بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بسیاری ازمتخصصان روانشناسی و تعلیم وتربیت، پرداختن به فعالیتهای فوقبرنامه به منظور به حداکثر رساندن تاثیرات آموزشهای مدرسه سر لوحه هدفهای خویش قرار دادهاند. فعالیتهای فوق برنامه علاوه بر تسریع و تسهیل آموزشهای رسمی بخاطرایجاد و پرورش ویژگیهای روانی، اجتماعی، فرهنگی، شخصیتی، مطلوب در دانشآموزان از اهمیت وجایگاه ویژهای برخوردارند درهمین ارتباط و درخصوص اهمیت فعالیتهای فوقبرنامه حتی برخی صاحبنظران معتقدندکه اینگونه فعالیتهای فوقبرنامه دررشدوتکامل اجتماعی دانشآموزان موثرتر و کارآمدتر از فعالیتهای رسمی مدرسه ای است که این فعالیتها و پتانسیلها به شرح ذیل میباشند:
-1 فعالیتهای پرورشی-2 فعالیتها یادگیری. البته بعضی از افراد بعد سومی هم برای فعالیتهای فوقبرنامه بهنام فعالیتهای ورزشی مینامند.
-1فعالیتهای پرورشی: برخی از صاحبنظران ظرفیت و پتانسیل فعالیتهای فوقبرنامه را در فعالیتهای پرورشی نگاه میکردند و به عقیده این گروه از فعالیتهای پرورشی از قبیل اردو، برگزاری نماز جماعت در مدرسه ،برگزاری مناسبت های دینی و ملی، اجرای تئاتر و موسیقی درمدرسه، تشکیل گروه تواشیح، انتخابات شورای دانش آموزی و...
دانشآموزان با انجام این نوع برنامهها در کنار آموزشهای رسمی میتواند پیوند عمیقی بین مدرسه و دانشآموزان ایجاد کند و این نوع فعالیتها را از برنامه-های رسمی مدرسه جدا میدانند و انتخاب آنها برحسب علایق و نیازهای دانشآموازان طراحی میشود و در نتیجه دانشآموزان کشش و جاذبه بیشتری برای آنها دارند و با علاقهی بیشتری به این برنامهها جذب میشوند.
- 2 فعالیتها یادگیری: عدهای دیگر از صاحبنظران فعالیتهای فوقبرنامه را به سمت فعالیتهای یادگیری سوق میدانند و به عقیده این گروه از صاحبنظران فعالیتهای یادگیری مانند اجرای مسابقات کتابخوانی درمدرسه، انجام مسابقات مقاله نویسی در مدرسه، برگزاری اردو و بازدیدهای علمی، برگزاری کلاسهای تقویتی در مدرسه، آشنا کردن دانش آموزان با علم روز دنیا مثل کامپیوتر و مهارتهای زندگی و غیره در مدارس آموزش داده شود و این فعالیتها را از برنامههای مدرسه جدا نمیدانند و تکمیل کننده آموزشهای رسمی مدرسه هستند و دانش-آموزان با انجام این نوع فعالیتها در کنار تعالیم دانش ارتباط خوبی بین آنها ایجاد میکند. دراین پژوهش شناسایی زمینهها وظرفیت فعالیتهای فوق برنامه بررسی می گردد.
-1 مقدمه
ظهور اندیشهها و دیدگاههای جدید تعلیم و تربیت در قرن هجدهم که سرآغاز تحولات مهمی در نظام آموزش و پرورش بود بیش از هرچیز دیدگاه های برنامه درسی را دستخوش تغییر و تحول کرد. .ظهور مفاهیم جدید ازجمله فعالیتهای فوق برنامه ، پاسخ محتاطانه ای بودکه مطرح شد و نشان داد که مدارس نمیتوانند نسبت به نیازهای جدید و دیدگاههای نو بدون عکس العمل بمانند. بنابراین درکنار برنامه رسمی، برنامههای فوقبرنامه مورد توجه قرار گرفت تا نیازهای جدید و درخواست های تازه مدارس را تأمین نماید
بر ایناساس، برنامه درسی در یک تقسیم بندی به سه دسته تقسیم می شود: مفهوم دروس اجباری؛ مفهوم دروس اختیاری؛ مفهوم فعالیتهای فوقبرنامه: مجموعه فعالیتهاییکه خارج از چارچوب رسمی آموزش کلاس انجام میشود، فوق برنامه اطلاق میشود
موریانا وهمکاران1 معتقدند که فعالیتهای فوق برنامه فعالیت های تکمیلی است که در مدرسه تحت نظر مدیر مدرسه اجرا میشودموفقیت و فعالیتهای فوق برنامه علاوه بر علایق دانشآموزان بستگی به عواملی چون دیدگاه مدیران و دبیران مدارس دارد. برنامه درسی فوق برنامه، شامل کلیه تجربیات برنامهریزی شدهای است که از حیطه موضوعات درسی مدرسه خارج است.
