بخشی از مقاله
چکیده
بیان مساله: یکی از عوامل اصلی در تعیین موفقیت یک سازمان، نحوه عملکرد کارکنان آن می باشد به طوری که در دنیای مدرن مهم ترین سرمایه هر شرکت و سازمان را نیروی انسانی آن می دانند. بررسی نقش شهروندی و رفتار شهروند سازمانی در عملکرد کلی سازمان بایستی بررسی گردد. برای پی بردن به این موضوع نخست باید مشخص گردد که مفهوم رفتار شهروندی چگونه در دنیای بیرونی شکل می گیرد. سپس باید چگونگی ارتباط رفتار با عملکرد تبیین شود. این مقاله به بررسی نقش مهم شهروند سازمانی در رفتار سازمانی می پردازد که تاثیر پذیر از عملکرد کارکنان در سازمان است.
روش کار: در این نوشتار رفتار شهروندی تعریف خواهد شد و با ارائه الگویی نحوه ارتباط رفتار شهروندی و عملکرد تشریح می گردد. درباره موضوع مورد بحث این مقاله، مباحث نظری کمی در زبان فارسی وجود دارد. به همین جهت برای پر کردن خلا، تئوریکی ناشی از آن، تمرکز نوشتار ما بیشتر بر ادبیات موضوع است.
نتایج: مطالعات و بررسی ها نشان داده است که شهروند سازمانی می تواند بر روی تقویت بهره وری همکاران، افزایش بهره وری اداری، آزاد کردن منابع برای تولید بیشتر، هماهنگی میان اعضای گروه، ثبات عملکرد سازمان و توانایی آن در انطباق بیشتر با تغییرات محیط اثر گذارد.
.1 مقدمه
یکی از مهمترین موضوعاتی که سازمانها با آن مواجه هستند، چگونگی انگیزش کارکنان است به اینکه نقشها و وظایف خود را به خوبی انجام دهند تا این اطمینان حاصل شود که سازمان اثربخشی خود را حفظ خواهد کرد. در واقع، مجموعهای ویژه از رفتارهای کارکنان میتواند تأثیر قابل توجهی بر موفقیت سازمان داشته باشد؛ بهویژه رفتارهای داوطلبانه و اختیاری که کارکنان برای سازمان انجام میدهند.
این رفتارها، رفتار شهروندی سازمانی نامیده میشوند که رفتارهای کاری داوطلبانهای هستند که به طور مستقیم و آشکار توسط شرح شغل و سیستم رسمی پاداش سازماندهی نشدهاند و در مجموع عملکرد سازمان را بهبود میدهند. امروزه در سازمان ها نیروی انسانی به عنوان ارزشمند ترین دارایی سازمان مطرح شده است و هر سازمان بدون وجود این منبع ارزشمند قادر به ادامه حیات نخواهد بود.
لذا شناخت نیازها، انگیزه ها، تمایلات و عوامل موجب رضایت و عدم رضایت نه تنها شرط لازم برای ادامه ی طریق است بلکه جهت اتخاذ سیاست های صحیح و راهبردهای مناسب ضروری میباشد. رفتار شهروندی سازمانی اگرچه جزء نقش کارمندان در سازمان نمیباشد ولی این رفتارها به عملکرد مؤثر سازمان کمک میکند.شرایط کاملا متحول، افزایش رقابت و ضرورت اثربخشی سازمان ها در چنین شرایطی، نیاز آنها را به نسل ارزشمندی از کارکنان، بیش از پیش آشکار کرده است؛ نسلی که از آنها به عنوان سربازان سازمانی یاد می شود. این کارکنان بی تردید، وجه ممیز سازمان های اثربخش از غیراثربخش هستند. چرا که بی هیچ چشم داشتی افزون بر نقش رسمی خود عمل کرده و از هیچ تلاشی دریغ نمی کنند
در دنیای کنونی اکثر مدیران خواهان کارکنانی هستند که بیش از وظایف شرح شغل خود فعالیت می کنند. آنها به دنبال کارکنانی هستند که به فراسوی انتظارات می روند، به میل و خواست خود به رفتارهایی دست می زنند که جزو وظایف رسمی شغل شان نیست
به طور کلی، آن دسته از رفتارهای شغلی کارکنان که تاثیر زیادی بر اثربخشی عملیات سازمان دارد، توجه محققان و مدیران زیادی را به خود جلب کرده است. در گذشته محققان در مطالعات خود جهت بررسی رابطه میان رفتارهای شغلی و اثربخشی سازمانی، اکثرا به عملکرد درون نقشی کارکنان توجه می کردند. ولی رفتار شهروند سازمانی شامل رفتارهای اختیاری کارکنان است که جزو وظایف رسمی آنان نیست و مستقیما توسط سیستم رسمی پاداش در نظر گرفته نمی شود و میزان اثربخشی کلی سازمان را افزایش می دهد.
تقریبا از یک دهه و نیم قبل، محققان بین عملکرد درون نقشی و عملکرد فرانقشی تفاوت قائل شده اند - یون و سو1، 2003؛ اورگان2، . - 1997 عملکرد فرانقشی به رفتارهای شغلی فراتر از نقش های رسمی کارکنان برمی گردد که این رفتارها اختیاری هستند و معمولا در سیستم پاداش رسمی سازمان در نظر گرفته نمی شوند - گراهام و دینش3، 1994؛ اورگان، . - 1988 مفهوم رفتار شهروندی سازمانی در 20 سال اخیر موضوع بسیاری از تحقیقات بوده است و اهمیت آن همچنان در حال افزایش است.
