مقاله بررسی پایداری اکولوژیک در معماری منظر

بخشی از مقاله

بررسی پایداری اکولوژیک در معماری منظر

چکیده:

با توجه به آن که پایداری اکولوژیک یکی از مهمترین وجوه مدل توسعه پایدار است، در این مقاله، مفهوم آن در حیطه معماری منظر که در مقیاس میانی معماری و شهر رخ مینماید بررسی می شود و در راستای دستیابی به اهداف مورد نظر، راهبردهایی در دو مقیاس بزرگ(شهری) و مقیاس کوچک(سایت). جهت گنجاندن بعد پایداری در معماری منظر مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

مطالعات اولیه این تحقیق نشان می دهد که معماری منظر اگر جایگاه خود را به صورت مناسب در بحث توسعه پایدار پیدا کند می تواند به عنوان یک رسانه عمل کرده و در جهت ترویج بحث پایداری در فرهنگ عمومی جامعه و آگاه ساختن مردم نسبت به مشکلات محیطی نقش آموزشی بر عهده بگیرد. برای تکمیل مطالعات صورت گرفته، نمونه های موردی در داخل و خارج از کشور بررسی شده که معرفی و تحلیل خواهند شد. نقاط ضعف و قوت تجربیات موجود نیز با روش مقایسه تطبیقی تبیین می شوند.

کلید واژگان: مدل توسعه پایدار - معماری منظر - پایداری اکولودژیک - مشکلات محیطی.

مقدمه:

افزایش جمعیت جهانی در طی قرون گذشته منجر به بروز مشکلات محیطی از جمله زوال گونه های متنوع گیاهی و جانوری، تغییرات اقلیمی، فرسایش خاک، آلودگی آب و هوا، کاهش منابع طبیعی و. .. شده است. به این ترتیب تاثیر مخرب و منفی اعمال انسان بر محیط زیست، منابع طبیعی و اکو سیستم ها از اوایل قرن بیستم میلادی توجه بسیاری از کارشناسان و دست اندار کاران رشته های مختلف علمی را جلب نموده است.

1

در این راستا و در پی افزایش جمعیت جهانی و با توجه به رشد شهر نشینی، توجه به چگونگی طراحی مناظر در راستای حفظ اکوسیستم ها و منابع طبیعی به صورت روز افزون در حال توسعه می باشد.در واقع به نظر می رسد که دستیابی به پایداری در سطح جهانی ارتباط زیادی با طراحی، برنامه ریزی و مدیریت مناسب مناظر دارد؛ به طوری که گسترش و حفظ مناظر پایدار به لحاظ اکولوژیکی به یکی از مهم ترین و اساسی ترین دغدغه های دانشمندان و صاحب نظران مرتبط بااین حوزه تبدیل شده است.

از آنجا که معماری منظر به تعریف و خلق مناظر در انواع گوناگون و مقیاس های متنوع می پردازد و آثار و رد پای معماران منظر در پروژه های اجرا شده در سر تا سر جهان بسیار عمیق و فراگیر می باشد، در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار، معماری منظر می تواند و می باید نقش مهمی را ایفا کند.در این مقاله ارتباط میان معماری منظر و پایداری اکولوژیکی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت.

دیاگرام .1 ارتباط باغ(مقیاس معماری) با معماری منظر و شهر

نقش یک معمار منظر در راستای دستیابی جامعه به پایداری آکولوژیک چیست؟ چه ابزار، ایده ها و راهکارهایی برای برنامه ریزی و طراحی اکولوژیک مناظر مورد نیاز می باشد؟ به این ترتیب در ابتدای این بحث به بررسی مفهوم پایداری اکولوژیک در یک معماری منظر و سپس ارائه راهبردهایی جهت گنجاندن بعد پایداری اکولوژیک در معماری منظر می پردازیم. در ادامه نمونه های موردی در ایران و جهان را بررسی کرده و راهبردهای مورد استفاده در آنها با یکدیگر مقایسه می کنیم. در انتها، نتیجه این مطالعات را مورد بحث و بررسی قرار خواهیم داد.

