بخشی از مقاله
ضرورت حسابرسي عملياتي در دستگاه هاي دولتي
چکيده
امروزه بسياري از حسابرسي ها نيازمند ايجاد تغييراتي در بخش عمومي و خصوصي اند. زيرا مديران بخش دولتي علاوه بر صورتهاي مالي به دنبال اطلاعاتي در جهت ارزيابي فعاليتها و پيشرفتهاي عملياتي خود هستند. در نتيجه ايجاد چنين زمينه هايي نياز به حسابرسي عملياتي براي ارزيابي اثربخشي ، کارايي، صرفه اقتصادي عمليات مطرح مي شود.از اين رو اين مقاله ضمن بيان اهميت حسابرسي عملکرد بعنوان عامل کليدي در پاسخگويي دولت ، به تعريف و بيان اهداف بودجه ريزي عملياتي و حسابرسي عملياتي پرداخته و ضمن بررسي تفاوت حسابرسي عملياتي در بخش خصوصي و دولتي، رابطه آن با بودجه ريزي عملياتي را مطرح کرده و به ضرورت حسابرسي عملکرد در بخش دولتي اشاره مي نمايد. اين مقاله نشان مي دهد که با تغيير نظام بودجه ريزي دولتي از بودجه ريزي برنامه اي به بودجه ريزي عملياتي، نظام حسابرسي دولتي نيز مي بايست به موازات آن تغيير يابد تا نظام بودجه ريزي دولتي و در نهايت نظام گزارشگري مالي دولتي به اهداف متعالي خود دست يابند و ابزاري قدرتمند براي دولت در اداي مسئوليت پاسخگويي باشند. همچنين براي تحقق کارآيي و اثر بخشي اهداف پيش بيني شده دولت ، بر ضرورت استفاده از حسابرسي عملياتي تأکيد شده است .
کلمات کليدي: حسابرسي عملياتي ، بودجه ريزي عملياتي، دستگاههاي دولتي.
١- مقدمه
حصول اطمينان از جامعيت پاسخگويي عمومي هدف اصلي حسابرسي دولتي و به معني مسئوليت قانوني اداره کارآمد برنامه ها يا واحدهاي دولتي است .در بخش دولتي انگيزه سود وجود ندارد و قوانين و مقررات پيچيده و داراي ابهام است به همين دليل مرز مسئوليتها به صورت شفاف مشخص نيست . اين وضعيت موجب مي گردد فشار مداومي بر بخش دولتي براي کارآمدي بيشتر، کاهش هزينه ها و تمرکز زدايي در تصميم گيريها وجود داشته باشد . درعين حال فشار بر ديوان محاسبات کشور نيز به منظور گزارشگري موارد اتلاف و سوء استفاده از وجوهات دولتي، مديريت غير صحيح و عدم کفايت کنترلها و رويه ها رو به افزايش است .
حسابرسي مالي به تنهايي براي مطلع ساختن مديريت و مردم در خصوص صرفه اقتصادي، اثربخشي و کارايي استفاده از منا بع عمومي کفايت نمي نمايد. از اين رو دامنه و روش شناختي حسابرسي ها از طريق آنچه که امروزه حسابرسي عملکرد ناميده مي شود دچار تحول گرديد تا موضوعات مذکور را نيز در بر بگيرد . بطور کلي هدف حسابرسي عملکرد شناخت وضعيت مطلوب (آنچه بايد باشد) و وضعيت موجود (آنچه هست )، بررسي ميزان انحراف وضعيت موجود از وضعيت مطلوب (چه تفاوتي وجود دارد؟) بررسي ريشه هاي ايجاد انحراف (دلايل اين انحراف چيست ؟) و ارائه توصيه براي تصميم گيري است (براي اصلاح وضعيت بايد چکار کنيم ؟) [١]
٢- بودجه ريزي عملياتي
٢-١- تعريف بودجه ريزي عملياتي
