بخشی از مقاله
چکیده:
با توجه به گسترش شبکه های اجتماعی مجازی در طی سال های اخیر و استقبال وسیع کاربران از این شبکهها ، تنوع وتکثر محتوایی، مشارکت جوانان در آنها هر روز رو به افزایش است و گفته میشود به یکی از رسانه های ارتباطی ارجح به ویژه برای جوانان تبدیل شدهاند. اما با توجه به اینکه این شبکهها درعصر حاضر به سرعت اطلاعات را منتقل می کنند، می توانند نقش مهمی در ایجاد یا رفع بحران های امنیت یا احساس امنیت اجتماعی داشته باشند.
لذا این پژوهش با هدف شناسایی عوامل تأثیرگذار بر احساس امنیت استفاده کنندگان از شبکههای اجتماعی مجازی به صورت تحلیل محتوای مصاحبههای انجام شده با دانشجویان در مورد این شبکههاپرداخته است. که تعداد 10 مورد از مصاحبههای انجام شده با دانشجویان بین سنین 31-19 ساله، در هر سه مقطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا از دانشگاه الزهرا با نمونهگیری مبتنی بر هدف تحلیل شده است.
عوامل تأثیر گذار در احساس امنیت در سه مضمون فردی، عضویت و کنترل شناسایی شد. که عوامل فردی در اینجا بیشترین تأثیر را در احساس امنیت داشت همچنین جذابیت، خطرات و میزان شناخت به شبکه های اجتماعی به عنوان مؤلفههای تاثیرگذار در احساس امنیت که هر کدام دارای مضامین خاص خود بودند از تحلیل مصاحبههای انجام شده با دانشجویان، شناسایی شدند. و از تحلیلها به این نتایجدست یافتیم که تبادل اطلاعات علمی به عنوان بیشترین عامل جذابیت، اعتیاد به استفاده بیشتر از شبکهها به عنوان مهمترین خطرات و پرسش وجو و تحقیق قبل از استفاده به عنوان تاثیرگذارترین عامل در میزان شناخت به شبکه ها هستند که میتوانند به عنوان عامل های موثری احساس امنیت را ایجاد کرده یا به خطر اندازند.
مقدمه و بیان مسئله
شبکههای اجتماعی مجازی، فضاهایی در دنیای مجازی هستند که برای ارتباط میان افراد مختلف، با سطوح گوناگون دسترسی، به وجود آمدهاند. ایجاد ارتباطات جمعی و میان فردی، تشکیل اجتماعات مجازی، اطلاع رسانی و تبادل اطلاعات و نظریات شناخته شده ترین کارکردهای آنها هستند - سلطانی فر، 1388، نقیب السادات،. - 219 :1392 این شبکهها از زمان ظهور در اواخر دهه90، در روند تکاملی خود تا سال 2003 و تا کنون به واسطه ایجاد امکان برقراری ارتباط سریع همزمان و ناهمزمان، دسترسی به حجم زیادی از اطلاعات و انتشار گسترده آن کاربردهای اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بسیاری را در این زیست جهان جدید رقم زده و توجه میلیونها کاربر را از سراسر دنیا به خود جذب نمودهاند.
به دلیل رشد روزافزون تعداد اعضا و بعد تأثیر گذاری بر فضای واقعی، این شبکهها اهمییت چشمگیری یافته و در طی یک دهه از پدیدههای محلی به جهانی تبدیل شدهاند و به بخش جدایی ناپذیری از فرهنگ زندگی آنلاین تبدیل شده اند.این شبکههای مجازی با کارکردهای مختلف، سازماندهی خدمات و تلفیق ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطاتی فعل و انفعالهای غیرخطی را ترویج داده، کاربردها و محتوای وب را برای کاربران ساده نموده و با جذب میلیونها کاربراز سراسر دنیا، با انگیرههای متنوع جامعه مجازیرا بیش از پیش متصور میسازند. مشارکت جوانان در آنها هر روز رو به افزایش است و گفته میشود به یکی از رسانه های ارتباطی ارجح به ویژه برای جوانان تبدیل شدهاند - رسول زاده اقدم و همکاران،. - 50 :1391 فضای مجازی چون تارعنکبوت به همپیوسته و ساختمان پیچیده ای را تشکیل داده است.
این فضا با دارا بودن جذابیت ، تکثر و تنوع محتوایی با استقبال وسیعی مواجهشدهاند. در کنارآن، هرجا تعداد کاربر زیاد میشود، توجه هکرها و افراد سواستفادهگر را نیز به خود جلب میکند. به همین منظور، این شبکهها در حال تبدیل شدن به حفره های مهم امنیتی هستند - محصل وهمکاران: - 1392 امنیت از نیازها و انگیزه های اساسی انسان به شمار می رود به طوری که با زوال آن آرامش خاطر انسان از بین می رود و تشویش و اضطراب جای آن را می گیرد. بنابراین مرتفع شدن بسیاری از نیازها در گرو تأمین امنیت است. با توجه به اینکه رسانههای نوشتاری و تصویری درعصر حاضر به سرعت اطلاعات را منتقل می کنند، می توانند نقش مهمی در ایجاد یا رفع بحران های امنیت اجتماعی یا احساس امنیت اجتماعی داشته باشند - مجردی،اسلامی، جمال:. - 1393 امروزه رسانههای اجتماعی از اهمیت و قدرت فوق العادهای برخوردارند.
