بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
شناسایی عوامل موثر بر کاهش هزینه های تولید و اولویت بندی آنها براساس روش MCDM (مطالعه موردی شرکت تولیدی)
چکیده
در این مقاله به شناسایی عوامل قابل کاهش هزینه تولید پرداخته می شود. سپس عوامل قابل کاهش هزینه تولید برای یک شرکت تولیدی بومی سازی شده و با استفاده از پرسشنامه و گردآوری نظرات مدیران، کارشناسان و دست اندرکاران این شرکت تولیدی ، اهمیت و وابستگی های این عوامل تعیین خواهند شد. برای اولویت بندی عوامل هزینه ای شناسایی شده، یک رویکرد ترکیبی بر اساس روش دیمتل فازی و تحلیل شبکه ای فازی، پیشنهاد شده است. از روش دیمتل فازی برای استخراج روابط بین عوامل اصلی هزینه و زیر عوامل آنها استفاده می شود. از خروجی های روش دیمتل فازی، برای تشکیل سوپرماتریس در روش تحلیل شبکه ای فازی استفاده می شود. در روش تحلیل شبکه ای فازی، با استفاده از انجام مقایسات زوجی و لحاظ نمودن روابط داخلی بین عوامل اصلی هزینه ای و زیر عوامل مربوطه، یک ابرماتریس (سوپرماتریس) استفاده می شود. سپس با انجام مراحل محاسباتی مربوطه، وزن عوامل اصلی و زیرعامل های هزینه ای تعیین می گردند. خروجی روش تحلیل شبکه ای فازی که اوزان نهایی عوامل اصلی و زیرعامل های هزینه ای می باشند. در انتها بر اساس اوزان نهایی محاسبه شده، به اولویت بندی عوامل هزینه ای می پردازیم.
واژگان کلیدی: عوامل قابل کاهش هزینه، مدیریت هزینه، دیمتل فازی، تحلیل شبکه ای فازی، اولویت بندی.
1
-1 مقدمه
در دنیای رقابتی و پیچیده کنونی داشتن اطلاعات مالی و مسلح بودن به دانش مدیریت و آشنایی با تکنیک های تصمیم گیری امری ضروری است و موفقیت هر سازمان در گرو شناخت مشکلات و پاسخ به آنهاست.پیتر دراکر و دیگر صاحبنظران معتقدند که به منظور موفقیت در محیط رقابتی توجه به معیارهای غیر مالی و معیارهای بلند نگر سنجش عملکرد ضروری است. از اینرو منظور از مدیریت هزینه و یا بطور کلی شناسایی کانال های هزینه ای سازمان، شناسایی اطلاعات مالی و غیرمالی کوتاه مدت و بلند مدت است که مدیران به آنها در محیط رقابتی نیازمندند.به طور کلی استراتژی های رقابتی بر دونوعند: استراتژی رقابتی رهبری هزینه و استراتژی رقابتی تمایز . سازمان ها چه کوچک و چه بزرگ از اطلاعات مدیریت هزینه استفاده می کنند. اما میزان اتکای آنها به این اطلاعات بستگی به ماهیت استراتژی رقابتی شرکت دارد. در صورتیکه سازمان استراتژی رقابت خود را برمبنای ارائه کالا و خدمات با کمترین بهای تمام شده قرار دهند ، بدیهی است که در اینگونه سازمان ها ، مدیریت هزینه امری حیاتی به شمار می رود.اما برخی دیگر از سازمان ها استراتژی خود را برمبنای پیشرو بودن در تولید و ارائه محصولات برتر و متمایز قرار می دهند. در اینگونه شرکت ها نیز نقش مدیریت هزینه ، پشتیبانی از استراتژی شرکت از طریق فراهم کردن اطلاعاتی است که بواسطه این اطلاعات بتوان در توسعه محصولات و بازاریابی آنها موفق شد.
از اینرو در این تحقیق بر آنیم تا در یک شرکت تولیدی که نشانگر جامعه بزرگ تولیدی می باشد عوامل موثر بر کاهش هزینه های تولید را شناسایی و از طریق اولویت بندی آنها مدیریت شرکت را در تصمیم گیری چگونگی کاهش هزینه ها کمک نماییم.
