بخشی از مقاله
چکیده
رشد قابل توجه جمعیت مادران سرپرست خانوار در جوامع امروزی که از نمودهای تحولات جمعیت شناسی جامعه ایران نیز میباشد جوامع را با معضل و گاه ابر چالشی جدی در بخش امنیت اجتماعی مواجه نموده تا آنجا که نمیتوان نسبت به چنین گسلههای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و به چالش کشیدن نظام اخلاق عمومی اغماض روا داشت. امروزه، این مهم نگاه دستگاههای اجرایی و تقنینی را در جهت شناخت راهکارهای مربوط به کاهش آسیبهای اجتماعی ناشی از این پدیده نوظهور و اتخاذ تدابیر قانونی برای اعمال مسئولیت حمایت اجتماعی را به خود معطوف نموده است از این رو هدف اصلی این پژوهش نیز تبیین توانمندسازی مادران سرپرست خانوار در پرتو بیمههای اجتماعی و واکاوی قوانین موجود با تاکید بر بیمههای اجتماعی و ارائه راهکارهایی براساس الزامات قانونی میباشد. این پژوهش توصیفی و تحلیلی است که بصورت کتابخانهای انجام میشود.
نتایج حاصل از این پژوهش نشان میدهد که در ایران حمایتهای بیمهای به اعتبار اشتغال بوده و مادران سرپرست خانواری که به خانهداری میپردازند از لحاظ اقتصادی به عنوان جمعیت غیرفعال محسوب شده و از تأمین آیندهای مناسب برخوردار نیستند و یا اگر به تبع شوهر شاغل، تحت پوشش برخی از حمایتهای نظام بیمهای مانند درمان و مستمری بازماندگان قرار گیرند ممکن است به هر دلیلی مانند طلاق و یا مرگ شوهر از شمول بیمه خارج شوند از این رو در حال حاضر احساس ناامنی، نداشتن تکیهگاه اجتماعی ناشی ازکاهش درآمد، مشکلات تامین زندگی و همچنین ضعف قوانین، محدودیتهای حقوقی موجود و وجود مراکز متعدد تصمیم گیری در خصوص مادران سرپرست خانوار، عرصه زندگی را برای آنها تنگ کرده است.
همچنین نتایج حاصل از این پژوهش نشان میدهد که توانمندسازی، شاخص کارآمدی برای ارزیابی وضعیت مادی مادران سرپرست خانوار بوده و تعمیم خدمات بیمههای اجتماعی نظیر بازنشستگی، ازکارافتادگی، بیکاری و خدمات درمانی به مادران سرپرست خانوار میتواند نقش موثری در کاهش و پیشگیری از آسیبهای جدی اجتماعی آنها داشته باشد.
واژگان کلیدی :مادران سرپرست خانوار، توانمندسازی اقتصادی، بیمههای اجتماعی، قوانین و مقررات
مقدمه
مادران سرپرست خانوار یکی از گروههای آسیبپذیر اجتماعی به شمار میآیند که با مشکلات و موانع زیادی مواجهاند. آسیبپذیری این گروه باعث بسیاری از مشکلات و آسیب زدن به جامعه نیز میگردد. حمایت از مادران سرپرست خانوار به عنوان یکی از گروههای آسیب پذیر جامعه و در عین حال گروهی که در پایداری توسعه، نقش مهمی دارند نیازمند اتخاذ رویکرد توانمندسازی است. بر این اساس تقویت بعد اقتصادی و ارتقا توان و قابلیتهای این گروه به عنوان یکی از مولفههای اساسی توانمند سازی شناخته شده و در چارچوب آن، خوداتکایی یا خودکفایی اقتصاد خانوار به عنوان یک هدف بنیادین دنبال میشود. - منصورآبادی و کرمی، 1385، ص. - 107
در واقع هدف این رویکرد آن است تا گروههایی که در جریان توسعه کنار گذاشته شدهاند به چرخه اقتصاد رسمی - نظام پرداختها و بیمههای اجتماعی - وارد شوند. اهاًگ مادران سرپرست خانوار به دلیل نداشتن مهارت، تحصیلات و آگاهیهای کافی و در نتیجه نداشتن شغل مناسب، درآمد کمی دارند و برای تامین اقتصاد خانوار با مشکلات و استرسها و تضادهای شخصیتی مواجه می باشند. توانمندی اقتصادی به مفهوم توانایی تامین نیازهای اساسی به صورت پایدار است.امروزه پدیده خانوارهای »مادر سرپرست« به دلایل مختلف در تمام دنیا رو به فزونی است این گروه از مادران اغلب با عوامل آسیبزایی مواجه میباشند که در صورت فقدان مکانیسمهایی برای اجرای حقوق حمایتی همه جانبه هزینههای هنگفتی به جامعه تحمیل خواهند نمود.