در نقطه مقابل برنامه درسی رسمی قرار میگیرد. اگرچه از لحاظ اداریعمدتاً کم اهمیت تراز برنامه درسی رسمی است اما در بسیاری از جهات مهم تر و مؤثرتر از آن میباشد - پوزنر2،. - 1995 به نظر کریمی - 1384 - اصولا برنامههای رسمی و متداول و کلاسها و مدارس بیشتر متوجه پرورش حافظه و به کار انداختن قوای ذهنیشاًگردان است و به رشد جنبه های عاطفی و اجتماعی افراد چندان توجهی ندارد. یکیازویژگیهایآموزش و پرورش پیشرفته توجه خاص به فعالیتهای فوقبرنامه است که دانشآموزان در خارج از کلاس انجام میدهند. فعالیتهاییکه تقریبا آزادانه انتخاب میشوند، بیش از فعالیتهای رسمی و کلاسی در رشد و توسعه و تکامل همه جانبه دانشآموزان مؤثرند.
فعالیتهای فوقبرنامه از جمله موارد پرارزشی استکه میتواند برای هدایت و ارشاد، ارتقایسطح یادگیری، شناسایی وکشف استعدادهای نهفته در دانشآموزان، موردتوجه مربیان و معلمان قرار گیرد فعالیتهای فوق برنامه در جامعهپذیرکردن، در حفظ استقلال و شخصیت دانش-آموزان نقش بسزایی دارد. تربیتیافتگان امروز ادارهکنندهگان فردای جامعه هستند اگردانشآموزان در فعالیتهای فوق برنامه مدرسه شرکت کنند و به راه وروشهای مرسوم درمدرسهایمان آورند، انسانهای با صلاحیت و خودساخته تحویل جامعه میگردند.
شرکت دانش آموزان در بعضی از فعالیتهای فوق برنامه میتواند روابط تعلیم و تربیت را توأم با صمیمیت کند.هدف اساسی تعلیم وتربیت، دستیابی به انسانکامل است، اما پرورش انسانکامل تنهامستلزم کسب دانش ،مهارتها وتواناییها نیست، بلکه علاوه بر اینها ،مستلزم گشوده بودن ذهن در برابرآن چه در جهان رخ میدهد ،برقراری ارتباط با دیگران و کسب تجربه است.
فعالیتهای فوق برنامه ،مجموعه ای از تجارب ،فعالیتها و فرصتهایی است که در درون یا خارج از کلاس درس طراحی و اجرا میشوند و اهدافی نظیر: رفع نارساییهای برنامه درسی،غنیسازی برنامه ها به منظور تعمیق یادگیری ،توجه به استعدادها ، نیازها وعلایق متفاوت شاگردان ،کمک به پرورش تواناییهای فردی آنان را دنبال می کند و دگرگون ساختن محیط آموزشی وتبدیل آن به محیط پر نشاط وپویا میانجامد. از سویی دیگر سبب آماده ساختن فراگیران برای ایفای مناسب نقشها و مسئولیتهای اجتماعی میگردد و مشارکت در توسعه مستمر موفقیت های زندگی رادر پی دارد
به رغم دغدغه خانوادهها، مدارس و جامعه، بزهکاری نوجوانان و جرائم علیه آنها قابل توجه است بروز ناهنجاری های رفتاری و عدم توجه به مقررات، ارزشها و انضباط اجتماعی و بیتوجهی به حقوق شهروندان در بین برخی از جوانان، وجود آمار سالانه بیش از بیست هزارنفر تلفات ناشی از تصادفات که اغلب رانندگان آنها از جوانان هستند، از جمله نشانههای نوعی خلأ در نظام تعلیم و تربیت است که تأثیرگذاری آموزش-های ارائه شده در زمینه موضوعات اجتماعی را با تردید مواجه کرده است.
