بخشی از مقاله
چکیده:
به نظر می رسد مدیریت مصرف آب یکی از اصلی ترین و اساسی ترین محورهای برنامه ششم توسعه کشور باشد چرا که حفاظت و صیانت از آب و بهره وری مناسب از این ماده حیاتی از اولویت های توسعه پایدار است. در تعریفی جامع از مدیریت منابع آب می توان به مجموعه روشها ،تدابیر و برنامه های تدوین شده برای کنترل، توسعه و بهره برداری بهینه از ذخایر آبی که باتوجه به تمامی یا بخشی از جنبه های اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، سیاسی تنظیم و هدایت می شود اشاره کرد.
پژوهش حاضر به شناسایی عوامل کلیدی مدیریت منابع آب استان گیلان در برنامه ششم توسعه پرداخته است. در ابتدا با روش دلفی شاخص های مدیریت منابع آب استان گیلان شناسایی گردیده است. شاخص های پیشنهادی پرسشنامه دلفی شامل هشت معیار و 73 زیر معیار می باشند که از این میان 25 زیرمعیار با اهیمت بسیار زیاد شناخته شدند. سپس از طریق پرسشنامه تحلیل ساختاری این 25 عامل با یکدیگر قیاس دودویی گردیدند تا عوامل کلیدی مدیریت منابع آب استان گیلان در برنامه ششم توسعه از نگاه حجم نمونه تحقیق شناسایی شوند. همچنین به منظور تجزیه و تحلیل نتایج پرسشنامه تحلیل ساختاری از نرم افزار میک مک استفاده گردیده است.
روش تحقیق حاضر از نوع تحلیلی- توصیفی است و حجم نمونه تحقیق حاضر را خبرگان تشکیل می دهند که شامل کارشناسان سازمان آب منطقه ای استان گیلان و اساتید دانشگاهی در حوزه برنامه ریزی منطقه ای می باشند. نتیجه نهایی پژوهش نشان می دهد که سه عامل اصلی مدیریت منابع آب استان شامل: - 1 بازسازی،تکمیل واتمام شبکه های آبیاری وزهکشی؛ - 2 اقدامات لازم در جهت کنترل فاضلاب های خانگی؛ - 3 افزایش شاخص برخورداری نقاط روستایی استان ازخدمات زیربنایی - آب و فاضلاب - می باشند.
- 1 مقدمه:
به نظر می رسد مدیریت مصرف آب یکی از اصلی ترین و اساسی ترین محورهای برنامه ششم توسعه کشور باشد چرا که حفاظت و صیانت از آب و بهره وری مناسب از این ماده حیاتی از اولویت های توسعه پایدار است. اگرچه طی سالهای گذشته آنچنان که باید در زمینه مدیریت مصرف آب مطابق برنامه قانون پنجم توسعه اقدام نشده است اما با توجه به شرایط بحرانی موجود در زمینه آب و نیاز آینده به این ماده حیاتی هرگونه بی توجهی به برنامه ریزی های مناسب و بی دقتی در اجرای برنامه ها خسارات جبران ناپذیری را در پی خواهد داشت. امنیت غذایی و توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی - آمایش سرزمین - کشور مستلزم توجه خاص و ارتقاء مدیریت آب است
ضرورت و اهمیت این موضوع تا جائیست که ماده 14 امور اقتصادی پیش نویس سیاست های کلان برنامه ششم توسعه بر محور مدیریت منابع آبی کشور تدوین شده است و متن آن از این قرار است: حفظ، احیا و توسعه و صیانت از منابع آب با تأکید بر مدیریت یکپارچه و پیوسته حوزه های آبریز، استفاده حداکثری از منابع مشترک آبی، مدیریت تقاضا و مصرف با تاکید بر رعایت الگوی کشت، پرهیز از شروع یا ادامه ساخت سدهای فاقد توجیه اقتصادی ، مسدود کردن چاه های غیر مجاز، لحاظ نمودن ارزش اقتصادی در قیمت گذاری آب، شناسایی و استفاده از آب های غیر متعارف و باز چرخانی آب
همچنین برای اولین بار سند توسعه آب استان در سه سطح و تا سال 1404 تهیه و تدوین شده است. شرکت آب منطقه ای گیلان با الهام از سند چشم انداز 20 ساله و سند ملی توسعه منابع آب کشور، اسناد راهبردی و توسعه منابع آب استان را در قالب برش های شهرستانی با هدف تامین سالانه پنج میلیارد متر مکعب آب از منابع مختلف برای مصارف شرب، صنعت، کشاورزی و نیازهای زیست محیطی تهیه کرده است
