بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر، با هدف بررسی رابطه تعهد حرفه ای و سبک تصمیم گیری در بـین کارکنـان سـازمان بیمـه تـامین اجتمـاعی طراحی و اجرا شده است. به این منظور کلیه ی کارکنان سازمان بیمه تامین اجتماعی سطح شـهر سـنندج بـه عنـوان جامعـه آماری لحاظ و مورد بررسی قرار گرفته اند. این مطالعه از دید روش، از انواع پژوهش های توصیفی؛ از نوع همبسـتگی؛ از منظـر هدف کاربردی به لحاظ شیوه ی گردآوری اطلاعات پیمایشی؛ از نگر زمانی، مقطعی - عرضی و به طور مشخص، مبتنی بر مدل معادلات محتوایی است. بر این اساس برای سنجش مفاهیم اساسی پژوهش، به ترتیب پرسشـنامه هـای تعهـد حرفـه ای مـدل اصلانی و همکاران، در قالب ابعاد: تعهد عاطفی، تعهد مستمر و تعهد هنجاری، و پرسشنامه سبک تصمیم گیری مـدل هـادیزاده مقدم و طهرانی، در قالب ابعاد: عقلایی، شهودی، وابستگی، آنی و اجتنابی، به کار برده شد. نمونه ی آمـاری شـامل 108 نفـر از کارکنان سازمان بیمه تامین اجتماعی بوده که از طریق نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده است. پایایی پرسشنامه هـا، بـه روش آلفای کرونباخ برای دو متغیر اشاره شده به ترتیب برابر بـا 0.866 و 0.935 محاسـبه گردیـد. روایـی آزمـون نیـز از روش اعتبار محتوا با استفاده از روش تحلیل عامل اکتشافی و تاییدی و شاخص KMO تایید شد. یافته های نهایی پژوهش حـاکی از وجود ارتباط معنی دار بین تعهد حرفه ای و ابعاد آن، با سبک تصمیم گیری در بین کارکنـان سـازمان بیمـه تـامین اجتمـاعی مورد مطالعه است. و همچنین بیشترین اثر مربوط به بعد مستمر که در بین پیش بینی های سبک تصمیم گیری دارا می باشد. واژگان کلیدی: تعهد حرفه ای، سبک تصمیم گیری، تأمین اجتماعی سنندج، تعهد عاطفی، تعهد مستمر، تعهد هنجاری.
.1 مقدمه
هر رفتاری که در موقعیتی خاص در قبال دیگری صورت می گیرد، نشانگر تعهدی است که فـرد در قبـال دیگـران دارد. بـدون تعهد رفتارهای انسانی معنی و مفهوم خود را از دست می دهند. بنابراین تعهد یکی از ویژگی هـای انسـانی اسـت کـه در همـه وجود دارد اما همه به یک اندازه به آن پایبند نیستند. تعهد حرفه ای را می توان رضایت قلبی و التزام عملی نسبت بـه وظـایف تعیین شده برای انسان تعریف کرد، با این شرط که بدون هرگونه سیستم نظارتی، شخص وظایف خود را به بهترین نحو ممکـن به انجام رساند (صبور، .(2008 تعهد حرفه ای مبتنی است بر احساس مسؤولیت و علاقه نسـبت بـه حرفـه ای کـه فـرد دارد و عبارت است از احساس پایبندی فرد به وظایفی که با بر عهده گرفتن نقشی، خود را ملزم به انجـام آن هـا مـی دانـد (حبیبـی، .(2007 تعریفی که کویی از تعهد حرفه ای دارد این است که تعهد حرفه ای مکانیسمی است که باعث بروز رفتار ثابت و استوار در انسان می شود (خاتونی و همکاران، .(1392 به عبارت دیگر، تعهد حرفه ای یک حالت روانی است که بیـانگر نـوعی تمایـل، نیاز و الزام جهت اشتغال در یک حرفه خاص می باشد و در بر گیرنده 3بعد می باشد که این ابعاد شـامل تعهـد عـاطفی، تعهـد مستمر و تعهد هنجاری می باشند (ابراهیمی واصلانی، .(1393