بودجه ريزي عملياتي نوعي سيستم برنامه ريزي، بودجه ريزي و ارزيابي است که بر رابطه بودجه هزينه شده و نتايج مورد انتظار تأکيد مي کند. در چارچوب بودجه ريزي عملياتي، بخش هاي مختلف اداري بر اساس استانداردهاي مشخصي تحت عنوان شاخص هاي عملکرد پاسخگو هستند و منابع براساس اولويت امورونتايج قابل اندازه گيري تخصيص داده ميشوند. بودجه عملياتي محصول برنامه ريزي استراتژيک است که درآن تصميمات مربوط به تخصيص بهينه منابع برپايه نتايج پذيرفته شده و محک هاي سازماني مربوط به اهداف کلي ، اختصاصي، استراتژي ها و برنامه هاي عملياتي هر سازمان صورت ميگيرد. بعد از تهيه برنامه استراتژيک ، هر سازماني که اعتبارات دولتي دريافت مي کند بودجه خود را طوري تهيه و تنظيم مي کند که تصميم گيري هاي داراي اولويت مربوط به برنامه استراتژيک خود رامنعکس کند . پس تقاضاي بودجه توسط سازمان بيانگر نيازهاي آن سازمان براي اجراي نتايج داراي اولويت در برنامه استراتژيک خود مي باشد. بودجه ريزي عملياتي يک برنامه تلفيق عملکرد سالانه و بودجه سالانه مي باشد که روابط بين سطح اعتبارات برنامه و نتايج مورد انتظار را نشان مي دهد. همچنين تائيد مي کند که يک هدف يا مجموعه اي از هدفها بايد با مقدار معيني از اعتبارات بدست آيد. يک بودجه عملياتي علاوه بر تخصيص هزينه هاي فعاليت ، همه فعاليتهاي (مستقيم و غيرمستقيم ) مورد نياز براي پشتيباني يک برنامه را تعريف و تعيين مي کند.
يک بودجه عملياتي عبارت است از يک برنامه سالانه به همراه يک بودجه سالانه که رابطه ميان ميزان وجوه تخصيص يافته به هر برنامه با نتايج به دست آمده از اجراي آن برنامه را نشان مي دهد. اين بدان معني است که با هر ميزان مخارج انجام شده در هر برنامه ، مي بايد مجموعه معيني از اهداف تامين شود.[ ٢ ]
بودجه ريزي عملياتي همان بودجه برنامه اي به شکل پيشرفته تر است که به نحو دقيق تر و روشن تري اجراي برنامه ها را از ديدگاه هزينه و فايده تجزيه و تحليل مينمايد و با روش اندازه گيري حجم کار، قيمت تمام شده توليد يا خدمت را به دست آورده و با استانداردها مقايسه تطبيقي و تحليلي نموده و به علل افزايش قيمت تمام شده واقف مي گردد.
٢-٢- بودجه ريزي برنامه اي
بودجه ريزي برنامه اي نوعي طبقه بندي که قصد دارد با برقراري ارتباط ميان مواد هزينه و عوامل به کار گرفته شده و نتايج حاصل ازانجام برنامه ها نشان دهد که درسال بودجه اي چه کالاها و خدماتي به صورت محصول نهايي فعاليتهاي بخشهاي دولتي براي رسيدن به اهداف مصوب دولت توليد يا ارائه شده است .
٢-٣- تفاوت بودجه ريزي برنامه اي با بودجه ريزي عملياتي
١-بودجه برنامه اي درسطحي بالاتر از بودجه عملياتي قرار دارد.
٢- بودجه برنامه اي هزينه ها را به صورت چکي و فقط در سطح برنامه مطرح مي کند درحاليکه بودجه عملياتي هزينه ها را به جزئي ترين شکل ممکن گزارش ميکند.
٣- بودجه برنامه اي آينده نگر است . در حاليکه بودجه عملياتي برروند گذشته وتجارب بدست آمده و استاندارد هاي موجود تکيه دارد.
٤- از نقطه نظر ماهيت بودجه برنامه اي تصويري کلي از عملکرد دستگاه اجرايي و نتايج حاصله از منابع مورد استفاده در سطح برنامه بدست مي دهد در حاليکه بودجه عملياتي پايه هرم بودجه هر دستگاه اجرايي بوده که حجم کار هر فعاليت را مشخص مي سازد.