لذا کنشگری نهادهای دولتی و عمومی غیردولتی از جمله نظام تامین اجتماعی مخصوصا بیمههای اجتماعی حائز اهمیت است زیرا بیمه تأمین اجتماعی از جمله مهمترین دغدغههای مادران سرپرست خانوار است که اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز بدان میپردازد - - Giten&östlin,2007, P5 همزمان با روند تطور سازمانی حقوق رفاهی، ارادهای فراگیر و برخاسته از تمنیات محلی، ملی و جهانی بر آن گردید تا با رویکرد بیمهای به حقوق اجتماعی مادران و خانوادههای تحت سرپرستی آنها در پرتو کنوانسیونهای تخصصی حقوق بینالملل و تبدیل آن به الزامات قانونی برای دولتها در قالب تعهدات حقوق اساسی بر اساس اصل توانمندسازی و حمایت از مادران اهتمام نموده و زمینه دسترسی آنها را به سطح مطلوبی از حقوق اقتصادی و اجتماعی حول عدالت اجتماعی مهیا کند.
یکی از مکانیسمهای مهم اجرایی در ایفای مسئولیت حمایتی پیشگفته بیمههای اجتماعی است. صنعت بیمه با داشتن بیش از سه قرن سابقه فعالیت، بجاست تا علاوه بر خدمت رسانی، مترصد نقش آفرینی بیشتری در ارائه مساعدتهای اجتماعی برای خانوارهای تحت سرپرستی مادران باشد. با توجه به مطالب گفته شده اینک این سئوال به ذهن متباتر میشود که به راستی بیمههای اجتماعی چگونه میتوانند موجبات توانمندسازی مادران سرپرست خانوار را فراهم سازند؟
ادبیات پژوهش
خانوار 1، سرپرست خانوار2 و مادران سرپرست خانوارتعاریف خانوار، سرپرست خانوار و مادران سرپرست خانوار در جدول 1 ارائه میگردد:
تعاریف
خانوار: خانوار از چند نفر تشکیل میشود که با هم در یک اقامتگاه زندگی میکنند، با یکدیگر هم خرج هستند و معمولا با هم غذا می خورند به این ترتیب فردی هم که به تنهایی زندگی میکند، خانوار محسوب میگردد.سرپرست خانوار: به کسی اطلاق می شود که قدرت قابل ملاحظه ای بر سایر اعضای خانواده دارد و معمولا مسنترین فرد خانواده است و مسئولیت اقتصادی خانوده به عهده اوست.سرپرست خانوار: یکی از اعضای خانوار است که در خانوار به این عنوان شناخته می شود در صورتیکه اعضای خانواده قادر به تعیین سرنوشت خود نباشد مسن ترین عضو خانوار به عنوان سرپرست خانوار تلقی میگردد در خانوارهای یک نفره، همان شخص، سرپرست خانواراست.مادران سرپرست خانوار:
مادرانی هستند که عهده دار تامین معاش مادی و معنوی خود و اعضای خانوارند.
مادران سرپرست خانوار: مادرانی هستند که بدون حضور منظم یا حمایت یک فرد بزرگسال، سرپرستی خانواده را به عهده دارند.
بیمه های اجتماعی
بیمه اجتماعی یک نوع ضمانت اقتصادی و تامینی از جانب جامعه بوده که برای افراد تحت پوشش فراهم شده است. ویژگی این راهبرد آن است که افراد تحت حمایت به صورت یک جامعه بیمهای با اهداف خاص سازماندهی گردیده، مشارکت افراد جامعه تحت حمایت متضمن پرداخت حق بیمه بوده و افراد مزبور بر اساس پرداختهای مربوطه در صورت بروز حادثه یا تحقق شرایط موضوع بیمه - بیکاری، بیماری، ازکارافتادگی و سالمندی - طبق قوانین و مقررات، استحقاق خاص دریافت حمایتهای نقدی و غیر نقدی از سازمان بیمهای را خواهند داشت. سیستم بیمههای اجتماعی عمدتا شامل افراد شاغل به کار در جامعه میگردد. - پناهی، 1378، ص . - 97
نظامهای بیمه اجتماعی فارغ از تنوع و دسته بندی، فلسفه وجودیشان بر اساس موقعیتهای پر مخاطرهای بنا نهاد شده که بیش از توان مالی افراد بوده - شرایطی همچون بیکاری وعدم بضاعت معیشتی - که در صورت عدم رسیدگی به آنها میتواند حوزه امنیت اجتماعی آنها را دچار چالش نماید. بیمههای اجتماعی به لحاظ حقوق هنجاری در خدمت ایجاد همبستگی عمومی توام با مسئولیت حمایت اجتماعی از افرادی تنگدست بوده که به تقویت حس برابری متناظر بر عدالت جنسیتی در جامعه کمک مینماید. بیمههای اجتماعی سازوکاری برای تعهد به وسیله حاکمیتها در راستای همگانی ساختن حقوق رفاهی بشر بوده و بخش جداناشدنی از حقوق اساسی به حساب میآید. - - L.walker ,2005,p77
توانمندسازی مادران سرپرست خانوار در آیینه قوانین و مقررات با تاکید بر بیمههای اجتماعی
در برنامهریزهای کلان کشورها بایستی به مادران به عنوان منابع انسانی توسعه، جدی نگریسته شود و از بروز زمینههای آسیبپذیری و آسیبدیدگی آنان پیشگیری شود. مادران به شرط عدم اشتغال رسمی و استقلال مالی، بایستی از منابع مادی مناسب و مالکیت رسمی به عنوان پشتوانه برخوردار باشند.3 ماده 9 میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از بیمههای اجتماعی بصورت تمثیلی و در پرتو حق برتامین اجتماعی یاد کرده و ماده 37 قانون برنامه سوم توسعه جمهوری
