بخشی از مقاله
بررسی نقش باغ های عمودی در فضاهای شهری با رویکرد توسعه پایدار
چکیده
امروزه به دلیل افزایش تراکم ساخت و ساز در کشورهای در حال توسعه، فضای سبز شهری به صورت قابل توجهی رو به کاهش است که به همین دلیل برای رفع این مشکل باید از دیوارهای سبز عمودی کمک گرفـت، همینطـور نیـاز جامعـه انسـانی ایـن ضرورت را در معماری ایجاد می کند که هر چه بیشتر در راستای احترام به محیط طبیعی و ایجاد یـک معمـاری هماهنـگ بـا طبیعت قدم بردارد، زیرا معماری فقط به منظور ساخت و ساز صرف نیست، بلکه در عین حال بهتر است عوامل سازگاری آن بـا محیط طبیعی نیز در نظر گرفته شود. جایی که امکان توسعه افقی در فضا های شهری محدود و یا ناممکن است، فضاهای سـبز عمودی می توانند همان بازدهی اکولوژیکی را در محیط به وجود آورند. دیوار سبز فناوری نوینی است که امروز جایگاه خـود را به آرامی در کلان شهرهای جهان پیدا می کند. امروزه اگر انسان ها این فناوری را بشناسند، می توانند از مزایای ایـن شـناخت در جهت نزدیکی معماری و طبیعت استفاده کنند. دیوارهای سبز تاثیرات شگرفی بر محیط خود می گـذارد، از جملـه تـاثیرات مثبت زیست محیطی، کاهش آلودگی، زیبایی محیط، تاثیرات مثبت بر روحیـه انسـان و شـادی آنهـا و همچنـین جلـوگیری از اتلاف حرارتی جداره ها را می توان اشاره کرد. روش مطالعه این بررسی به صـورت توصـیفی-تحلیلـی و گـردآوری اطلاعـات از طریق اسنادی و میدانی می باشد، همچنین این تحقیق سعی بـر آن دارد کـه بـا اسـتفاده از بکـارگیری یکـی از عناصـر منظـر شهری(دیوار سبز) در ساختمان ها(معماری)، این دو رشته را به هم نزدیک کرده و در جهت ارتقای کیفیـت فضـای معمـاری و بهبود و پایداری کیفیت محیط های زندگی برآید. خلأ پژوهش های کاربردی در این زمینه از اهداف این مطالعـه مـی باشـد. از این پژوهش می توان نتیجه گرفت که استفاده از باغ های عمودی(دیوارهای سبز) موجب پایداری توسعه فضای سـبز شـهری و صرفه جویی در مصرف انرژی می گردد.
کلمات کلیدی: باغ عمودی، طبیعت، معماری منظر، دیوار سبز، پایداری، مصرف انرژی
مقدمه
در زمان حاضر "ساختمان سبز" به عنوان یک موضوع جالب مورد توجه معماران و شهرسازان معاصـر قـرار گرفتـه اسـت. یـک ساختمان سبز نه تنها به محیط زیست آسیب نمی رساند ، بلکه به گونه مثبتی در اکوسیستم مشارکت می کنـد و نیـز موجـب کاهش مصرف انرژی ساختمان می گردد. احداث بام ها و دیواره های سبز، اکنـون در برنامـه ریـزی شـهری بیشـتر کشـورهای جهان به صورت یک دستورالعمل اجرایی در ساختمان سازی درآمده است. به نظر می رسد زمان آن رسـیده تـا بـا اسـتفاده از ایجاد جداره های سبز به عنوان راهکاری موثردر جهت پایداری هرچه بیشتر معماری و شهرسازی معاصر ایران در رابطه با کلان شهرهایی چون تهران که از یک سو با آلودگی های زیست محیطی چون آلودگی هوا، آلودگی هـای ناشـی از فاضـلاب شـهری،
آلودگی صوتی و آلودگی ناشی از آب های سطحی مواجه است و از سوی دیگر به دلیل وجود جزایر گرمـایی و افـزایش دمـا در مراکز شهری، با افزایش مصرف بی رویه انرژی فسیلی همراه است، قدم برداریم.
