بخشی از مقاله
چکیده
تأخیر در پروژها بالاخص پروژه های نفت و گاز که بعضاً دارای مبالغ اجرایی بالایی هستند ، می تواند منجر به خسارات و اثرات زیانبار اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی در سطح جامعه گردد و لذا با توجه به عدم انجام تحقیق و پژوهشی در مورد شناسایی و اولویت بندی علل تاخیر در شرکت بهرهبرداری نفت و گاز گچساران، نسبت به طرح مساله و تحقیق بر روی آن اقدام شد، در این پژوهش ابتدا نسبت به شناسایی علل تاخیر پروژه ها بر اساس مطالعات انجام شده داخلی و خارجی اقدام و بر اساس نظرات خبرگان صنعت نفت و گاز شامل مدیران، روسا، سرپرستان و کارشناسان ارشد اجرایی پروژهها، و همچنین بانک اطلاعاتی پروژهها، نسبت به تعیین علل تاخیر مرتبط با پروژه های نفت و گاز و مدل تحلیلی پژوهش اقدام گردید، سپس به منظور شناسایی اولویت علل تاخیر از تکنیک تصمیمگیری تحلیل سلسله مراتبی - AHP - استفاده گردید، یافته های این تحقیق نشان داد مؤثرترین علت تأخیر در اجرای پروژههای شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران عوامل مالی بودند.
.1 مقدمه
پروژهها مجموعهای از اقدامات و عملیات پیچیده و منحصربهفرد هستند. شناخت روابط مابین پروژهها دشوار است و فعالیتها و کارهای اجرایی را نمیتوان بهطور دقیق برنامهریزی کرد[1] و طرحهای عمرانی در نظام اقتصادی و بودجهبندی کشور از اهمیت بالایی برخوردار بوده و طبعتاًی بخش عمدهای از بودجه مملکت را نیز به خود اختصاص میدهند، وجود هرگونه تأخیر و نیز کندی در پیشرفت پروژهها میتواند ضرر و زیان فراوانی به منابع مالی و فیزیکی کشور وارد نماید. [2]
امروزه بخش عمدهای از سرمایه هر کشور، بهخصوص کشورهای درحالتوسعه به پروژههای عمرانی و زیربنایی آن اختصاص دارد و یکی از عوامل رشد و توسعه اقتصادی هر جامعه موفقیت در اجرای پروژههای عمرانی آنها محسوب میگردد، کندی و عدم پیشرفت بهینه در اجرای پروژهها سبب عدم ایجاد مدیریت پایدار میگردد، که حاکی از به وجود آمدن موانع و مشکلات ریشهای در اجرای طرحها میباشند که اقتصاد کشور را بهطورجدی در معرض تهدید قرار خواهند داد و از آن میتوان بهعنوان بحران پروژهها میتوان نام برد. [3]
با توجه به اینکه سهم عمدهای از بودجه کشور از تولید روزانه هزاران بشکه نفت، در شرکت بهرهبرداری نفت و گاز گچساران1 تأمین میگردد، هیچگونه تاخیری در کاهش تعهد تولید مجاز نخواهد بود و لذا عوامل ایجاد تأخیر در اجرای پروژهها که هم منابع مالی و هم مهمترین عامل رقابت در دنیای کنونی، یعنی زمان را صرف مینمایند باید با علمی ترین روش های مدیریتی برنامه ریزی وکنترل شوند.
از آنجایی که ساختار سازمانی این شرکت پروژه محور و جز شرکت های بهره بردار می باشد، برای نگه داشت سطح تولید روزانه و اجرای تعهدات خود نیاز به اجرای پروژه های عملیاتی، تعمیراتی ،احداثی ،زیربنایی و ... داردو ازآنجاییکه تاکنون عوامل تأخیر در اجرای پروژهها بهطور علمی در شرکت بهرهبرداری نفت و گاز گچساران شناسایی نشده و همچنین مطالعات و پژوهشهایی در این خصوص انجام نگردیده، بنابراین شناسایی و اولویتبندی عوامل تاخیردراجرای پروژههای این شرکت، میتواند مدیران را در اخذ بهترین تصمیم در اجرای پروژهها یاری نماید . شناسایی و رتبه بندی عواملی که می توانند موجب تاخیر در اجرای پروژه ها شوند را می توان با استفاده از روشهای تصمیمگیری چند معیاره انجام داد که یکی از این روش های مهم، روش تحلیل سلسله مراتبی - AHP - میباشد.
