بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری دریایی، یکی از بزرگترین صنعت درآمدزا در جهان است و نقش بسزای آن در توسعهی اقتصاد جهانی بر همگان آشکار میباشد. ایران، ویترینی از منابع طبیعی زیباست که وجود دو دریا از دو جهت، ویژگی منحصر به فردی به آن بخشیده اما سهم ما در این صنعت، بسیار ناچیز است زیرا آسیبها و موانع پیش رو، بیشمار بوده و باید راهکارهای کاربردی ارائه گردد تا بتوان در جهت توسعهی این صنعت،گام برداشت.
در این مقاله، که به روش توصیفی- تحلیلی و براساس پژوهشهای انجام گرفته توسط کارشناسان گردشگری و اقتصاد کشور و پیشرفتهای صورت گرفته در کشورهای توسعه یافته، نوشته شده است، به پتانسیلهای موجود در ایران، آسیبها، چالشها و راهکارهای توسعهی گردشگری دریایی، میپردازد و آگاهی از عوامل فرهنگی و اجتماعی، تشکیل کارگروههای گردشگری دریایی و ساحلی، تدوین قوانین جدید و شفافسازی آنها، شناسایی پتانسیلها و اطلاع رسانی، بهبود زیرساختها، دعوت از بخش خصوصی جهت همکاری، ارائه تسهیلات در بخشهای مختلف و ... را به عنوان راهکار، معرفی مینماید که میتوان با بهره گیری از آنها، پنجره ی جدیدی را به سوی دریا گشود و با الگو برداری و وارد کردن تکنولوژیهای جدید، در راستای تولید داخلی و اقتصاد مقاومتی، گام برداشت.
مقدمه
ایران، تمدنی کهن با قدمت 11 هزار ساله است که نامش از گذشته تا به حال، در هر عرصهای به ویژه تاریخ میدرخشد. حدود یک میلیون و دویست هزار اثر تاریخی در این سرزمین که مساحت آن، 1 میلیون و 145 هزار مربع است، وجود دارد به طوری که میتوان گفت در هر 1200 متر مربع، یک اثر دیده میشود. 32000 اثر، به ثبت ملی و 31 اثر، به ثبت جهانی در یونسکو رسیده است - برخی منابع به 17 اثر اشاره کرده اند .
داشتن جاذبه ی طبیعی، یکی از مزیتهای بسیار مهم هر کشوری است. ایران، در بین 10 کشور جذاب جهان قرار دارد که به دلیل برخورداری از مواردی از قبیل آثار تاریخی، جاذبههای فرهنگی و ادبی، اقوام و آداب و رسوم متفاوت و غنی در هر منطقه، مهمان نوازی، صنایع دستی، زیبایی های جغرافیایی از قبیل 4 فصل بودن و اقلیم های متفاوت، 2 دریا با شرایط آب و هوایی مختلف، خط ساحلی طولانی - حدود 2500 کیلومتر - ، وجود پتانسیلهای آبی در اقصی نقاط کشور و ...، زبانزد خاص و عام است .
[2,3,4] با توجه به موارد ذکر شده، اکنون ما باید دارای جایگاه والایی در گردشگری به ویژه گردشگری دریایی باشیم اما متاسفانه، سهم ما از این صنعت پردرآمد، بسیار ناچیز است و میتوان گفت که در حال ریختن درآمدها، ارزها، فرصتهای شغلی و ... به دریا هستیم و با رها نمودن چنین امکانات بی بدیل طبیعی، صنعتی را که شاید بتوان گفت از همین سرزمین برخاسته است، به کالای وارداتی تبدیل کردهایم که جایگاه ناچیزی در بین سایر صنایع دارد.
تعریف گردشگری و گردشگری دریایی
گردشگری سازمان جهانی گردشگری تعریفی واحد از این واژه ارائه کرده است : به مجموعه فعالیتهای مسافرتی افراد که با اهداف مختلف تجاری، تفریحی و ... ، در خارج از مکان دائمی زندگی آنها و در مدت زمان بیش از 24 ساعت و کمتر از یکسال، انجام می شود، گردشگری می گویند .[2,3] این صنعت از تنوع بسیاری برخوردار بوده و دارای شاخه های مختلفی است اما گردشگری دریایی، هدف اصلی ما در این مقاله است بنابراین به آن بسنده می کنیم .