از این رو هیچ عالم علوم اجتماعی نمی تواند نسبت به نقش این پدیده بی تفاوت باشد و به راحتی از کنار آن بگذرد و این امر ریشه در ساز وکار دووجهی» امنیت برانداز« و »امنیت گستر« رسانههای ارتباطی دارد. رسانهها میتوانند نقش و مرز بین واقعیت و غیر واقعیت را کدر نموده و اطلاعات را به زیر پرده کشیده و چهرهای مشوش و مخدوش از جرم، مجرم و جنایت، بزهکاری، واکنش اجتماعی، امنیت اجتماعی به نمایش گذارند. آنها همچنین از قابلیتی برخوردارند که با ساختن فضای مهآلود، »نیست ها« را »هست« و »هست ها« را »نیست«، صادق را »کاذب«، »فراوانی« را » کمبود« و » امنیت«را »نامنی« جلوه دهند - هاشمیان و همکاران، . - 54 :1392
بنابراین شبکههای اجتماعی مجازی در کنار جذابیتهایی که برای کاربران دارد خطراتی نیز ایجاد میکند که در بسیاری از مواقع افراد به دلیل ناآگاهی، از وجود این خطرات مطلع نیستند. و این عوامل، یعنی خطرات و جذابیت و میزان شناخت شبکه های اجتماعی میتوانند به عنوان عواملی تأثیر گذار، احساس امنیت کاربران را ایجاد یا به چالش بکشند. مطالعه سبک کاربری، کاربران ایرانی نشان میدهدکهمعمولاً کاربران درخواست سایرکاربران برای دوستی را به راحتی میپذیرند.
این در حالی است که به طور معمول، درشبکه های اجتماعی، دوست یابی صورت نمیپذیرد و تنها دوستان و آشنایان در دنیای واقعی در این فضا نیز نسبت به اتصال اشتراک گذاری اطلاعات و محتوا اقدام میکنند و این آغاز به مخاطره افتادن امنیت در فضای شبکه های مجازی است. شبکه های اجتماعی می تواند هر نوع رابطه - اعم از ارتباط، دوستی، نفوذ، تعارض وتضاد - افراد،گروهها یا حتی کل را درسطوح مختلف تجزیه و تحلیل و مورد بررسی قرار دهد - زیویار، شهیر:. - 1394 متاسفانه بسیاری از نتیجه نظرخواهی مرکز افکار سنجی ایرانیان - ایسپا - مبین آن است که 81 درصد ایرانیان به گونه ای احساس ناامنی میکنند.
در عین حال بر اساس آمار ارائه شده از سوی پایگاه اینترنتی »داده ها و آمار اینترنت« که در آمریکا مستقراست از جمعیت حدود 7 میلیاردی جهان تقریبا 2 میلیارد نفر، از اینترنت استفاده می کنند. بر اساس گزارش همین پایگاه، ایران با داشتن 33 میلیون و200 هزار کاربر معادل 43 درصد جمعیت 77 میلیونی خود مقام سیزدهم جهان را داراست. بدین ترتیب بیش از نیمی از کاربران اینترنت خاورمیانه به کشور ایران اختصاص دارد از این رو ایران پرکاربردترین کشور خاورمیانه است. - خالد، محمدیان: . - 1392
درصورت بی توجهی به این پدیده به جای بهره گیری از آن، با تهدیدهای ناشی از آن مواجه خواهیم شدکه ممکن است در نهایت شاهد زوال احساس امنیت در جامعه خود باشیم و از آنجایی که بیشتر جمعیت کشور ما جوانان و دانشجویان هستند تاثیرپذیری و دسترسی بیشتری به فضای مجازی واینترنت داشته و به عنوان گروه های پیشگام تاثیرگذاری بیشتری بر جامعه دارند. لذا بررسی جذابیت، خطرات استفاده از شبکههای اجتماعی در بین دانشجویان و میزان شناخت کاربران در این شبکهها ضروری است. از این رو در این تحقیق بر آنیم که به تحلیل محتوای مصاحبههایی که در این موارد از دانشجویان پرسیده شده بپردازیم. تا با پاسخگویی به این سوالات و تحلیل آنها کمکی به آگاه سازی این قشر از جامعه که بیشترین استفاده کنندگان از شبکههای اجتماعی مجازی هستند به انجام رسانیم.
پیشینه پژوهش:
در جامعه علمی ایران با توجه به جدید بودن مبحث شبکههای اجتماعی مجازی، در چندسال اخیر پژوهش های انگشت شماری در خصوص این شبکههای اینترنتی به خصوص احساس امنیت در این شبکهها صورت گرفته است. مهمترین تحقیقات اخیر در این باره در ایران و خارج عبارتند از: عدلی پور در رساله کارشناسی ارشد خود نشان داده است که اکثر جوانان به منظور تقویت و حفظ روابط فعلی، احیای ارتباطات قدیمی، ایجاد و گسترش روابط دوستانه - دوستیابی - ، تفریح و سرگرمی، کسب اخبار و اطلاعات و اطلاع رسانی همگانی، خود افشاگری و تخلیه عاطفی و هیجانی و کسب هویت جهانی یا مدرن به فیس بوک روی آوردهاند و فضای فیسبوک را سیاسی نمیدانند. - به نقل از رسول زاده اقدم شهابی و بیات - - 1391 در پژوهشی به بررسی اهداف و انگیزههای عضویت جوانان شهر تهران در شبکههای اجتماعی مجازی پرداختهاند. یافتههای آنها نشان می دهد که اکثر کاربران به منظور تسهیل روابط فعلی، احیای ارتباطات قدیمی، ایجاد و حفظ ارتباطات دوستانه بدان رویآوردهاند و فضای شبکههای اجتماعی مجازی را سیاسی نمیدانند.