مقاله حاضر به بررسی اجمالی ایده " دیوارهای سبز" می پردازد و اهمیت آن را از لحاظ ابعاد توسـعه پایـدار وصـرفه جـویی در مصرف انرژی بررسی می کند. بخش های این تحقیق شامل: مفهوم توسعه پایدار، صرفه جویی در مصرف انرژی، بهره گیـری از پوسته سبز بر مبنای مولفه های پایداری، معرفی و تاریخچه ی دیوارهای سبز به عنوان یک عنصر پایدار، ارتباط جداره سـبز و پایداری معماری و در نهایت فواید و ضرورت های جداره سبز در ایجاد یک معماری پایـدار. در طـی ایـن پـژوهش جـدول هـا و بررسی های انجام شده در هر زمینه اطلاعاتی در اختیار خواننده قرار می دهند.
انگیزه های تحقیق:
چهار موضوع از انگیزه های اولیه این تحقیق
1. توجه به فضای سبز عمودی
2. توجه به بعد پایداری ساختمان
3. توجع به بعد زیست محیطی محیط
4. توجه به مصرف انرژِی
در این راستا پرسش های زیر مطرح گردید:
1. آیا دیوار های سبز باعث پایداری محیط و ساختمان می شود؟
2. آیا دیوار سبز تاثیری مثبت بر عوامل زیست محیطی میگذارد؟
3. آیا دیوار سبز باعث کم شدن مصرف انرژی می شود؟
پیشینه تحقیق :
تلفیق معماری با طبیعت و گیاهان، یک ایده جدید نیست، بلکه از زمان های اولیه، منظرهای طبیعی و ساخته شـده بـا بناهـای شهری در هم آمیخته شدند. فضاهای سبز طراحی شده، همزمان با شکل گیری دغدغههای انسان در مورد معماری نیـز پدیـدار گشت. دیوارهای شیبدار زیگورات نانا، که 2100 سال قبل از میلاد مسیح ساخته شد، با درختان و بوته هـا پوشـیده شـده بـود. باغهای معلق افسانه ای بابل، که شامل بام باغهای باشکوه و باغهای پلکانی بودهاند، نخسـتین نمونـه شـناخته شـده از بـامهـا و دیوارهای سبز می باشند که بین قرون 8 و 10 قبل از میلاد ساخته شدند . برج بابل از عالی ترین نمونههای تاریخ معماری اسـت که دارای هفت برج بزرگ با دیواره هایی از کاشیهای منقش و درخشنده بوده است و هر برج 200 متر ارتفاع داشـته اسـت. در نزدیکی این برج و قصر باشکوه بابل، باغهای معلق بابل قرار داشتهاند کـه از عجایـب عـالم و از شـاهکارهای معمـاری محسـوب می شوند. همچنین کلبههای زیرزمینی در عصر وایکینگها در ایرلند و اسکاتلند، و نیز سقفهـای پوشـیده از چمـن در منـاطق ایسلند و اسکاندیناوی، گواهی بر استفاده از بام ها و دیوارهای سبز در طول تـاریخ مـی باشـند. بعـدها، در اوایـل قـرن نـوزدهم، ساکنان کشورهای کانادا و آمریکای شمالی، بامهای با پوشش علف و چمن را معرفی نمودند (سیادتی & شعاعی, .(1389
تاریخچهی ایجاد فضای سبز عمودی در فضاهای شهری امروز به حدود سال 1945 در کشور آلمان باز میگردد. ایـن کشـور در جنگ جهانی دوم، به دلیل کمبود مواد غذایی دستور داده شد در پشت بام ها، تراسها، گلدانهـا و باغچـههـا و هـر کجـا کـه از آپارتمانهای شهر فضای خالی وجود دارد، سیبزمینی کاشته شود و همین امر موجب شد این کشور مدتهـا از لحـاظ غـذایی خودکفا باشد. پس از پایان جنگ، با اینکه نیاز به این روش تأمین غذا برطرف شد، اما نمای زیبا و آرامبخش ساختمانهـا باعـث شد با ابتکار کارشناسان و تشویق و مشارکت شهرداری از طریق تولید نشای گل و گیـاه و بعضـی درختچـههـا و کاشـت آن بـا
2