.2 مبانی نظری
پروژه2 تلاش موقتی تعهد شدهای است که یک محصول، خدمت یا نتیجه منحصر بفرد را ایجاد می کند[4]، و تلاشی موقتی است که به منظور ایجاد محصول یا خدمتی یکتا تعهد میشود . موقتی بدان معنا است که هر پروژهای آغاز و پایانی معین دارد، یکتایی بدان معنا است که محصول یا خدمت از جهاتی از سایر محصولها یا خدمتها متمایز میباشد، پروژهها متضمن انجام چیزهایی هستند که پیش از آن انجام نشده اند و بنابراین چیزهای یکتایی هستند[5] و می توان مجموع اقدمات و عملیات پیچیده و منحصر بفردی، متشکل از فعالیتهای منطقی و مرتبط به یکدیگر است که زیر نظر یک مدیریت و سازمان اجرایی مشخص، برای تامین هدفهای مشخص، در چارچوب برنامه زمانی و بودجه از پیش تعیین شده اجرا میشود. [6]
تاخیر3 اصطلاحی در یک رابطه منطقی است که موجب تاخیر در یک فعالیت پس نیاز میشود[4]، که با تصمیم گیری منطقی و هدف مند می توان موارد مرتبط با تاخیر پروژه ها را شناسایی و دسته بندی و سپس اولویت بندی نمود ،دراین رابطه با مطالعات انجام شده از تکنیک تصمیم گیری تحلیل سلسله مراتبی4 استفاده شده است ، این روش مانند آنچه در مغز انسان انجام میشود، به تحلیل مسائل میپردازد [7] ، سه اصل اساسی اصل ترسیم درخت سلسله مراتبی، اصل تدوین و تعیین اولویتها، اصل سازگاری منطقی قضاوتها در تفکر تحلیلی وجود دارد که به تصمیمگیری AHP مرتبط میشوند . [8]
دراین پژوهش درمجموع با دخل و تصرف در دلایل استخراجشده از ادبیات تحقیق توسط نخبگان صنعت، 137 زیر گزینه در 8 گزینه اصلی باعث تاخیر دراجرای پروژههای شرکت بهرهبرداری نفت و گاز گچساران شناسایی گردیدند که این دلایل در 8 گروه دسته بندی شدندکه عبارتند از : 23 عامل مدیریتی، 26 عامل فنی/ اجرایی، 23 عامل قراردادی/ حقوقی، 9 عامل مالی، 8 عامل برنامهریزی و کنترل پروژه، 18 عامل تأمین کالا و تجهیزات، 9 عامل قوانین و مقررات، 21 عامل خارج از کنترل طرفین.
.3 پیشینه تحقیق
1-3 پیشینه تحقیقات داخلی مختاری بایع کلایی و همکاران . - 1393 - در مطالعات خود به شناسایی و تبیین موانع موجود در عدم تحویل بهموقع پروژههای بخش آب کشور - مطالعه موردی :شرکت آب منطقهای استان مازندران - پرداختند، هدف کلی از انجام این تحقیق استخراج عوامل بحرانی بهمنظور شناسایی و ریشهیابی علل تأخیر در اجرای طرحها و پروژههای عمرانی باهدف بهینهسازی مدیریت پروژههای عمرانی و کاهش تأخیر زمانی بود، که روش تحقیق، توصیفی -پیمایشی و جامعه آماری این پژوهش، مدیران، کارشناسان، کارفرمایان و پیمانکاران درگیر در بخشهای مختلف پروژههای عمرانی بخش آب کشور در شرکت سهامی آب منطقهای مازندران بودند، روش نمونهگیری تصادفی ساده و تعداد نمونه شامل 169 نفر مورداستفاده قرار گرفتند.
ضمناً. موانع تأخیر در اجرای پروژهها را به شرح موانع مدیریتی، موانع اقتصادی /مالی، موانع فنی /زیرساختی، موانع انسانی، موانع محیطی، موانع حقوقی /قانونی موانع سیاسی موردبررسی قرارداد، که اعم یافتههای پژوهشی این تحقیق نشان میدهند، بین متوسط رتبهها در حوزه موانع مدیریتی و متوسط رتبهها درمجموع 8 سؤال موانع اقتصادی - مالی و متوسط رتبهها در حوزه موانع فنی/ زیرساختی و متوسط رتبهها در حوزه موانع محیطی و متوسط رتبهها در حوزه موانع حقوقی- قانونی و متوسط رتبهها در حوزه موانع حقوقی- قانونی و متوسط رتبهها در حوزه موانع انسانی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.[9]
عطافر و همکاران . - 1392 - در مطالعات خود در خصوص آسیبشناسی عوامل مؤثر بر تأخیر در پروژههای منطقه3 عملیات انتقال گاز ایران، از طریق مصاحبه با تعدادی از مدیران و کارشناسان و متخصصان صف و ستاد سازمان موردمطالعه و همچنین استفاده از پرسشنامه به اثبات فرضیهها و رتبهبندی عوامل مؤثر بر تأخیر پروژهها پرداختند، ایشان عوامل مؤثر در تأخیر پروژهها را شامل: عدم اجرای تعهدات کارفرما، عدم اجرای تعهدات مشاور، عدم اجرای تعهدات پیمانکار، عدم تأمین مناسب مواد، عدم تأمین مناسب نیروی کار و تجهیزات، نقص در قراردادها، نقص در ارتباطات و عوامل محیطی فرض نمودند که نتایج حاصل از پژوهش جاری، مؤثرترین عامل در تأخیر پروژهها، عدم انجام تعهدهای پیمانکار و کم اثرترین عامل، تأخیر در اجرای پروژهها را عوامل محیطی بیان نمودند.[10]
شاکری و همکاران . - 1392 - در پژوهش خود در خصوص بررسی علل طولانی شدن پروژهها و هزینههای ناشی از آن و ارائه راهکارهای مناسب در پروژههای ساختمانی اداره کل راه و شهرسازی استان گلستان، عدم تأمین منابع و تخصیص بهموقع اعتبار در تأخیر اجرای پروژهها را بهعنوان مهمترین عامل طولانی شدن پروژههای عمرانی بیان نموده و دومین عامل مهم در طولانی شدن پروژههای عمرانی را کمبود مصالح و نوسانات قیمت آن در بازار معرفی کردند.[11]
محمدرضایی و همکاران . - 1391 - با بررسی علل تا خیرات پروژههای ساختمانی با استفاده از شاخص RII دلایل تأخیر در اجرای پروژههای موردبررسی را ضعف در مدیریت اجرایی پیمانکار، ضعف در منابع مالی پیمانکار، عدم قیمت دهی مناسب پیمانکاران، کمبود تجهیزات و ماشینآلات مناسب، خرابی مکرر تجهیزات و مشکل تخصیص نامناسب تجهیزات، نداشتن دید اجرایی کارگاهی طراحان، ضعف فنی بخشهای طراحی، تأخیر در تهیه نقشههای اجرایی بیان نمودند.[12]