گردشگری دریایی در کتاب " گردشگری، ماهیت و مفاهیم" پروفسور پاپلی یزدی و دکتر سقایی اینگونه تعریف شده است : فعالیتهای تفریحی انجام شده در آبهای عمیق و دور از خشکی که نیازمند تجهیزات، امکانات و آموزشهای ویژه ای بوده و با خطر نیز همراه است [2] و شامل غواصی، سفرهای تفریحی-دریایی، اسکی روی آب، جت اسکی، ماهیگیری، آکواریوم دریایی و...است. اکنون با توجه به توسعهی این صنعت در دنیا، گردشگری 1شرکت خورشید گستر کاسپین - KGC - با 9 سال سابقه ی ارائه خدمات در زمینه تجهیزات دریایی و بندری، اخیرا فعالیت خود را در زمینه توسعهی گردشگری آغاز نموده و هم اکنون نماینده ی رسمی شرکت باواریا آلمان - یکی از بزرگترین تولید کنندگان قایق های تفریحی دنیا - است.
دریایی شامل اکوتوریسم دریایی/ساحلی،گردشگری ماجراجویانه دریایی/ ساحلی، غواصی، شنا، مجسمه سازی با ماسه و گل، ماهیگیری، سیرکهای آبی، بازدید از والها، پرندگان ودیگر جانداران دریایی، آکواریوم، شهربازی آبی، رستورانهای شناور وزیر آبی، هتلهای دریایی، قایقهای بادبانی، هوانوردی دریایی/ساحلی، پرواز با بالون، چتربازی، کشتیها و قایقهای تفریحی، ورزشهای دریایی از قبیل موج سواری، اسکی روی آب، جت اسکی، قایقهای تندرو وسایر ابداعات مربوطه، می باشد .[3]
پتانسیل های ایران کشور ما، ویترینی از زیباییهای طبیعی است. قرارگرفتن در در دو منطقه جنب حارهای معتدل کره زمین و دسترسی دو سویه به دریا، مزیت جغرافیایی خاصی به آن داده است. جنوب کشور با داشتن سواحل زیبای خلیج فارس و همجواری با چهار استان بوشهر، خوزستان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان، یکی از زیباترین پدیدههای دریایی جهان را داراست که این زیبایی منحصر به فرد، ناشی از وجود جزایر زیبای کیش، قشم، چابهارو ...، زیستگاه پرندگان مهاجر، گونههای دریایی منحصر به فرد، مرجانهای دریایی، جنگلهای وسیع دریایی حرا، آتشفشانهای نیمه فعال تفتان و بزمان و تپههای هرمی ماسه ای لوت، دریاچه هامون، جزیره مینو در میان اروند و ....، میباشد.[2]
در شمال کشور، ترکیبی آرمانی از دریا و ساحل، جنگل، کوهستان، رودخانه، آبشار و...، این منطقه را به اولین گزینه برای سفر تبدیل کرده است. دریای خزر، بزرگترین دریاچه جهان و مجاورت آن با سه استان شمالی مازندران، گیلان و گلستان ، موقعیت بی نظیری را در این قطب کشور، ایجاد نموده است. علاوه بر آن، دریاچههای متعدد کوچک و بزرگی نیز در نواحی جلگهای و ارتفاعات وجود دارد که به نحوی مورد استفاده علاقمندان به طبیعت قرار میگیرد که میتوان به موارد زیر اشاره داشت: [5]
دریاچه ولشت، دریاچه خضرنبی نوشهر، دریاچه گل پل قائم شهر، دریاچه ساهون، دریاچه استخر پشت نکا، دریاچه شورمست، دریاچه عباس آباد، دریاچه سد دریوک، تالاب لپو پلنگان، مجموعه تالابی سراندون و بالندون، تالاب گز و ... که هر کدام از آنها می توانند منبعی برای توسعه گردشگری دریایی باشند. یکی از بی نظیرترین شبه جزیرههای دنیا، میانکاله است که در استان مازندران واقع شده است. از دیگر چشم اندازهای شمال کشور، می توان به بنادر و مناطق آزاد اشاره نمود که نقش بسزایی در توسعه صنعت و تجارت، گردشگری و ... دارند. بنادر امیرآباد، نوشهر، فریدونکنار، انزلی ... نمونه های بارز این امر هستند.