٢-٤- مفهوم بودجه ريزي عملياتي
نظام بودجه ريزي عملياتي بعنوان يک نظام مديريتي براي ارتقاي کارايي و اثربخشي مصرف منابع سازماني مورد توجه جدي دولت ها در سطوح ملي و محلي بوده است . در اين نظام ، اعتبارات بودجه اي بر مبناي عملکرد واحدهاي سازماني در راستاي توليد خروجيها (محصولات و خدمات ) يا همان اهداف کوتاه مدت و يا دستيابي به پيامدها و يا همان اهداف بلندمدت ، تخصيص مييابد و بدين ترتيب دستگاه هاي اجرايي به سمت افزايش شفافيت در نحوه مصرف منابع براي انجام فعاليت ها، دستيابي به اهداف و استراتژيها و نيز پاسخگويي بيشتر سوق مي يابند. بر اساس تعريفي که توسط صندوق بين المللي پول از
بودجه ريزي عملياتي عنوان شده است ، بودجه ريزي عملياتي عبارت است از:
«روشها و سازوکارهايي که ارتباط بين اعتبارات تخصيص يافته به دستگاههاي اجرايي را با خروجيها و پيامدهاي آنها از طريق به کارگيري اطلاعات عملکردي در تخصيص منابع تقويت مي سازد.»
همان گونه که از تعريف فوق استنباط ميشود، دو موضوع اساسي در يک نظام بودجه ريزي عملياتي مشاهده مي شود: يکي اينکه بودجه بر اساس عملکرد تخصيص مييابد و موضوع اساسي ديگر اين که چگونه با بودجه کمتر محصولات و خدمات بيشتر و با کيفيت بالاتر توليد شود.
٢-٥- اهداف بودجه ريزي عملياتي
هدف اصلي بودجه ريزي عملياتي، کمک به تصميم گيري عقلايي درباره تخصيص و تعهد منابع دولت بر اساس پيامدهاي
سنجش پذير است . برخي از اهداف اين بودجه ريزي عبارتند از:
- ارائه مبناي صحيح براي تصميم گيري در مورد تخصيص منابع .
- تمرکز فرآيند تصميم گيري روي مهمترين مسائل و چالشهايي که دستگاه با آن مواجه است .
- ايجاد ارتباط ميان بودجه و نتايج برنامه .
- ارائه مبنايي براي پاسخگويي بيشتر در ازاي استفاده از منابع کشور.
- امکان نظارت موثر بر اجراي عمليات [ ٣]
٢-٦- حسابداري تعهدي پيش نيازي براي بودجه ريزي عملياتي
مهمترين برنامه مالي و صورت دخل و خرج هر دولت ، برنامه اي تحت عنوان بودجه ساليانه است بودجه ريزي عملياتي در واقع يکي از رويکردهاي اثربخش در نظام بودجه ريزي است که بر مبناي قيمت تمام شده خروجي ها تعريف مي شود و يکي از مهمترين پيش نيازهاي قيمت تمام شده ، حسابداري تعهدي است .
حسابداري تعهدي براي تعيين بهاي تمام شده و هزينه هاي واقعي اجراي برنامه ها، عمليات و فعاليت هاي دستگاه هاي اجرايي در قالب اعتبارات مصوب ضروري است . همچنين کنترل دقيق درآمدها و ساير منابع تامين اعتبار و هزينه ها و ساير پرداختهاي حسابهاي مستقل در صورتي ميسر خواهد بود که از مبناي تعهدي استفاده شود.
مبناي تعهدي ، گزارش هاي مالي صحيح تر، دقيق تر و جامع تري جهت نظارت بر عملکرد سازمانهاي دولتي و ارزيابي آنها در اختيار قوه مقننه ، دولت و ساير مراجع قانوني و عموم مردم قرارداده و نيز مبناي صحيح جهت برنامه ريزي و تصميم گيري دراختيار مديران قرار مي دهد.
در حسابداري نقدي به دليل عدم ثبت تعهدات مالي اعم از دريافتي و پرداختي و نيز عدم محاسبه ، هزينه استهلاک هر دوره مالي به عنوان هزينه همان دوره ودر نتيجه عدم امکان احصاء قيمت تمام شده و نهايتا اجراي بودجه ريزي بر مبناي عملکرد امکان پذير نخواهد بود.
از معايب اين روش اين است که نمي توان تشخيص داد چه فعاليتي مي بايست انجام و چه مقدار هزينه در بر دارد و شاهد يک نظام بودجه ريزي خواهيم بود که صرفه جوئي قابل توجه در منابع کشوربه عمل نيامده و عدالت اجتمائي نيز مشهود نبوده و کندي توسعه اقتصادي کاملا محرز است .[٤]