دریافت مبلغ بسیار ناچیز از مردم، در همهی تراسها و بالکنها و پشت پنجرهها و در داخل جعبههـای مخصـوص گـل از انـواع گلهای یک ساله، دائمی و یا درختچه استفاده شود. این موضوع در سایر کشورهای اروپایی نیز به تدریج رواج یافت و فضـاهای شهری با این روش به گل و گیاه آراسته شدند. استقرار فضای سبز در ایران نیز از دیرباز در بالکنهـای خصوصـی منـازل دیـده می شود. در طی دو دهه پیش از انقلاب نیز برخی مسکونی و گاه دولتی به ایجاد گلجـام هـای متصـل و مسـتقر در بـالکن هـا و تراس ها اقدام کردند، اما بهدلیل هزینههای بالای و عدم توجه کافی توسعهی آنها تا به امروز چشـمگیر نبـوده اسـت. (سـازمان پارکها و فضای سبز تهران، (2007
تعریف دیوار سبز:
دیوار سبز فناوری نوینی است که هم اکنون جایگاه خود را در شهر های در حال توسعه به خوبی پیدا کرده است. دیوار سبز بـه دیواری گفته می شود که به صورت سازه مستقل و یا بخشی از یک ساختمان با پوشش گیاهی پوشانده شود. دیـوار هـای سـبز با پوشش های گیاهی خود فواید بسیاری برای محیط دارند که از لحاظ زیست محیطی، باعث کاهش آلودگی هوا و آلاینده هـا، کاهش گازهای گلخانه ای، کاهش دمای محیط پیرامون و تعدیل پدیده جزیره گرمایی شـهری، کـاهش آلـودگی هـای صـوتی، کاهش مصرف انرژی و در یک کلام باعث بهبود کیفیت محیط زیست می شوند. از لحاظ اقتصادی نیز دیوار هـای سـبز، باعـث افزایش فضای سبز ساختمان، حفاظت از سازه و نیز باعث افزایش زیبایی ساختمان می شود، کـه ایـن خـود موجـب ارزشـمند شدن ساختمان می گردد. از لحاظ اجتماعی، دیوارهای سبز با ادغام طبیعت و ساختمان و زیباسازی محیط زندگی شـهروندان، موجب ارتقاء نشاط شده و به سلامت جسمی و روانی شهروندان کمک شایانی می کند. دیوارهای سبز همچنـین بـرای زیبـایی منظر شهری نیز ارزشی دو چندان دارد. از دیوارهای سبز همچنین می توان به عنوان زراعت و کشت سبزیجات و صیفی جـات در مقیاس های مختلف استفاده کرد (مهدلوئی، .(1390
مفهوم توسعه پایدار:
موضوع توسعه شهری پایدار بخش وسیعی از ادبیات شهرسازی و تحقیقات توسعه شهری در جهان را در سال های اخیر به خود اختصاص داده است. در توسعه پایدار شهری همانند توسعه پایـدار بایسـتی روابـط منطقـی میـان محـیط، عوامـل اقتصـادی و اجتماعی به خوبی مراعات گردد. (مؤیدی, .(2013
شاید جامعترین تعریف توسعه پایدار توسعه کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه معروف به کمیسیون برانتلنـد ارائـه شـده است. براساس تعریف مذکور توسعه پایدار، توسعه ای که نیازهای زمان حال را بدون به مخاطره انداختن قابلیت هـا و پتانسـیل ها برای نسل های آینده برآورده سازد می باشد. بنابراین در این مدل توسعه حق هر نسل در برخورداری از همان مقدار سرمایه طبیعی که در اختیار دیگر نسل هاست، به رسمیت شناخته شده و استفاده از سرمایه طبیعی در حد بهـره آن (و مهمتـرین آن که موجب نابودی سرمایه طبیعی است)، مجاز شمرده می شود در مجموع براساس تعاریف مطرح شده مهمترین اصـول توسـعه پایدار را می توان اینگونه بر شمرد :
1. حفاظت از محیط زیست و توجه به ظرفیت قابل تحمل اکوسیستم ها.
2. کاهش آلودگی های زیست محیطی.
3. به حداقل رسانیدن مصرف منابع انرژی.