بنابراین، با توجه به موقعیت جغرافیایی استانهای شمالی کشور به ویژه استان مازندران و وجود دریای خزر و منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد و دسترسینسبتاً آسان به آب در هر نقطه از آن، گردشگری دریایی و ساحلی به ویژه ورزش های آبی می تواند از گزینه های مهم برای سفر به استانهای شمالی و شهرهای ساحلی محسوب شوند .[6] اما علی رغم اینکه ایران از نظر منابع طبیعی و جاذبه های گردشگری یکی از ده کشور نخست جهان محسوب می شود اما براساس آمار سازمان جهانی جهانگردی ، در تمام طول سالهای گذشته، از روند بسیار کندی در ورود جهانگران به کشور و بالطبع سهم ناچیز صنعت مذکور در درآمد ناخالص ملی، برخوردار بوده است.
مطابق گفتهی معاون رییسجمهوری و رییس سازمان میراث فرهنگی ، در سال گذشته از محل جابجایی یک میلیارد و 250 میلیون گردشگر بین کشورها مختلف یک هزار و500 میلیارد دلار درآمد نصیب کشورهای جهان شد. ایران از لحاظ جاذبه های گردشگری رتبه 15دنیا، تعداد گردشگران ورودی، رتبه46 و از جهت درآمد ارزی، رتبه 35 دنیا را داراست. سلطانی فر به سهم نیم درصدی ایران از درآمد یک هزار و 500 میلیارد دلاری گردشگری جهان اشاره و خاطرنشان کرد: در سال گذشته از تعداد پنج میلیون و 100 هزار گردشگر خارجی، هفت میلیارد و 700 میلیون دلار درآمد نصیب کشور ما شده است که سهم بسیار ناچیزی است .[1]
در این میان، سهم دریا از تولید ناخالص ملی کشورهای توسعهیافته در سال 2014، بیشتر از 10درصد است که سهم ایران از این میان تنها 1,4 اعلام شده است بدین معنی که ما روی نقطه صفر ایستاده ایم. .[4] گردشگری در دنیا در سالهای متوالی کشورهای مانند فرانسه، اسپانیا، یونان در اروپا در جذب گردشگران سهم قابل ملاحظهای را به خود اختصاص داده اند و در سال اخیر، مراکز جدیدی در حاشیه دریای مدیترانه در حال رشد سریع و روزافزون هستند. این کشورها به همراه جزایر هاوایی و خلیج مکزیک، از قدیمیترین مراکز ساحلی دنیا محسوب می شوند .[7]
کشورهایی مانند مراکش، تونس، الجزایر و مصر نیز جزء 20 کشور مقصد جهان در صنعت گردشگری قلمداد می شوند . همچنین مقصدهای نوظهور مانند کشورهای جنوب شرقی آسیا به ویژه تایلند، مالزی، اندونزی، سنگاپور ، هنگکنگ و ژاپن به عنوان موتور محرکه رشد جهانگردی جهان شناخته شده اند که مهمترین جذابیت کشورهای ذکر شده، سواحل زیبا و منابع دریایی است. مالزی برای ایجاد گردشگری پایدار در این کشور، پارکهای دریایی در جزایر تیکا را گسترش داده و کشور اندونزی نیز با استفاده از شیوههای سنتی و مدرن، گردشگری دریایی را روز به روز توسعه میبخشد.استرالیا به دلیل تنوع زیست دریایی و داشتن نهنگ، به عنوان یک مقصد دریایی مطرح در جهان، سالانه پذیرای هزاران نفر است.[8]
یکی از موفقترین کشورها در رشد زیرساختهای گردشگری خصوصا گردشگری دریایی و ساحلی، امارات میباشد که از منحصر به فردترین اقدامات این کشور امیر نشین در این حوزه، ساخت پروژه Palm Island - سه قطعه جزیره مصنوعی به شکل نخل خرما - با گنجایش 500 آپارتمان، 2000 ویلا و 25 هتل و 200 فروشگاه لوکس و جزایر World Island - جزایر کره زمین - که به شکل 300 جزیره با طرح نقشه جهان است، می باشد.