جدول -1ابعاد پایداری در معماری منظر

اکولوژیک در بر گیرنده نیروهای طبیعی شکل دهنده منظر:
اقلیم، خاک شناسی، آب شناسی، پوشش گیاهی، حیات وحش و سایر جانداران
اجتماعی در بر گیرنده نیروهای انسانی شکل دهنده منظر:
تاریخ،جوامع و سنت ها، رفتارها و کارکردهای اجتماعی
اقتصادی در برگیرنده بودجه و ملاحظات صرفه جویانه شکل دهنده محیط و نیازهای مالی مورد لزوم برای حمایت مکان ها
2

.2مفهوم پایداری اکولوژیک در معماری منظر

به طور کلی معماری منظر پایدار شاخه ای از طراحی پایدار است که به برنامه ریزی و طراحی فضاهای خارجی مربوط می باشد. به عقیده عده ای، بعد پایداری مقوله جدیدی است که باید به 3 اصل ویترویوس در رابطه با روند طراحی اضافه گردد، اما به گفته ای دیگر این مقوله، می تواند به عنوان جنبه ای از کارکرد و یا استواری در نظر گرفته شود. ایعاد اصلی پایداری در ارتباط با معماری منظر در جدول 1 آمده است.

.1-2مفهوم پایداری اکولوژیک

بر همه روشن است که اعمال بشر، به صورت چشمگیری محیط زیست را تحت تأثیر قرار داده است. در واقع، مدارک بسیاری وجود دارد که نشان میدهد در اثر اعمال بشر و دخالتهای بی رویه اش در محیط زیست، سیستم های طبیعی به تدریج در حال خارج شدن از تعادل هستند و این پدیده منجر به بروز فشارهایی بر محیط شده است: کاهش یافتن جنگلها، توسعه یافتن بیابانها، فرسایش خاکها، ناپدید شدن تدریجی گونه های مختلف گیاهی و جانوری، گرم شدن زمین، بالا آمدن آب دریاها و. .. در واقع پایداری اکولوژیک به معنای حفظ و احیاء فرآیندهای اکولوژیکی است که زندگی موجودات به آنها بستگی دارد. در این راستا معماری منظر اکولوژیک به دنبال خلق یک محیط ساخته شده پایدار است که موارد زیر را شامل می باشد:

1. اجتناب از یا کاهش تأثیر بر منابع طبیعی و حفظ اکوسیستم ها

2. به کار گیری منابع تجدید پذیر

3. اجتناب از اتلاف به وسیله بازیافت و استفاده دوباره

4. خلق محیط و منظری سالم برای نسل کنونی و آینده.

.2-2 اهمیت توجه به پایداری اکولوژیک در معماری منظر

"معماری منظر برای جهانی که با آینده محیطی نا مشخصی رو به رو است، یک تخصص کلیدی است، در حالی که هنوز توسط یک بحران هویتی دیرینه عقب مانده است. آیا اصولاً این تخصص با خلق مکان های زیبا یا کمک به مردم یا نجات زمین از فاجعه اکولوژیکی مرتبط است؟"

3

به این ترتیب از دید "ایان تامپسون" معماری منظر سه بعد دارد:

1. بعد اجتماعی

2. بعد زیبایی شناختی

3. بعد اکولوژیک

در واقع بعد اکولوژیک معماری منظر در ارتباط با مقوله پایداری بوم شناختی می باشد و به این ترتیب اهمیت گنجاندن بعد پایداری در طراحی منظر مشخص می گردد. از سوی دیگر انسان به اکوسیستم های اطرافش به عنوان منبع اصلی برای تامین نیازهای بقا احتیاج دارد(خوراک، پوشاک، و سر پناه). پس با حفظ و بالابردن سلامتی اکوسیستمها، انسان می تواند تواناییهایش را در جهت بقا و پیشرفت و تامین فرصتهای بهتر برای نسلهای آینده افزایش دهد.

