آگاهی از تأثیرات اجتماعی و مقاومت در برابر آن، مقابله با اضطراب و افسردگی، خشم و ناکامی، تعیین هدف، خود رهبری و خود تقویتدهی میباشد. مهارتهای اجتماعی نیز بخش دیگری از مهارتهای زندگی است که شامل برقراری ارتباط اجتماعی، مهارتهای جرأتمندی کلامی و غیرکلامی، احترام گذاشتن و افزایش شایستگی اجتماعی افراد میباشد.
مبانی نظری مهارتهای زندگی
مبانی نظری مهارتهای زندگی را میتوان در روانشناسی، مشاوره و علوم تربیتی جستجو کرد. در روانشناسی نظریههای رشد به ویژه نظریه رشد جامع که بر چهار جنبه اساسی رشد - جسمی، ذهنی، عاطفی، اجتماعی - به صورت متعادل تأکید دارد.
نظریه یادگیری از جمله نظریه یادگیری اجتماعی بندورا1 و نیز دهه اخیر نظریههای هوش هیجانی پایههای نظریه مهارتهای زندگی را تشکیل میدهد در مشاوره نظریههای مشاوره مراجع - محور که بر ایجاد توانمندی در مراجع تأکید دارد، نظریههای شناخت، رفتار درمانی که بر افزایش آگاهی و تغییرات رفتاری مراجع مبتنی است و نیز نظریههای مشاوره گروهی که بردارهای گروه و نقش آن در درمان تأکید دارد، تأثیرات فراوانی در برنامهریزی مهارتهای زندگی داشته است. در علوم تربیتی الگوهای آموزشی که برای کودکان و نوجوانان پیشنهاد شده است از جمله الگوی آموزشی واکر و الگوی مهارتهای رشد عاطفی شناختی اجتماعی کوپر و گارنر در توسعه برنامه مهارتهای زندگی نقش مؤثر داشتهاند.
رهنمودهای یونسکو برای آموزش و پرورش در هز اره سوم نیز مبنایی برای مهارتهای زندگی به شمار میرود، یونسکو چهار هدف اصلی برای آزمون در قرن 21 به شرح ذیل ارایه داده است:
-1 آموختن برای یاد گرفتن
-2 آموختن برای به کار بردن
-3 آموختن برای زیستن
-4 آموختن برای با هم زیستن که دو هدف آخر پایه های مهارتهای زندگی را تشکیل میدهند.[3]
پیشینه اجرای برنامههای مهارتهای زندگی
برنامههای آموزش مهارتهای زندگی در کشورهای اروپایی با اجرای الگوهای آموزشی واکر، کوپر و گاردنر در دهه 80 آغاز شد. در سال 1979 توسط بوتوین استاد روانپزشکی و علوم رفتاری معرفی شد - یونیسف - 2005 بوتوین به عنوان یک دانشمند رفتارگرا در زمینه ترویج بهداشت و پیشگیری مشهور است و تحقیقات وسیعی در برنامههای پیشگیری مبتنی بر مدرسه انجام داده است.
فعالیتهای اصلیاش شامل تحقیق، آموزش شخصی و آموزش عمومی میباشد به پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی در سال 1993 به رای اجرای این برنامهها در کشورهای در حال توسعه در ایران، یونیسف در سال 1376 اقدام به تهیه راهنمای آموزش مهارتهای زندگی برای نوجوانان، زنان و جوانان نموده و با برگزاری کارگاههای آموزشی متعدد برای سازمانهای دولتی و غیردولتی به معرفی این برنامه پرداخت. معاونت پیشگیری سازمان بهزیستی با همکاری وزارت آموزش و پرورش به تهیه و اجرای آزمایشی این برنامه در چند منطقه تهران اقدام نمود و در حال حاضر به عنو ان واحد اختیاری در رشته کار و دانش آموزش داده میشود.
اهداف آموزش مهارتهای زندگی
طبق نظر نلسون و جونز - 1992 - 1 مجموعه مهارتهای زندگی یک رویکرد متمرکز به فرد است که هدفش کمک به افراد جهت رشد مهارتهای مورد نیاز زندگی میباشد. مجموعه مهارتهای زندگی نه تنها به توانمند ساختن افراد در زندگی حال میاندیشد، بلکه به توانمندی آنان در آینده تأکید دارد