سبک تصمیم گیری افراد بیانگر الگوی عادتی است که آنها در هنگام تصمیم گیری مورد استفاده قرار می دهند.به عبارت دیگـر سبک تصمیم گیری هر فرد رویکرد شخصیتی او در درک و واکنش به وظیفه تصمیم گیری خود اسـت (زارع و تـابش، .(1391 اسکات و بروس با توجه به ویژگی های فردی و درونی افراد، به عنوان عوامل مهم در شکل گیـری سـبک تصـمیم گیـری، پـنج شیوه تصمیم گیری را براساس تفاوتهای درونی افراد به عنوان سبک های عمومی تصمیم گیری مطرح می کننـد (اسپایسـر1 و
1 Spicer
همکاران، .(2008 با عنایت به یافته ها و شواهد موجود، می توان حدس زد که تقویت تعهد حرفه ای، به فرد این امکـان را مـی دهد که با شناخت، ادراک، تنظیم و کنترل هیجان ها، پردازش های شناختی خود را که شامل تعهـدها، قضـاوت هـا و تصـمیم گیری های اوست، مدیریت و بهبود بخشد (همان، .(1391
.2 بیان مسأله پژوهش:
تصمیم گیری یکی از محوری ترین فرایندها در سازمان محسوب شده و به عنوان وظیفه اصلی مدیران تمامی سطوح مطرح می باشد(کریمی، .(1390 به نحوی که برخی صاحبنظران معتقدند " تمام مدیریت تصمیم گیری است."کونتز در ا ین رابطه معتقد است وجود طر، برنامه، سیاست و خط مشی منوط به وجود تصمیم گیری است. او همچنین عقیده دارد کهمدیر معمولاً وظیفه اصلی خود را تصمیم گیری می داند، زیرا همیشه باید به این فکر باشد که چه راهی را برگزیند، چه کاری انجام دهد، وظـایف را چگونه بین افراد تقسیم کند و اینکه چه کاری را، چه کسی، در چه موقع، کجا و چگونه انجام دهد؟ (هادیزاده مقـدم و طهرانـی، .(1390 مطالعه فرآیندهای تصمیم گیری بحث تازه ای به شمار نمی آید. در طی سالهای اخیر تحقیقات متعددی در رشته ها و حوزه های مختلف پیرامون مقوله تصمیم گیری انجام گرفته که در نتیجه آن تاکنون طبقه بندی هـای متعـددی در رابطـه بـا سبک ها و مدلهای تصمیم گیری توسط صاحبنظران ارائه شده است (الیویرا2، .(2007 هر کدام از این طبقه بندی ها با توجه به این که کدام دسته عوامل فردی، سازمانی و محیطی را بر نحوه واکنش و رفتار افراد در هنگام مواجهه با شرایط تصـمیم گیـری دخیل می دانند با یکدیگر متفاوت می باشند (ریچارد3 و همکاران، .(2001
اسکات و بروس در مطالعات خود پیرامون سبک تصمیم گیری افراد و عوامل موثر بر آن، بر ویژگیهای درونی و تفاوتهای فـردی افراد توجه بسیاری نموده و بر این اساس پنج سبک تصمیم گیری را تحت عنوان سبکهای عمومی تصمیم گیری ارائه نموده اند. این پنج سبک عبارتند از: سبک تصمیم گیری عقلایی، سبک تصمیم گیری شهو ی، سـبک تصـمیم گیـری وابسـتگی، سـبک تصمیم گیری آنی و سبک تصمیم گیری اجتنابی (پارکر4 و همکاران، .(2007
هر رفتاری که در موقعیتی خاص در قبال دیگری صورت می گیرد، نشانگر تعهدی است که فـرد در قبـال دیگـران دارد. بـدون تعهد رفتارهای انسانی معنی و مفهوم خود را از دست می دهند. بنابراین تعهد یکی از ویژگی هـای انسـانی اسـت کـه در همـه وجود دارد اما همه به یک اندازه به آن پایبند نیستند. تعهد حرفه ای را می توان رضایت قلبی و التزام عملی نسبت بـه وظـایف تعیین شده برای انسان تعریف کرد، با این شرط که بدون هرگونه سیستم نظارتی، شخص وظایف خود را به بهترین نحو ممکن به انجام رساند (صبور5، .