در این زمینه عواملی از قبیل عملکرد سازمان، اثربخشی سازمانی، موفقیت سازمانی، رضایت مشتری، وفاداری مشتری، سرمایه اجتماعی و غیره مطرح شده اند - پادساکف و همکاران4، . - 2000 گروه معدودی از تحقیقات نیز منحصرا بر روی مفهوم رفتار شهروندی سازمانی متمرکز بوده و برای مثال سعی کرده اند تا تعریف جدیدی از رفتار شهروندی سازمانی داشته باشند و ابعاد آن را مشخص کنند
برخی از زمینه هایی که رفتار شهروندی سازمانی به موفقیت سازمانی کمک می کند شامل موارد زیر است:
.1 افزایش بهره وری مدیریت و کارکنان .2 آزاد کردن منابع سازمانی برای استفاده مقاصد با بازدهی بیشتر .3 کاهش نیاز به اختصاص منابع کمیاب به وظایفی که جنبه نگهدارندگی دارد .4 تقویت توانایی سازمانها برای جذب و نگهداری کارکنان کارآمد .5 افزایش ثبات عملکرد سازمانها .6 توانمندسازی سازمان برای انطباق موثرتر با تغییرات محیطی
.2 مفهوم اولیه از رفتار شهروندی سازمانی
رفتار شهروندی سازمانی، ابتدا در سال 1987 توسط کان و کتز به عنوان رفتارهای فرانقشی تعریف شد. اما پژوهش های اصلی درباره این مفهوم از 24 سال قبل یعنی از زمانی که ارگان و بتمن6، آن را با همین نام رفتار شهروندی سازمانی معرفی کردند، آغاز شد. از آن زمان به بعد مطالعات زیادی درباره ی رفتار شهروندی و تاثیر و نقش این رفتار بر عملکرد سازمان انجام شد که از مهم ترین پژوهش ها می توان پژوهش های کاتز1، اورگان، باباتو و جکس2 را نام برد.
این پژوهش ها به عنوان منابعی برای پژوهش های دیگر بکار رفتند - کونوفسکی و اورگان3، 1996؛مک الیستر4، . - 1991 بنابراین عبارت شهروند سازمانی، اولین بار توسط اورگان و همکارش5 در سال 1983 مطرح گردید. گسترش این مفهوم از نوشتارهای برنارد 6در سال 1938 در مورد تمایل به همکاری و مطالعات کتز در مورد عملکرد و رفتارهای نوآورانه در سال های 1964، 1966 و 1978 ناشی شده است
.3 رفتار شهروندی سازمانی
رفتار شهروندی سازمانی شامل رفتارهای اختیاری کارکنان است که جزء وظایف رسمی آنها نیست و مستقیما توسط سیستم رسمی پاداش سازمان در نظر گرفته نمی شود ولی میزان اثربخشی کلی سازمان را افزایش می دهد
عناصر اصلی تعریف عبارتند از: -1 گونه ای رفتارها که از آن چیزی که به طور رسمی توسط سازمان تعریف می شود، فراتر می رود -2 یک گونه از رفتارهای غیرمشخص. -3 رفتارهایی که به طور مشخص پاداش داده نمی شود و به وسیله ساختارهای رسمی سازمان شناسایی نمی گردد -4 رفتارهایی که برای عملکرد و موفقیت سازمان دارای اهمیت هستند
.4 مدل رفتارهای شهروندی
گراهام معتقد است که رفتارهای شهروندی در سازمان به سه نوع مختلف خود را نشان می دهند که شامل اطاعت، وفاداری و مشارکت سازمانی می شود. اطاعت سازمانی رفتارهایی است که ضرورت و مطلوبیت آنها شناسایی است و در ساختار معقولی از نظم و مقررات پذیرفته شده اند. وفادارای سازمانی بیان کننده ی میزان فداکاری کارکنان در راه منافع سازمانی و حمایت از سازمان است. مشارکت سازمانی نیز، به اشتراک گذاشتن عقاید خود با دیگران و آگاهی از مسائل جاری سازمان است
مدل رفتار شهروندی سازمانی بر اساس نظریه پادساکف در ابعاد: -1 رفتار کمک کننده، -2 راد مردی، -3 وفاداری سازمانی، -4 اطاعت سازمانی، -5 ابتکارات فردی، -6 رفتار یا فضیلت مدنی، -7 توسعه خود تعریف گردیده است. رفتارهای کمک کننده شامل کمک داوطلبانه به دیگران و یا جلوگیری از اتفاق افتادن مشکلات مربوط به کار می شود. رادمردی و گذشت، تمایل به تحمل شرایط اجتناب ناپذیر و ناراحت کننده بدون شکایت و ابراز ناراحتی است. وفاداری سازمانی نیز حمایت از اهداف سازمانی تعریف می شود. منظور از اطاعت سازمانی، پیروی از قوانین و رویه های سازمانی می باشد. ابتکار شخصی نیز، رفتار فرانقشی می باشد که ماورای حداقل نیازمندی های مورد انتظار است. رفتار مدنی هم به عنوان سطحی کلان از تعهد به سازمان به عنوان یک کل می باشد