.3راهبردهای علمی در جهت گنجاندن بعد پایداری اکولوژیک در معماری منظر

.1-3 در مقیاس بزرگ (شهری)

.1-1-3 زیر ساخت های اکولوژیک

این بخش مربوط به در نظر گرفتن الگوهای طراحی شهری از جمله الگوهای ایمنی سیل و طوفان، الگوهای ایمنی برای تنوع گونههای زیستی، الگوهای ایمنی برای حفظ میراث فرهنگی، الگوهای ایمنی برای تفریح و سرگرمی و در نهایت دستیابی به زیر ساخت های اکولوژیک منطقهای میشود.

.2-1-3 الگوی شهر پایدار

در این مبحث توجه به توسعه متعادل شهر به هر دو صورت متراکم و پراکنده، طراحی فرم جغرافیایی پایدار و طراحی شهری یکپارچه با عملکردهای متفاوت مورد نظر میباشد.

.3-1-3 سیستم حمل و نقل

4

طراحی شهر باید به صورتی باشد که مشوق مردم در جهت استفاده از حمل و نقل عمومی، پیاده روی و دو چرخه سواری باشد.

.2-3در مقیاس کوچک(سایت)

.1-2-3ایجاد ساختار سبز

.1-1-2-3 ایجاد فضای سبز با هدف افزایش تنوع گونه های زیستی

جدول.2 نمونه درختان پیشنهادی برای کاشت در مکان های مختلف شهر

خیابان های عریض سپیدار، بید، زبان گنجشک، نارون

خیابان های کم عرض و فضاهای شهری درختان میوه

پارکینگ ها زبان گنجشک، چنار، بید

در این مبحث در نظر گرفتن دو نکته اهمیت دارد:

توجه به چگونگی آرایش فضایی محل زندگی گیاهان و جانوران

احیا زمینهای متروک و ایجاد پناهگاههای خاص برای گونههای مختلف گیاهی و جانوری

.2-1-2-3 احداث جنگل های شهر

کاشت در ختان و ایجاد جنگلهای شهری منافع زیادی در پی خواهد داشت از جمله: پاک سازی هوا به وسیله تولید اکسیژن و جذب ذرات هوا برد، ایجاد سرپناه برای حیوانات، کاهش سرعت باد و طوفان، کاهش نیاز به تهویه مصنوعی و در نتیجه صرفه جویی در مصرف انرژی، متعادل ساختن اقلیم محلی و ...

جدول 2 مثالی از نمونه درختان پیشنهادی برای کاشت در مکان های مختلف را نشان می دهد.

.2-2-3 کنترل آبهای سطحی

.1-2-2-3 ایجاد دریاچه ها و تالابها

در نظر گرفتن دریاچهها و تالابها در طراحی نکات مثبتی را از جمله بهبود کیفیت آب باران، کنترل حجم سیلاب، افزایش تنوع گونههای زیستی و زدایش درصدی از آلوده کنندههای موجود در آب باران در پی خواهد داشت.

.2-2-2-3 ایجاد بام های سبز

ایجاد بامهای سبز میتواند باعث کاهش حجم از دست رفته آب باران تا میزان %60 در سال به وسیله تبخیر و تعریق، تامین پناهگاه برای پرندگان و حشرات، جلوگیری از اتلاف انرژی به وسیله عایق بندی حرارتی و بهبود میکرو اقلیم محلی بوسیله تبخیر شود.

.3-2-2-3 استفاده از مصالح پایدار

مصالح تجدید پذیر، مصالح ارگانیکی هستند که انرژی خود را برای رشد از خورشید از طریق فتوسنتز دریافت میکنند.

