بخشی از مقاله
چکیده
امروزه با گسترش روز افزون جهانی سازی و عصر رقابت ، تحولات عظیمی در زمینه های دانش و تجارت در عرصه بانکداری رخ داده است . بدون شک در چنین شرایطی، سازمان های پیشرو و نوآور باید خود را به جدیدترین دانش و استراتژی مجهز سازند تا بتوانند پاسخگوی تغییرات آتی باشند . یکی از راهکارها، داشتن نگاه آینده پژوهی به مولفه های رقابتی در حوزه بانکداری می باشد.
آینده پژوهی دانشی است که چشم سازمانها را نسبت به رویدادها، فرصتها و مخاطرات احتمالی آینده باز نگه می دارد و هنر شکل دادن به آینده است. سازمانهایی که این دانش را در دست دارند هم اکنون هم به آینده به دلخواه و مطلوب خود، شکل میدهند. بنابراین با داشتن یک دیدگاه آینده نگر در عرصه خدمات نوین بانکی می توان اطلاعات راهبردی نظام بانکی کشور را به سمت و سویی سوق داد کهاولاً با تحولات و تغییرات جهانی همراه باشد و ثاًنی از جنبه ارگانیک و سازمانی این ظرفیت در ساختار علمی ، فرهنگی و منابع انسانی بانکها برای پذیرش و انطباق سریع با شرایط جدید فراهم باشد.
-1مقدمه
در عصر حاضر تغییرات با سرعت زیادی به وقوع می پیوندند. تغییرات فناوری و متعاقب آن تغییر در دیگر جنبه های زندگی روزمره، وابستگی متقابل سازمان ها، کشور ها و ملل، تمرکز زدایی جوامع ونهادهای موجود که به دلیل گسترش فناوری، اطلاعات شتاب بیشتری یافته است. واکنش بدون تفکر به آینده - آرمان ها، مقاصد، امیدها، نگرانی ها و آرزوها - پیشران های اقدامات فعلی سازمانها هستند، بنابراین آینده امری است که سازمان ها می توانند آن را با اقدامات هدفمند خود طراحی کرده و شکل دهند - دی تور،. - 1378 سازمانها باید عملکرد عاقلانه نسبت به پیامدهای اقدامات خود، آگاهی و شناخت کافی داشته باشند.
همچنین واکنش های سایر سازمانها را که خارج از کنترل آنهاست بررسی کنند. این پیامدها تنها در آینده خود را نشان می دهد. بدین ترتیب سازمانها نه تنها می کوشند امور در حال وقوع را بفهمند بلکه می کوشند اموری که شاید اتفاق بیفتد، یا سرعت سرسام آور تغییرات باعث شده که دیگر نتوان با آنها به روش سنتی رو به رو شد. اگر با تغییرات همگام نشویم زیر چرخ عظیم تغییر خرد خواهیم شد - ملکی فرد و همکاران،. - 1386
آینده پژوهی فراتر از پیشبینی است و ادعای پیشگویی هم ندارد. آیندهپژوهی هنر شکل دادن به آینده است، به آن شکل که آینده را میخواهیم. سازمانهایی که این دانش را در دست دارند هماکنون هم به آینده سازمان و بازار رقابت به دلخواه و مطلوب خود، شکل میدهند. میتوان سازمانها و نهادهایی را دید که نتوانستند خود را با تحولات سازگار کنند و از این جهت از هم فروپاشیدند.
آنها ذات تغییر را درست نشناختند - طباطبایی یزدی، - 1380 .آیندهشناسی از این منظر دانش شناخت تغییرات است. شناخت آینده از حیاتی ترین علوم مورد نیاز هر ملتی است. بنابراین با توجه به تحولات روز افزون و سریع سازمانها و موسسات پولی و بانکی که خواهان تحولات اساسی و گرفتن سهم بیشتری از بازار بین بانکها - چه دولتی و چه خصوصی - هستند باید آینده پژوهی را محور برنامه های خود قرار دهند - اکرمی،. - 1376
-2آینده پژوهی
-آینده پژوهی مشتمل بر مجموعه تلاش هایی است که بااستفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگو ها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آینده های بالقوه و برنامه ریزی برای آنها می پردازد - آقاپور و پهلوان،. - 1386
-آینده پژوهی دانشی است که می کوشد بر اساس روش های معین، آینده های مختلف و محتمل یک پدیده را کشف و شناسایی کند. با این فرض که امکان تغییر در هر یک از آینده های محتمل وجود دارد، می توان با اقدامات برنامه ریزی شده، آینده مطلوب را انتخاب و معماری کرد - حمیدی زاده، . - 1390
-آینده پژوهی دانش و معرفتی است که توانایی انتخاب هوشمندانه جامعه، سازمان و مردم را افزایش می دهد و در حقیقت دانش و معرفت شکل بخشیدن به آینده به گونه ای آگاهانه، فعالانه است - آقاپور و پهلوان،. - 1386
-3ضرورت و اهمیت آیندهپژوهی
در وضعیت کنونی جهان که تغییرات در همه زمینه ها به سرعت صورت می گیرد، سازماندهی فعالیتهای علمی برای پیش بینی آینده ضرورتی انکار ناپذیر است. آینده پژوهی یکی از مولفه هایی است که امروزه جایگاه ویژه ای نزد اصحاب علم و اندیشه و دولتیان و برنامه ریزان پیدا کرده و به ضرورتی نسبتا اجتناب ناپذیر در سیاستگذاری ها تبدیل گرده است - عابدی جعفری وهمکاران،. - 1389 از این رو سازمانهای توسعه یافته از آن به عنوان ابزاری برای ورود مقتدرانه به فردا و فرداهای بهتر می گیرند.