(2008 تعهد حرفه ای مبتنی است بر احساس مسؤولیت و علاقه نسبت بـه حرفـه ای کـه فـرد دارد و عبارت است از احساس پایبندی فرد به وظایفی که با بر عهده گرفتن نقشی، خود را ملـزم بـه انجـام آنهـا مـی دانـد (خـاتونی و همکاران، .(1392 بنابراین می توان گفت تعهد حرفه ای یک نگرش درباره وفاداری کارمندان به سـازمان اسـت، و یـک فراینـد مستمری است که از طریق آن اعضای سازمان علاقه خود را به سازمان و موفقیت و کارایی پیوسته آن نشان می دهند (باقری و تولایی،.(1389 به عبارت دیگر، تعهد حرفه ای یک حالت روانی است که بیانگر نوعی تمایل، نیاز و الزام جهت اشـتغال در یـک حرفه خاص می باشد و در بر گیرنده سه بعد می باشد که این ابعاد شامل تعهد عاطفی، تعهد مستمر و تعهد هنجاری می باشـند (ابراهیمی واصلانی، .(1393
بنابراین در این پژوهش برآنیم تا با بهره گیری از یک مدل از سبک های تصمیم گیری، میزان تمایل کارکنـان سـازمان تـأمین اجتماعی را نسبت به استفاده از مدل تعهد حرفه ای سنجیده و اولویت این کارکنان را در استفاده از سبک های تصمیم گیـری این مدل، در فرایند تصمیم گیری تبیین کند. امید است به واسطه نتایج حاصل از این پـژوهش درک صـحیح تـر، جزئـی تـر و عمیق تری نسبت به عوامل مؤثر بر تصمیم گیری کارکنان سازمان تأمین اجتماعی در اذهان اسـتفاده کننـدگان از نتـایج ایـن تحقیق ایجاد شود.
2 Oliveira 3 Richard 4 Parker 5 Sabour
ٍ
.3 اهمیت و ضرورت پژوهش:
تعهد حرفه ای یک نگرش مهم شغلی و سازمانی است که در طول سال های گذشته مورد علاقه بسیاری از محققان رشته هـای رفتار سازمانی و روانشناسی خصوصاً روانشناسی اجتماعی بوده است. این نگرش در طول سه دهه گذشته دسـتخوش تغییراتـی شده است. که شاید عمده ترین تغییر در این قلمرو مربوط به نگرش چند بعدی ایـن مفهـوم بـوده اسـت (شـفقت و همکـاران، .(1392 اثر بخشی یک سازمان، مستلزم ساختار مناسب و کارکنان شایسته بـا موقعیـت کـاری مناسـب اسـت. نیـرویانسـانی، مهمترین درون داد سازمان محسوب میشود و در سازمان های آموزشی مثـل سـازمان بیمـه تـامین اجتمـاعی، انسـان اهمیـت ویژهای دارد، زیرا در تمام مراحل این سیستم، اغماز درون داد، فرآیند و برون داد، نقش دارد و علاوه بـر ایـن، هـدف کلـی ایـن سازمان، رشد همه جانبه ی انسان است. از آنجا که رفتار کارکنان در سازمان، می تواند متاثر از نگرش هایشان باشـد، از ایـن رو، آگاهی از آنها برای مدیران سازمانها ضروری به نظر میرسد (مدنی و زاهدی، .(1384
تصمیم گیری مدیران در مجموعه سازمانی یکی از اجزاء بسیار پیچیده و حساس رهبری آنها می باشد. تصمیم گیری عبـارت از انتخاب یک راهکار از میان گزینه های مختلف است، بر طبق این تعریف تصمیم گیری هسته مرکزی برنامه ریزی را تشکیل می دهد. بر این اساس نحوه برخورد و واکنش مدیران در هنگام مواجه با شرایط تصمیم گیری بیانگر سبک تصمیم گیری آنها مـی باشد. (طهرانی و هادی زاده مقدم، .