بنابراین برای اتخاذ راهبرد مهم پیشگیری از وقوع جرم، باید توجه جدی به مشارکت و جامعه پذیری دانشآموزان داشت تا ویژگیهایی چون احترام وعمل به قانون، فرهنگ خودکنترلی و احترام به حقوق دیگران از این سنین در وجود ایشان نهادینه شود وآسیب پذیری ایشان در دوران دبیرستان و پس از آن به حداقل ممکن برسد. به همین دلیل با نگاهی به مقوله فعالیتهای فوق برنامه، ویژگیها و آثار مثبتی که در جذب دانشآموزان وگرایش آنها به سمت تربیت دارد، مشاهده میشود در سطح مدارسکشور به این ظرفیت و پتانسیل بینظیر توجه جدی نشده و عموم آموزشها بر پایه روشهای سنتی متکی بر فعال بودن معلم و منفعل بودن دانشآموزان طراحی و اجرا میشود و با عنایت به این مسئلهکه انگیزهدانشآموزان در یادگیری درحد بالا قرارندارد و بازدهیآموزشها در حد مطلوب مشاهده نمیشود که خود یکی از مسائل مهم نظام آموزشی کشور است، طراحی الگو برای این فعالیتها میتواند زمینه رفع برخی نابسامانیهای یادگیری را فراهم سازد و نهادینه سازی مقررات را در بین جامعه دانشآموزان ایجاد کند و از طریق یادگیری اقناعی سلامت و صیانت آنها را تا حد بالایی تأمین نماید
شعاری نژاد - - 1382معتقد است فعالیتهای فوق برنامه چون در مقابل فعالیتهای تربیتی برنامهریزی شده یا رسمی قرار دارد جزئی از فعالیتهای غیررسمی است و معروف ترین اصطلاحات آن عبارت از: فعالیت های فوق برنامه ای، خارج از کلاس، غیررسمی، کمک برنامه-های و غیره است.
امروزه بسیاری ازمتخصصان روان شناسی وتعلیم وتربیت، پرداختن به فعالیتهای فوقبرنامه به منظور به حداکثر رساندن تاثیرات آموزشهای مدرسه سر لوحه هدفهای خویش قرار داده اند. فعالیتهای فوقبرنامه علاوه بر تسریع وتسهیل آموزش-هایرسمی بخاطرایجاد و پرورش ویژگیهای روانی،اجتماعی، فرهنگی، شخصیتی، مطلوب دردانشآموزان ازاهمیت وجایگاه ویژه ای برخوردارند درهمین ارتباط ودرخصوص اهمیت فعالیتهای فوق برنامه حتی برخی صاحب نظران معتقدندکه اینگونه فعالیتهای فوقبرنامه دررشدوتکامل اجتماعی دانش آموزان موثرتر وکارآمدتر ازفعالیتهای رسمی مدرسهای است
فضلخانی وهمکاران - 1386 - معتقدندمجموعه فعالیت سازمان یافته وپیش بینی شدهای استکه به منظورتثبیت، تعمیق، آشنایی وکاربردعملی درطول سال تحصیلی برای دانشآموزان درنظرگرفته میشود تا به رشد وتعالی و شکوفایی استعدادها، مشارکت دربرنامه های عملی کمک کند. در اوقات فراغت دانشآموزان میتوان آموزشهای لازم را به آنها داد و به طور غیرمستقیم درآنها، مهارتهای زندگی ایجاد کرد بنابراین برنامهریزی برای اوقات فراغت و استفاده صحیح از آن در افراد اهمیت بسزایی دارد.شرط استفاده صحیح از اوقات فراغت آموزش میباشد و با تشکیل کلاسهای فوق برنامه در زمینههای فرهنگی، دینی، اجتماعی، اخلاقی و...اوقات فراغت دانشآموزان نقش مهمی در تربیت سالم افراد وجود دارد
فرآیند یادهی-یادگیری، فرآیندی دو جانبه است که در آن یادهی با ابتکار و خلاقیت معلم و یادگیری براساس مفاهیم و اهداف درس است و به فعالیتهایی که براساس نوآوری و ابتکار معلمین در کنار تدریس و براساس آموزش مفاهیم و اهداف درسی به کار گرفته شوند و در داخل یا خارج از کلاس درس انجام شود فعالیت فوق برنامه گفته میشود