این کشور خطوط ساحلی خود را از 60 کیلومتر فعلی به بیش از 1200 کیلومتر افزایش داده است و هم چنین قصد دارد با استفاد از بقایای دو هواپیمای جنگی و چند جامبوجت و 7 قایق، در اعماق دریا یک پارک زیردریایی مصنوعی بسازد.[7] از کشورهای دیگر همسایه می توان به ترکیه اشاره نمود. طبق نتایج بدست آمده از تحقیقی که با عنوان - - مطالعه به منظور حمایت از توسعه ی همکاریهای دریامحور در مدیترانه، ADRIATIC و LONIAN و دریای سیاه - - که در سال 2014 در ترکیه انجام گرفت، مشخص شد که گردشگری ساحلی، قایقهای تفریحی و ساخت ماریناهای مختلف و سفرهای دریایی با کشتیهای کروز، بیشترین نقش را در درآمدزایی و ایجاد شغل در این کشور، ایفا مینمایند به گونه ای که گردشگری دریایی، 50درصد از ظرفیت اشتغال دریایی در این کشور را شامل می شود . 42 مارینا در سازمان گردشگری این کشور به ثبت رسیده است.
هم چنین قابل ذکر است که طبق آمار بدست آمده، گردشگری دریایی از رشد قابل توجهی نیز برخوردار است. پیرو توسعه ی گردشگری دریایی و ساحلی، این کشور سرمایهگذاریهای کلانی را در این زمینه انجام داده و هتلهای بسیار زیبایی در استانبول، آنتالیا، کوشاداسی و بدروم ساخته شده است . پیش بینی میشود که در سال 2017، درآمد حاصل از این صنعت به 38,6 بیلیون دلار برسد .[9] طبق گزارشWTTC، پیش بینی میشود طی 10 سال آینده سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی به طور متوسط، سالانه تا 4 درصد رشد کند.
در این دوره، رشد این بخش همچنان سریعتر از رشد اقتصادی جهان خواهد بود. در میان کشورهای کوچکی که در بین 20 اقتصاد بزرگ جهان حضور ندارند، قرقیزستان، میانمار، تانزانیا، ویتنام و زامبیا نیز قوی ترین رشد را تجربه خواهند کرد. همچنین تا سال 2026، سفر و گردشگری 370 میلیون شغل را در کل جهان تحت پوشش قرار خواهد داد که معادل یک شغل از هر 9 شغل در سراسر جهان است. جنوب آسیا سریع ترین رشد را در میان مناطق مختلف جهان خواهد داشت و تا سال 2026 سهم کل سفر و گردشگری این منطقه از تولید ناخالص داخلی به 7,1 درصد خواهد رسید.
[4] اکنون باید از خودمان بپرسیم که جایگاه ما، کجاست ....؟؟ سفر ایرانیان آمارهای سازمان گردشگری در سال 93، حکایت از خروج 10میلیارد دلار ارز از کشور در جریان سفر 7میلیون تن از ایرانیان، به کشورهای خارجی، دارد.[10] رئیس جامعه تورگردانان ایران در روزنامه دنیای اقتصاد اعلام کرده است که ترکیه، دبی، چین، مالزی و تایلند، از مهم ترین مقاصد ایرانیان برای سفرهای خارجی هستند .[11] هزینه ای که گردشگران ایرانی برای سفر به کشورهای ترکیه، عربستان، مالزی، تایلند و امارات میپردازند، حدود 15 هزار میلیارد تومان است. البته این رقم غیر از هزینههای سفر به عتبات عالیات و دیگر کشورهاست. تا پایان سال 2014 بیش از 2 میلیون نفر گردشگر ایرانی وارد ترکیه شده است.