-2معرفی و تاریخچه تحقیق
عموما فعالیتهای هر واحد تولیدی شامل انجام مجموعه ای از امور است مانند طراحی، تولید، بازاریابی، تحویل و خدمات پس از فروش که هر یک دارای هزینه های متعددی می باشند. ترکیب این هزینههای متنوع، نشان دهنده ساختار هزینه داخلی سازمان است(انصاری،)(1997 ماهر،(1994 (مرادی،.(1392 هر سازمانی می تواند بنا به موقعیت و شرایط خود، روشی برای کاهش هزینه انتخاب کند و با اجرایی کردن آنها، هزینههای خود را کنترل و کاهش دهد. امروزه مدیریت هزینه، امری است که بسیار مورد توجه مدیران سازمان ها بوده و در این رهگذر حتی رقبا به تحلیل هزینه های یکدیگر نیز می پردازند. در شرایط امروز اقتصاد جهانی، بی تردید لازمه بقای بنگاه ها و نهادهای تولیدی و خدماتی، مجهز شدن به نظام ها و سازکارهای راهبردی هزینه و
2
تولید خدمات و کالا با قیمتهای قابل رقابت و دارا بودن قدرت پاسخگویی سریع به فرصت هاست. برای کاهش هزینه روشهای گوناگونی وجود دارد. اما قبل از هر اقدامی شناسایی عوامل قابل کاهش هزینه، امری ضروری می باشد. این هزینه ها و فعالیتها از مرحله تحقیق و توسعه شروع شده و تا هنگام تحویل به مشتری و خدمات پس از فروش ادامه دارند. به عبارت دیگر این فعالیتها و هزینهها شامل فعالیتها و هزینه های قبل از تولید محصول، فعالیتها و هزینه-های تولید محصول و فعالیتها و هزینه های بعد از تولید محصول می شود که سازمانها و شرکتهای تولیدی با آنها مواجه می باشند(گودرزی، (1382 (راوی،.(2005 در سالهای اخیر، تغییراتی در محیط تجارت رخ داده است که باعث تحولات چشم گیر در مدیریت هزینه و پر اهمیت شدن آن شده است. از جمله این تغییرات محیطی، افزایش رقابت جهانی، پیشرفت در فنآوری های اطلاعاتی و تولیدی، سیستم نوین اقتصادی، تمرکز بیشتر روی مشتریان، تغییر ساختار مدیریت و اداره شرکت و تغییر در محیط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است. یکی از فعالیت های مهم در این زمینه می توان به شناسایی عوامل موثر بر کاهش هزینه های تولید و اولیت بندی این عوامل اشاره کرد. بر اساس تحقیقی دیگری که توسط میرقربانی (1391) انجام گرفته است، دو عامل برای کاهش هزینههای شرکت پیشنهاد شده است. الف) زمانی که ما از طریق صرفه جویی در مصرف منابع، می خواهیم به کاهش هزینه برسیم. در این مقوله ما به دنبال این هستیم که با صرف منابع کمتر همان ارزش یا ارزش بیشتری را تولید کنیم و در واقع به دنبال افزایش بهرهوری هستیم و ب) وقتی که از طریق ارزان کردن منابع به دنبال کاهش هزینه هستیم، یعنی همان میزان منابع را با قیمت ارزانتر استفاده می کنیم. برای مثال، در بیمارستان همان مقدار دارو یا مواد مصرفی در پانسمان را می خواهیم استفاده کنیم اما دنبال این هستیم که چگونه این ملزومات را ارزانتر تهیه کنیم. از مهمترین سرفصلهای دیگری که در فرایند اجرای راهبرد کاهش هزینه در سازمانها میبایست در نظر گرفته شود، می توان به استفاده بهینه از تمامی ظرفیت های تولیدی و خدماتی و اعمال مدیریت درست نگهداری و تعمیرات تمامی تجهیزات موجود سازمان ها اشاره کرد (میرقربانی، 1391و برک، .(2010 مدیریت هزینه های انرژی و اتلاف سایر منابع ، مدیریت کاهش ضایعات منابع سازمانی,مواد اولیه و قطعات، ارتقای سطح کیفیت، بهبود فرآیند و ارتقاء سطح ارایه خدمات در جهت افزایش سرعت, دقت و پاسخگویی به نیاز مراجعین و مشتریان ، نگرش فرآیندی به ساختار سازمانی از طریق مهندسی مجدد، توجه بیش از پیش به سیستم های اطلاعاتی و گردش اطلاعات در سازمان به منظور تقویت سرعت و دقت در تصمیمات سازمان از مواردی بود که این محققین در بررسی های خود به آنها دست یافته بودند(استادی،(1392 (شانک،.(1993
در برخی دیگر از مطالعات به شناسایی عوامل هزینه ای در سازمان ها و شرکت ها پرداخته شده است. به عنوان مثال در تحقیقی که توسط استادی و همکاران (1392) انجام شده است، عوامل هزینه ای در صنعت آهنگری شناسایی شده است. این عوامل عبارتند از:
هزینه نیروی کار مستقیم، هزینه مواد اولیه، هزینه خط تولید، هزینه انرژی، هزینه عملیات برشکاری از مواردی بودند که دارای اهمیت بیشتری هستند.