فعالیتهای فوق برنامه علاوه برتأثیراتی که در شخصیت فرد دارد به رشد اجتماعی دانشآموزان کمک میکند و با شرکت افراد در فعالیتهای اجتماعی جامعه مثل مناسبتهای ملی موجب بهبود روابط اجتماعی فرد میشود و به پیشرفت او از لحاظ اجتماعی کمک میکند. فعالیتهای فوق برنامه را طوری برنامهریزی کرد که بتوان دانشآموزان را سوی این فعالیتها جذب کرد و هدایت کردن استعدادهای آنها به سوی فعالیتهایی که علاقه دارند وکمک به آنها در شکوفایی استعدادها یا از قوه به فعل درآوردن استعداد آنها و بتوانند استعدادهای ذاتی خود را کشف کنند
فعالیتهای فوق برنامه ادبی عبارت است از تلاش هنرمندانه در قالب کلام برای هدایت کودک،با زبان وشیوهای مناسب و در خور فهم او وبه بیانی دیگر فعالیتهای ادبی از چگونگی تغییر بیان احساسات، عواطف و افکار به وسیله کلمات در اشکال و صورتهای گوناگون. با تشکیل کلاسهای فوقبرنامه در زمینه فعالیتهای ورزشی که بهترین فعالیت برای ارتقای سطح سلامت روحی، جسمی و تقویت روحیه جوانمردی و نشاط و شادابی دانشآموزان است و با توجه به اینکه عقل سالم در بدن سالم است میتوانیم زمینه پیشرفت دانشآموزان در زمینه ورزشی افزایش دهیم.
در مدارس به عنوان آموزش عملی برای پرورش روحیه همکاری و تعاون وهمفکری و با تشکیل کلاسهای فوقبرنامه در مدرسه مثل صبحگاه، شورای دانشآموزی و.. که میتواند مورد تاکید قرار گیرد و فعالیتهای فوق-برنامه در افزایش مشارکت دانشآموزان در فعالیتهای مدرسه علاوه بر نقش آموزشی میتواند جنبه تربیتی داشته باشد هدف اساسی فعالیتهای فوقبرنامه در مدرسه را فراهم کردن انگیزهها و محرک لازم برای ادامهی رشد وتکامل طبیعی و سالم دانشآموزان میدانند وپاسخگویی به نیازهای تربیتی و آموزشی دانشآموزان و انعطاف در فعالیتها و تشکیل کلاسهای فوقبرنامه با رویکرد پیشگیری از جرم، بزهکاری و دیگر انحرافات اجتماعی که بتوان جرائم اجتماعی را در سطح جامعه کاهش داد.
درونی کردن ارزشها به رشد و تثبیت باورهای دینی به طور اعم در جامعه، و به طور اخص در مورد دانشآموزان و در درون نظام آموزشی که یکی از مسائل اساسی در جامعه است گفته میشود نهادهای مختلفی میتوانند در امر درونی کردن ارزشهای اسلامی نقش داشته باشند ولی نقش مدارس بسیار زیاد است و با تشکیل کلاسهای فوقبرنامه ارزشها و باورهای اسلامی را درونی کرده و بر شکوفایی قوای انسانی به طور متعادل و هماهنگ در چارچوب ارزشهای الهی باشد
انوو وهمکاران - 1 - 2012 درتحقیقیبا عنوان نقش فعالیتهای فوقبرنامه درآموزش زبانخارجی در تنظیمات دانشگاه به این نتیجه رسیدند دخالت دانشجویان در هر دو کشور - کانادا و روسیه - در کارهای فوق برنامه، برخی از مشکلات مربوط به سازمان و مدیریت راحلکرده واین فعالیتها به خوبی شناخته شده اند. رامش و همکاران 2 - 2014 - تحقیقی راباعنوان فعالیتهای فوقبرنامه به منظور افزایش پیامدهای استخدام فارغ التحصیلان ریاضیات در دانشگاه گرینویچ - لندن - انجام دادند