.4 بررسی تجربیات اخیر

.1-4 نمونه های موردی در جهان

.1-1-4 پارک مانور، اداره مرکزی ریر

تویی کراس، لستر شایر، انگلستان، /1999معمار منظر: بتل مک کارتی

اداره مرکزی ریز سازنده بزرگ نرم افزار چالش ایجاد مکان کاری الهام بخش و از نظر محیطی حساس را که نیازهای شغلی متمرکز بر انرژی و فن آوری برتر را برآورده سازد، پیش رو نهاد. طرح ارائه شده، منظری خودکفا را که به کمترین نگهداری نیاز دارد با ساختمانی که با توجه به محیط شکل گرفته و %25 انرژی و %50 آب کمتر نسبت به ساختمانهای هم اندازه خود مصرف میکند، در هم میآمیزد.

کل مجموعه به نحوی قرار گرفته تا تأثیرش بر منظر اطراف کاهش یابد و بلوکها از طریق مجراهای قرار گرفته در دور تا دور لبه ساختمان و با حرکت هوای جاری در کانال هوای((wind Ridge تعبیه شده در

6

امتداد بام هر بلوک، از تهویه طبیعی بهرهمند میشوند. با گذراندن هوایی که به درون ساختمان وارد می-شود، از روی استخری که به شکلی رسمی منظر سازی شده و آب مصرفی چاه گمانه زمانی آن را پر می-کند، سرمای بیشتری در تابستان حاصل می شود. دریاچه منظر سازی شده به شکل طبیعی، به منظور جمع آوری و بازیافت رواناب باران و بنابراین به حداقل رساندن استفاده از منابع آبیاری خارجی ساخته شد. همچنین تالاب مجزایی ایجاد شد که از سیستم تصفیه یکجا و بسترهای نی برای تصفیه تمامی فاضلاب موجود در سایت استفاده می کند. فاضلاب از روی نیها((Phragmaites Australis که قابلیت فرودهی اکسیژن از میان ساختار برگها و ساقهشان به درون ساقه زیر زمینی و سپس بیرون دادن آن از طریق ریشهها را دارند، حرکت میکند. انشعاب نهایی فاضلاب از طریق زه کشی زیر زمینی به نهری که در امتداد مرز شمالی سایت روان است تخلیه میشود. کل مجموعه به طرز موفقیت آمیزی با منظر موجود ادغام شده و پناهگاهی برای دامنه متنوعی از حیات وحش محلی تامین میکند.

.2-1-4 دانشگاه ناتینگهام، پردیس دانشگاهی جوبیلی

ناتینگهام، انگلستان، /2000معمار منظر : بتل مک کارتی

هدف پروژه تبدیل کارخانه دوچرخه سازی متروکی در سایتی آلوده، به پردیسی بدیع برای دانشگاه ناتینگهام انگلستان بوده است. از جمله نیازهای پروژه قرارگیری ساختمانهای دانشکده در سایت بر پایه اصول طراحی پایدار و ایجاد امکان رشد به بوم سازندگان متعادل داخلی و خارجی بوده است. آرایه بندی ساختمانهای دانشکده در امتداد دریاچه در جهت بهره وری از تهویه به کمک باد در ضلع جنوبی سایت، جمع کردن بادهای غالب خنک شده توسط دریاچه بوسیله بادگیرها و استفاده از آن برای سرمایش غیر مکانیکی در تابستان، جمع کردن آب باران از ساختمان های اطراف و جادهها و پارکینگها توسط دریاچه 1/2 هکتاری از جمله راهبردهای طراحی پایداری این پروژه بوده است. نتیجه نهایی ایجاد محیطی کم مصرف و کم خرج با همیاری قوی بین محیط ساخته شده و منظر اطراف آن میباشد.

.3-1-4 تالار استفن اپلر

پرتلند، ایالات متحده، /201معمار منظر: شرکت اطلس و میتهون