در تحقیق دیگری که توسط (میرقربانی ، (1391 انجام شده است، عوامل هزینه ای در یک سازمان یا یک شرکت به طور کلی دسته بندی شده اند. بر اساس این تحقیق عوامل هزینه ای به چند دسته کلی تقسیم شده اند. این عوامل هزینه ای مربوط به هزینه هایی که در فرایند تولید یک محصول یا ارائه یک خدمت از زمان شکل گیری آن تا زمان تحویل به مشتری صرف می شود می باشند و عبارتند از: هزینه فعالیت های اولیه، عملیات تولیدی، توزیع و حمل و نقل خارجی، فروش و بازاریابی، خدمات از موارد اشاره شده دارای اهمیت بوده اند. در یکی دیگر از دسته بندی ها، عوامل هزینه ای در شرکت های تولیدی به صورت زیر فهرست شده اند (برک ، :(2010 هزینه های نیروی انسانی، مواد، بهبود فرایندها، طراحی از این دسته موارد بوده اند.
-3 روش تحقیق
پژوهش حاضر از لحاظ گردآوری دادهها توصیفی- مطالعه موردی و لحاظ هدف کاربردی میباشد. در این تحقیق بیشتر معیارهای در نظر گرفته شده برای اولویت بندی از نوع کیفی می باشند.
از آنجایی که بسیاری از معیارهای ارزیابی عملکرد از نوع کیفی می باشند، از نظرات خبرگان برای جمع آوری داده ها استفاده می شود. بدین منظور، جهت گردآوری نظر خبرگان از پرسشنامه بعنوان ابزار تحقیق بهره شده است. . در این تحقیق از دو پرسشنامه استفاده می شود که مربوط به سوالات ANP و DEMATEL می باشند. مبنای طراحی این پرسشنامه ها بر اساس مقایسات زوجی می باشد. از پرسشنامه ANP میزان اهمیت معیارها (عوامل اصلی هزینه ای) و زیرمعیارهای هزینه ای (زیرعامل های هزینه ای) در فرایند اولویت بندی عوامل قابل کاهش هزینه استفاده می شود. و از پرسشنامه DEMATEL روابط بین عامل ها و زیرعامل های هزینه ای تعیین می گردند. (وی و یو، .(2007 (اوزونویچ و همکاران، .(2000
عوامل تآثیرگذار بر روی هزینه های تولید با ملاحظاتی جهت مورد استفاده قرار دادن روش MCDM تهیه شده است. مجموعه تولیدی مورد بررسی دارای 400 کارمند می باشد که از نظرات 10 خبره برای انجام تحقیق استفاده شده است.. از روش CFCS برای انجام محاسبات غیر فازی کردن نتایج تصمیم گیری استفاده شده است. به منظور نرخ گذاری و رتبهبندی ترجیحات، از ماتریس مقایسات زوجی استفاده شده است.
3
-4 نتایج تحقیق
-1-4نتایج دیمتل فازی
برطبق مقیاسهای جدول 1، مقادیر عددی زیر جایگزین متغیرهای کلامی میزان تاثیرات فاکتورها بر یکدیگر شده و جدول زیر بدست میآید.
به همین ترتیب ماتریس روابط اولیه فازی برای نه خبره دیگر بدست می آید. سپس، ماتریس روابط اولیه فازی که تجمیع شده نظرات ده فرد خبره می باشد بر اساس میانگین حسابی محاسبه می شود (یانگ و همکاران، .(2008 پس از این مرحله یک ماتریس 7×21 بهدست می آید که با استفاده از روش دیمتل فازی، غیر فازی میشود. نتایج گام به گام این روابط یعنی مقادیر قطعی در جدول 2 آمده است.
-1-1-4تعیین وزن داخلی عوامل اصلی هزینه
تعیین وزن داخلی عوامل اصلی هزینه با استفاده از روش دیمتل فازی انجام شد. با استفاده از داده های جدول 2 و معادلات زیر ماتریس روابط مستقیم نرمال شده بر طبق داده های جدول 3 بدست آمد.
ماتریس X، یعنی ماتریس نرمال شده ماتریس روابط مستقیم می باشد و I ماتریس همانی است.