بنابراین آینده پژوهی و نقش کلیدی آن در شناخت درست راهبردها، چشم اندازها و برنامه ریزی ها در کسب موفقیت سازمان ها و نهادها، این فرصت را فراهم نموده تا اهمیت این موضوع در سازمان های نظام بانکی مورد بررسی و نقد و تحلیل قرار گیرد - احمدی،. - 1387 فکر درباره آینده برای کارها و اقدامات کنونی انسان امری ضروری است. واکنش بدون تفکر به آینده امکانپذیر است ,اما کنش امکانپذیر نیست، چرا که عمل نیاز به پیشبینی دارد.
بدین ترتیب، تصویرهای آینده - آرمانها، اهداف، مقاصدف امیدها،نگرانیها و آرزوها - پیشرانهای اقدامات فعلی ما هستند - قورچیان و صالحی،. - 1383 بنابراین آینده امری است که مردم میتوانند آن را با اقدامات هدفمند خود طراحی کرده و شکل دهند. مردم برای آنکه عاقلانه عمل کنند، بایستی نسبت به پیامدهای اقدامات خود و دیگران آگاهی و شناخت کافی داشته باشند.
همچنین واکنشهای دیگران و نیروهایی را که خارج از کنترل آن هاست بررسی کنند. این پیامدها تنها در آینده خود را نشان میدهد. بدین ترتیب افراد نه تنها میکوشند امور در حال وقوع را بفهمند، بلکه میکوشند اموری را که شاید اتفاق بیفتد یا بالقوه امکان وقوع دارد و یا تحت شرایط خاصی در آینده اتفاق خواهد افتاد، نیز بشناسند. افراد با استفاده از این شناخت حدسی موقعیت کنونی خود را تشخیص داده، کارهایشان را دنبال کرده، از بستر زمان و فضای مادی و اجتماعی میگذرند.
-4مؤلفه های آینده پژوهی
با توجه به مبانی نظری آینده پژوهی مهمترین ابزار برای ساخت آینده شامل موارد ذیل می باشد:
-1آموزش : کارشناسان امور آموزشی در تعریف آموزش »تغییر رفتار« فرد فراگیر را مهمترین هدف آموزش می دانند. اگر آموزش نتواند به تغییر رفتار یک فرد پس از طی فرایند یادگیری بینجامد، باید گفت به هدف اصلی خود نایل نشده است. آموزش در چارچوب آینده پژوهی نیز باید همین پیامد را داشته باشد. مهمترین تغییری که باید در رفتار فرد آینده پژوه پس از طی نمودن دوره های آموزشی آینده پژوهی مشاهده شود، تغییر نگرش او نسبت به مقوله آینده و تعامل او با آینده است .
ایجاد علاقه مندی به آینده و رصد امور آینده، گام نخست در این مسیر است که آثار و شواهد آن باید در رفتار و دیدگاه فردی و اجتماعی فرد آینده پژوه دیده شود. اگر فرد آینده پژوه دریابد که آینده برآیند تمامی عوامل آشکار و پنهانی است که شاید همیشه در قلمروی اختیارات و کنترل ما نیستند، در واقع به یکی از مهمترین هدفهای آینده اندیشی دست یافته است که همان دیدگاه خردمندانه و واقع نگر به آینده است. با چنین دیدگاهی است که می توان امیدوار بود فرایند »آینده پذیری« در یک فرد علاقه مند به آینده صورت گرفته است - حجازی، . - 1388
-2سرمایه گذاری: در دنیای امروز که اقتصاد و سرمایه به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار در موفقیت هر کوشش علمی مطرح می باشد، نمی توان نقش مهم و سرنوشت ساز آن را در کوششهای آینده نگر نادیده گرفت. ممکن است یک فعالیت آینده پژوهی در مراحل نخست با بهره گیری از بودجه و امکانات شخصی گروهی از علاقه مندان به امور آینده پا بگیرد و بتدریج رشد کند، اما ادامه این فعالیتها بویژه هنگامی که جنبه های مالی و اقتصادی آنها در محیط های تجاری مطرح می شود، وجود سرمایه گذاران دولتی یا خصوصی را به گونه ای کاملاً ضروری نمایان می سازد.
امروزه و در شرایط نامطمئن بازار، بدون برخورداری از پشتیبانی مالی قابل توجه نمی توان به دستاوردهای ملموسی در حوزه آینده پژوهی نایل شد . جلب اعتبارات و سرمایه های دولتی به سوی کوششهای آینده نگر بویژه در جوامعی که گامهای نخستین در این زمینه را تجربه می کنند، در کوتاه مدت می تواند به عنوان یکی از راه حلها در نظر گرفته شود. البته، برای درازمدت تدابیر بهتری نظیر ایجاد بورسهای سرمایه برای حوزه های پژوهشی از جمله آینده اندیشی و آینده پژوهی، باید اندیشید - حجازی، . - 1388
-3سواد آینده - هوشیاری محیطی - : بسیاری از آینده پژوهان سواد آینده یا همان هوشیاری محیطی را مهمترین ابزار برای ساختن آینده می دانند. در حقیقت، بدون پایش محیطی، بهره برداری از تکنیکها و روشهایی که برای آگاهی از شرایط آینده به کار می روند، میسر نخواهد بود . یک آینده پژوه همواره شرایط پیرامونی خود را زیر نظر می گیرد و نشانه های تغییر را شناسایی می کند. آگاهی از شرایط محیطی از آن جهت حایز اهمیت است که برنامه ریزی های واقع بینانه در هماهنگی با تغییرات محیطی رشد یافته و تغییر می کنند.