حال اگر متوسط قیمت تور یک هفته ای به هر یک از شهرهای ترکیه را 2 میلیون تومان در نظر بگیریم این مبلغ معادل 4 هزار میلیارد تومان می شود. این در حالی است که مبلغ برخی از این تورها گاه به 3 یا 4 میلیون تومان هم میرسد. حال اگر میانگین خرید ارز برای هزینههای داخلی این سفرها را هم 2 میلیون تومان در نظر بگیریم. 4 هزار میلیارد تومان هم باید به مبلغ حاصل از درآمد تورها اضافه کنیم که کل مبلغ را به 8 هزار میلیارد تومان می رساند به گزارش یکی از مدیران گردشگری تایلند، حدود 80 هزار ایرانی در سال 2014، به تایلند سفر کرده اند که کل درآمد این کشور از گردشگران ایرانی به 400 میلیارد تومان می رسد.ایرانیان به عنوان دومین گروه پرجمعیت گردشگران مالزی از غرب آسیا در سال 2014 شناخته شدند و با 72 هزار و 264 گردشگر حدود 159 میلیون و 476 هزار و 324 دلار درآمد برای دولت مالزی ایجاد کرده اند. متوسط کل درآمد مالزی از ورود گردشگران ایرانی به 360 میلیارد تومان می رسد. [12]
با توجه به آمارهای ارائه شده، باید بگوئیم که ما فرصتها، ارزها و ... را سالانه به دریا می ریزیم. مزایای توسعه گردشگری دریایی گردشگری دریایی، میتواند نیروی محرکه اصلی در زمینه بهبود و رشد اقتصادی مناطق ساحلی باشد و با ایجاد فرصتی استراتژیک موجب تنوع اقتصاد محلی شده و هم چنین، با ایجاد فرصتهای شغلی مولد مبتنی بر پتانسیلهای موجود درمناطق مورد نظر، افزایش سطح رفاه و استانداردهای زندگی، درآمد، حفظ بافت سنتی و ویژگی های فرهنگی و بومی، را در پی داشته باشد .[3]
این صنعت، موجبات بهبود و تنظیم موازنه بازرگانی و تراز پرداختهای بسیاری از کشورها را فراهم آورده و سهمی موثر در شکوفایی اقتصادی آنها، داشته است .[6] بسیاری از این کشورها، گردشگری را به عنوان صنعتی پویا و عاملی مهم برای توسعه اقتصادی و در نتیجه منبع اصلی درآمد، اشتغال، رشد اقتصادی و توسعه ساختار زیر بنایی خود می دانند زیرا گردشگری، یکی از صنایع خدماتی است در نتیجه، درآمد حاصل ازآن، بخشی از تولید ملی داخلی کشور میزبان میشود ومستقیماً بر رشد اقتصادی - به دلیل تولید ملی - آن کشور تأثیر گذار است و راهکاری مناسب برای کسب درآمدهای ارزی سرشار برای کشورها و تولید ملی بالاتر، می باشد.
علی رغم اینکه ایران از نظر منابع طبیعی و جاذبه های گردشگر و با توجه به وجود امکانات بی بدیل طبیعی در آن، یکی از ده کشور نخست جهان محسوب میگردد ، اما متأسفانه آمار سازمان جهانی جهانگردی در تمام طول سالهای گذشته، حکایت از روند بسیار کند ورود جهانگردان به کشور و بالطبع سهم ناچیز صنعت مذکور در درآمد ناخالص ملی دارد و حتی همان طورکه در بخش قبلی توضیح داده شد، بسیاری از ایرانیان نیز کشورهای همسایه را برای سفر انتخاب می کنند و سالانه، چند میلیارد تومان ارز از کشور خارج می گردد.
به دلیل، متنوع بودن صنعت گردشگری، رونق آن می تواند اثرات اقتصادی بالایی را در سایر بخشهای اقتصادی ایجاد کند در واقع مانند یک کاتالیزور عمل می کند. علاوه بر این مطالعات انجام شده نشان دادهاند که توسعه این صنعت نقش مؤثری درکاهش بیکاری و همچنین بهبود توزیع درآمد و افزایش درآمدهای دولت دارد از این جهت که افزایش تولید بخش های مختلف که ناشی از توسعه گردشگری باشند، موجب افزایش مالیات های غیر مستقیم خواهند شد .