جدول :3 ماتریس روابط مستقیم نرمال شده
5
مقادیر نرمال شده ماتریس روابط مستقیم میتواند به عنوان تخمینی از وزن داخلی بین فاکتورهای اصلی هزینه در سوپر ماتریس ANP به کار رود. مقدار نرمال شده ماتریس T که از تقسیم هر مقدار ستون بر جمع آن ستون بدست میآید در جدول زیر آمده است.
جدول :4 وزن داخلی بین عوامل اصلی ریسک از ماتریس روابط کلی
هزینه نت هزینه هزینه تولید هزینه کنترل هزینه هزینه تضمین هزینه مشترک
انبارداری کیفیت مهندسی کیفیت
-2-1-4تعیین وزن داخلی زیرعوامل هزینه ای
به طور مشابه می توان فرایند محاسباتی ذکر شده را برای زیر عوامل هر یک از زیر عوامل هزینه انجام داد و وزن داخلی زیر عوامل هزینه ای را محاسبه کرد. در جداول زیر این محاسبات برای تمامی زیر عامل های هزینه ای انجام شده است. در هر یک از این جداول، وزن داخلی بین زیرعامل های هزینه ای و مقادیر D، R، D+R، D-R ارائه شده اند. لازم به یادآوری است که مقدار نرمال شده ماتریس T که از تقسیم هر مقدار ستون بر جمع آن ستون بدست می آید، وزن داخلی زیر عوامل هزینه ای را نشان می دهد. از این مقادیر در تهیه ابرماتریس در تحلیل شبکه ای فازی استفاده می شود.
-2-4نتایج تحلیل شبکه ای فازی
برای انجام محاسبات تحلیل شبکه ای فازی، ابتدا می بایست سوپرماتریس تشکیل گردد. برای ایجاد سوپرماتریس از سه دسته از اطلاعات استفاده می شود که عبارتند از:
وزن داخلی عوامل اصلی هزینه ای که ماتریس T نرمال شده حاصل از روابط مستقیم فازی مربوط به عوامل اصلی هزینه می باشد. وزن داخلی هر یک از زیر عوامل هزینه ای که ماتریس T نرمال شده حاصل از روابط مستقیم فازی مربوط به زیر عوامل هزینه ای می باشد. وزنهای محلی بهدست آمده از مقایسات زوجی بین عوامل اصلی هزینه و زیر عامل های هزینه. خروجی های روش دیمتل فازی در قسمت های قبلی گزارش شده اند. در ادامه به نحوه محاسبه اوزان محلی حاصله از ماتریس مقایسات زوجی فازی می پردازیم.
-1-2-4محاسبه اوزان محلی عوامل اصلی هزینه و زیرعاملهای آن
پس از جمع آوری نظرات خبرگان در قالب گویههای زبانی ارائه شده ، ماتریس مقایسات زوجی فازی برای نظرات تک تک افراد خبره بدست می آید. نظرات خبرگان بر اساس رابطه زیر تجمیع گردد و یک ماتریس مقایسات زوجی فازی تجمیع شده برای عوامل اصلی هزینه بدست آید. جدول زیر ماتریس مقایسات زوجی فازی که از تجمیع نظرات ده خبره در مورد عوامل اصلی هزینه ای می باشد را نشان می دهد.
9
پس از تجمیع نظر افراد خبره و تشکیل ماتریس مقایسات زوجی فازی تجمیع شده نوبت به دفازی کردن ماتریس مقایسات زوجی فازی می رسد. دفازی کردن این ماتریس بوسیله روش تزنگ و اپریکویچ (2003) می پردازیم. ماتریس مقایسات زوجی دفازی شده در جدول زیر ارائه شده است. حال با استفاده از رابطه زیر اوزان محلی از این ماتریس استخراج می شوند.
اوزان محلی بدست آمده برای عوامل اصلی هزینه در ستون آخر جدول زیر گزارش شده اند. لازم به ذکر است که قبل از محاسبه وزنها و پس از تجمیع نظر خبرگان با استفاده از روش میانگین هندسی، باید به بررسی سازگاری پاسخهای تجمیع شده پرداخت. محاسبات مربوط به سازگاری این ماتریس نیز در جدول زیر گزارش شده است که نشان دهنده سازگار بودن این ماتریس می باشد. همانطور که قبلا ذکر شد، اعتبار پرسشنامه از طریق شاخص
سازگاری بررسی می شود. در صورتی که شاخص سازگاری CR 0.1 باشد، پرسشنامه از اعتبار قابل قبولی برخوردار می باشد. با توجه به شاخص