4. ارتقاء تنوع زیستی در داخل و اطراف محدوده شهر. (مؤیدی, (2013
3
شکل شماره .1 مثلث پایداری و چشم انداز توسعه ی پایدار (رفیعی ، (1392
شکل شماره .2 نمودار حوزه های توسعه ی پایدار (رفیعی ، (1392
جداره سبز و معماری پایدار
واژه جداره سبز یا دیوار سبز و باغ های عمودی، یک واژه جهانی است که یک سیستم پوششی زنده با فوایدی نظیر بام های سبز می باشند. دیوار سبز فن آوری نوینی است که امروز جایگاه خود را در کلام شهرهای جهان پیدا کرده است. به بیان دیگر، دیـوار سبز به دیواری گفته میشود که بهصورت سازه مستقل و یا بخشی از یک ساختمان با پوشش گیاهی پوشانده شـده باشـد. ایـن سیستمها در راستای اهداف بنیادین توسعه پایدار تعریف شده انـد و ضـمن آنکـه ریشـه هـای توسـعه پایـدار را در بـر دارنـد از مؤلفههای آن نیز پیروی می کنند. دیوارهای سبز از نظر صرفهجویی در هزینـه بخـش عمـومی و خصوصـی بسـیار قابـل توجـه هستند. (مؤیدی, (2013 دیوار سبز با اصلاح کردن اثر جزایر گرمایی و با صرف هزینه کم، سالمسازی هوای محـیط و تـأمین سـلامتی انسـان و کـاهش
فاضلاب شهری می پردازد. با جانشینی بام و دیوارهای سبز به جای بام و دیوارهای تیره جاذب گرما، از مشکلات ناشـی از اثـرات جزایر گرمایی و تقاضای انرژی بیشتر،کاسته میشود. همچنین از میزان فاضلاب و آلودگیهای خطرناک ناشی از آن می کاهند.
4
دیوارهای سبز با اثرات مثبتی چون کاهش نیاز به انرژی سرمایشی در تابستان و انرژی گرمایشـی در زمسـتان و کـاهش دمـای سطوح ساختمان نسبت به محیط اطراف آن، ایجاد عایق حرارتی و کاهش سرمای باد، محافظت از پوسته ساختمان برای مـدت طولانی، حفظ و نگهداری آب باران در هنگام طغیان، توجه به مسائل زیباشناسانه و نیز تأمین مسکن جانداران و تنوع زیستی و گونههای گیاهی متناسب با اکوسیستم، میتواند نقش مهمی را در معماری و شهرسازی پایدار در جهان امـروز ایفـا نماینـد. در این راستا، توجه به استفاده از مواد و مصالح بازیافتی و گونه های گیاهی بومی در قبال وزن و سنگینی، هزینهها، ضمانتنامهها و انگیزه پروژه، نگهداری بام و دیوار و غیره می تواند به ایجاد ترکیب مناسب همساز بـا محـیط کـاراتر کمـک نمایـد (بشـیری & صباغ, (1391 دیوارهای سبز با توجه به مؤلفه های اصلی در برگیرنده پایداری دامنه وسـعی از فوایـد اجتمـاعی، اقتصـادی، زیسـتمحیطـی و
کالبدی را در بر میگیرند که در جدول شماره (2) به تحلیل بخشی از این فواید پرداخته میشود. . (مؤیدی, (2013
مؤلفههای پایداری
اجتماعی
اقتصادی
زیست محیطی
جدول شماره (1) ابعاد پایداری جدارههای سبز
ویژگیها
زیباسازی محیطهای شهری؛ ارتقای سطح نشاط و سرزندگی محیطهای شهری؛
ایجاد تنوع در جدارهها و بدنههای شهری؛ ارتقای سطح منظر شهری و بهبود وضعیت منظر موجود؛ توجه به سلامت جسمی و روانی شهروندان؛ حفاظت از سازه و بدنه و جدارهها؛ کاهش هزینه زیباسازی و سالمسازی جدارهها؛ ایجاد عایق حرارتی و ذخیره انرژی؛
بهره گیری از سیستم فن آوری های جدید و کاهش مصرف آب (آبیاری قطرهای و ...)؛ ایجاد فرصتهای جدید شغلی؛
افزایش سطح فضای سبز شهری؛ حفظ پوشش گیاهی محیط؛ کاهش آلودگی هوا و آلایندهها؛ کاهش آلودگی صوتی؛ کاهش گازهای گلخانهای؛
کاهش دمای محیط پیرامون و تعدیل پدیده جزیـره گرمـایی شهری؛ کاهش مصرف انرژی؛
افزایش سطح کیفیت محیطزیست شهری؛ حفاظت از اکولوژی شهری و تنوع زیستی.
صرفه جویی در مصرف انرژی
در سال های اخیر با عنایت به کاهش منابع فسیلی بحث استفاده از انواع عایق حرارتی به منظور صرفه جویی در مصرف انـرژی به طور جدی مطرح گردیده است و هزینه های بالا انرژی، فعالیت های وسیعی را در زمینه ی استفاده موثر از انـرژی سـازمانده