(1390 سبک تصمیم گیری افراد بیانگر الگوی عادتی است که آنها در هنگام تصمیم گیری مورد استفاده قرار می دهند. به عبارت دیگر تصمیم گیری هر فرد رویکرد شخصیتی او در درک و واکـنش بـه وظیفـه تصـمیم گیری خود است. (تانهلم6، .(2003 طبقه بندیهای مختلفی از سبک تصمیم گیری ارائه شده است و هر کدام از طبقه بندیها بـا توجه به اینکه کدام دسته از عوامل فردی، سازمانی و محیطی را بر نحوه واکنش و رفتار افراد در هنگام مواجه با شرایط تصـمیم گیری دخیل می دانند با یکدیگر متفاوت می باشند (طهرانی و هادیزاده مقدم، .(1390
اسکات و بروس در تحقیق خود به عوامل فردی بیش از سایر عوامل در انتخاب سبک تصمیم گیری توجـه نمـوده و بـر همـین اساس پنج سبک تصمیم گیری را ارائه نموده اند (دیوید و همکاران، .(2005 که عبارتند از سبک تصمیم گیری عقلایی، سـبک تصمیم گیری شهودی، سبک تصمیم گیری وابستگ، سبک تصمیم گیری آنی و سبک تصمیم گیری اجتنابی (الیـویرا، .(2007 با بررسی های صورت گرفته مشخص گردید پژوهشهایی که مستقیما رابطهی تعهد حرفه ای و سبک تصـمیم گیـری را مـورد بررسی قرار دهند و به راهکارهای عملی برای بهبود و به کارگیری سبک تصمیم گیری در راستای تعهد حرفه ای در سازمانهـا برسند یافت نشده است. در این تحقیق برآنیم که ارتباط بین این دو متغیر را بررسی کنیم و با به کارگیری تعهـد حرفـه ای در سازمانها به دنبال راهکارهایی برای تعیین نحوه ی ارتباط و تعیین سهم متغیرهای حوزه های روانی و شغلی از ایـن لحـاظ کـه بهبود عملکرد و سازگاری بیشتر افراد در حیطه ی شغلی و فردی و همچنین داشتن محیط زیسـت و جامعـهای سـالم باشـیم. همچنین این راهکارها را می توان در سازمانهای مختلف نه تنها تأمین اجتماعی به کار گرفت.
.4 اهداف پژوهش: .1.4 هدف اصلی:
شناسایی رابطه تعهد حرفه ای وسبک تصمیم گیری در بین کارکنان سازمان بیمه تامین اجتماعی.
2.4 اهداف فرعی:
(1 شناسایی رابطه بین تعهد عاطفی و سبک تصمیم گیری. (2 شناسایی رابطه بین تعهد مستمر و سبک تصمیم گیری. (3 شناسایی رابطه بین تعهد هنجاری و سبک تصمیم گیری.
.5 مبانی نظری .1.5 سبکهای عمومی تصمیم گیری
6 Thunholm
َ
برخلاف بسیاری از صاحبنظران که به عوامل محیطی و سازمانی به عنوان عوامل اصلی و محوری موثر در انتخاب سبک تصمیم گیری افراد تاکید می ورزند، اسکات و بروس بیشتر ویژگیهای فردی و درونی افراد را بـه عنـوان عوامـل مهـم در شـکل گیـری سبک تصمیم گیری آنها مورد توجه قرار می دهند. بر این اساس آنها سبک مختلف تصمیم گیری را با توجه به تفاوتهای درونی افراد مطرح می کنند (اسپایسر و اسمیت، .(2005
.1.1.5 سبک عقلایی:
این سبک برگرفته از الگوی تصمیم گیری عقلایـی بـوده و هماننـد ایـن الگـو بیـانگر کـاربرد محـض رویکـرد هـای منطقـی و ساختارمند در تصمیم گیری می باشد. تصمیم گیرنده های منطقی یک رویکرد روشن و را اتخاذ مـی کننـد (بـروس و اسـکات، .(1995 مدیرانی که از سبک عقلایی برخورداند بر این باورند که در هنگام تصمیم گیری تمامی اطلاعات مورد نیاز را می توانند از منابع مختلف کسب نموده، تمامی راهکار ها را شناسایی کرده و مورد بررسی قرار دهند و در نهایت براساس یک روش کـاملا منطقی بهترین راه حل را انتخاب کنند.