پژوهش حاضر برآن است تا به شناسایی عوامل کلیدی مدیریت منابع آب استان گیلان در برنامه ششم توسعه بپردازد. بدین منظور ابتدا بر اساس نتایج پرسشنامه دلفی شاخص های مدیریت منابع آب استان گیلان تعیین می گردند، سپس از طریق پرسشنامه تحلیل ساختاری و بر مبنای تجزیه و تحلیل نتایج پرسشنامه به وسیله نرم افزار میک مک، عوامل کلیدی مدیریت منابع آب استان شناسایی می شوند. پرسش اصلی پژوهش نیز آن است که عوامل کلیدی مدیریت منابع آب استان گیلان در برنامه ششم توسعه اقتصادیف اجتماعی، فرهنگی کدامند؟
- 2 مبانی نظری
منابع آبی یکی از سه عنصر اصلی اکوسیستم میباشد و در چند دهه اخیر به علت رشد سریع جمعیت، نیازهای آبی و به تبع آن بار آلودگی ورودی به منابع آب افزایش یافته است. محدودیت منابع آب تجدیدپذیر از طرفی و افزایش مصرف آب از سوی دیگر باعث شده است تا بهره برداری بهینه و پایدار از منابع آب موجود و برنامه ریزی برای شرایط توسعه مورد توجه کارشناسان و محققان قرار گیرد
در نگرش جدید جهانی، آب کالایی اقتصادی -اجتماعی و به عنوان نیاز اولیه انسان محسوب می شود. هرچند آب یکی از منابع تجدید شونده به شمار می رود، اما مقدار آن محدود است و باتوجه به رشد جمعیت، گسترش صنعت، بالارفتن سطح بهداشت و رفاه عمومی، سرانه منابع آب تجدید شونده رو به کاهش می باشد
- 1-2 مدیریت منابع آب
در تعریفی جامع از مدیریت منابع آب می توان به مجموعه روشها ،تدابیر و برنامه های تدوین شده برای کنترل، توسعه و بهره برداری بهینه از ذخایر آبی - سطحی یا زیرزمینی - که باتوجه به تمامی یا بخشی از جنبه های اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، سیاسی و ... تنظیم و هدایت می شود اشاره کرد. با مدیریت صحیح منابع آب ضمن صرفه جویی درمصرف آب و بالا بردن راندمان اقتصادی واکولوژیکی آب، توازن و هماهنگی در نظام های اجتماعی و سیستمهای اکولوژیکی آب و طبیعت حاصل می گردد
نویسندگان کتاب »به واسطه آب3« ؛ به منظور بررسی »از فراوانی تا کمبود آب وچگونگی حل مشکلات آب در جهان«، به شش نکته اساسی برای حل مشکلات آب در جهان اشاره دارند: - 1 افزایش داده های مرتبط با - تمام حوزه های وابسته به - آب؛ - 2 گنجی - به نام - محیط زیست؛ - 3 اصلاحات در حکومت بر آب؛ - 4 احیای مصرف آب کشاورزی؛ - 5 مدیریت تقاضاهای شهری و صنعتی؛ - 6 توانمندسازی فقرا و زنان درمدیریت منابع آب - . - Chartres, 2010 البته بخش کشاورزی بزرگترین مصرف کننده از منابع آب شیرین در جهان در حدود 70درصد است
پیاده سازی اصول کنفرانس جهانی آب در دوبلین درسال 1992 وبرنامه عمل 21 درحیطه مدیریت منابع آب به عنوان»مدیریت بهم پیوسته منابع آب « شناخته شده است که در جزییات خود به حیطه آب شهری توجه ویژه و مستقلی دارد. موسسه یونسکو درصدد برآمد تا براساس پیشرفت های حاصل بارویکردی نوین به مدیریت یکپارچه شهری شکل تازه ای دهد.
این رویکردشامل: اضافه کردن ارزیابی پایداری، روشهای جدید برنامه ریزی سامانه های آب شهری و اصلاح شیوه های برنامه ریزی واتخاذ استراتژی می باشد. بر این اساس، مدیریت پایدار آب نیازهای اجتماعی،اقتصادی و زیست محیطی را به نحوی تأمین میکند تا چنین نیازهایی در آینده نیز قابل تأمین شوند
مدیریت یکپارچه آب شهری 4 - IUWM - دارای فلسفه ای از تعاریف و تفاسیرگوناگون است. این مبحث به گفته نویسندگان کتاب"مدیریت یکپارچه آب شهری: مناطق مرطوب استوایی"، تبیینی از عملکرد مدیریت آب شیرین، فاضلاب به عنوان اجزای یک طرح مدیریتی با گستره ی مبانی برنامه مدیریتی است. این موضوع بر وجود تامین آب، مسائل فاضلاب شهری، و درنظر داشتن یک سکونتگاه شهریبا ترکیبی از مدیریت آب شهری در محدوده حوضه تمام رودخانه ها - Tucci, 2009 - و آب های سطحی و زیرزمینی در شهرها و محدوده توسعه آن ها می باشد.