تصمیم گیری عقلایی7 بدین معنی است که بازیگر سیاسی با انتخاب روبرو است (اسـتون8، .(1997 فـرد در تصـمیم گیریهـای خود همواره تصمیماتی اتخاذ خواهد کرد که بهترین تصمیم ممکن بوده و تصمیماتی است که امکان و احتمال نیل به اهداف و مقاصد او را به حداکثر می رساند (مارس، .(1994
هنگامی تصمیم گیری عقلایی است که تصمیم گیرنده:
(1 در باره موضوع تصمیمی گیری اطلاعات کامل دارد.
(2 قادر است خواسته ها و اویت های خود را بر حسب مطلوبیت و مفید بودن آنها به ترتیبی منطقی درجه بندی نماید. (3 قادر است از میان شقوق و راه حلهای مختلف راهـی را برگزینـد کـه مطلویبـت او را بـه حـداکثرمی رسـاندکِنِـی(9،
.(1998
اما در مورد بند اول، یعنی احاطه تصمیم گیر به کل اطلاعات بحث های مفصلی صورت گرفته اسـت. در جهـان معاصـر، جمـع آوری اطلاعات، کاری زمانگیر و هزینه بر است. در عالم واقعیت، تصمیم گیر در ابتدا مقداری اطلاعات را با پرداخت هزینه، تهیه می نماید. با این اطلاعات به نتایجی می رسد. سپس تصمیم می گیرد که این اطلاعات کافی است و یا او مـی بایسـت مقـداری دیگر اطلاعات سفارش دهد (کالورت، .(1989
نخستین فرضیه در مدل عقلایی این است که اهداف، معین و معلوم می باشد. یعنی فـرض اسـت کـه یـا اهـداف از قبـل بـرای تصمیم گیرنده تعیین و داده شده است و یا آنقدر واضح و آشکار می باشد که هدف گذاری می تواند به آسانی و سـادگی انجـام گیرد. اما در شرایط واقعی تصمیم گیری، اهداف به ندرت معلوم و معین است (آرچر، .(1980
یکی از مشکلات مدل عقلایی این است که فرض می شود که مدیر از قبل بصورت مشخص مـی دانـد کـه بـه چـه هـدفی مـی خواهد برسد. در حالیکه در اکثر اوقات، مدیر نمی داند که واقعا هدف چیست و یکی از مسائل مدیر تعیین هدف است (سعادت، .(1369
فرض دوم در مدل عقلایی آن است که تصمیم گیرنده باید تمامی راه حلهای مختلف و ممکن را یافته، تـک تـک آنهـا را مـورد ارزیابی دقیق قرار دهد. اما این تصوری واهی و ادعایی بیجاست که می توان تمامی راه حلهای مختلـف را شناسـایی کـرد، چـه رسد به اینکه میتوان یک یک آنها را به دقت سنجید و ارزیابی نمود (سیمون، (1986 فرضیه سوم این است که تمامی نتـایج و عواقب ناشی از اتخاذ و اجرای یک تصمیم بررسی و در نظر گرفته شده است. ولی همانگونـه کـه نمـی تـوان تمـام راه حلهـای ممکن را یافت، همانگونه نیز نمی توان تمامی نتایج ناشی از انتخاب و و اجرای آنها را پیش بینی نموده و در نظر گرفـت. آینـده پدیده ایست با ماهیتی نامعلوم و غیر قابل پیش بینی و هیچ تصمیم گیرنده ای نمی تواند کاملا مطمئن باشد که تمـامی اثـرات و تبعات ناشی از هر تصمیمی را می دانسته است (بوریس، .(1986
7 Rational Decision Making 8 Stone 9 Keeney
ُ
نکته دیگر آن است که بنابر مدل عقلایی، منافع شخصی فرد تصمیم گیر، منافع سازمانی و منافع ملی کشور همگی در یک سـو و جهت قرار داشته و با یکدیگر تباین و یا تضادی ندارند. در حالیکه در عمل این چنین نیست و در اکثر اوقات منافع شـخص و منافع سازمان و یا کشور با یکدیگر متفاوت می باشند (سعادت، .(1381 و نکته آخـر آنکـه در ایـن روش فـرض مـی شـود کـه هیچگونه محدودیت از لحاظ زمان و هزینه ندارد (رابینز، .(2000
