بخشی از مقاله
خلاصه
در این پژوهش که برای اولین بار با این رویکرد در پارکهای علم و فناوری انجام شده است کارایی 30 پارک علم و فناوری و مراکز رشد تابعه آنها، در سرتاسر ایران با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها مورد بررسی قرار گرفته است.
در مدل بکار گرفته شده متغیرهای تعداد نیروی انسانی فعال در پارکها و مراکز رشد، مجموع هزینهها و تسهیلات اعطایی، دورههای آموزشی و مشاورههای ارائه شده به واحدهای فناور و سرانه فضای کاری شرکتهای عضو - نسبت کل فضاهای دراختیار شرکتها به مجموع نفرات فعال در شرکتها - بعنوان ورودی و متغیرهای نرخ پذیرش واحدهای فناور - نسبت شرکتهای جذب شده به تقاضاهای وارده جهت جذب - ، شاخص حفظ و نگهداری شرکتها - نسبت پذیرش به ریزش پارکها - ، درصد رضایت شرکتها از کیفیت خدمات دریافتی، توانایی پارکها در جذب منابع مالی دیگر، فرهنگ سازی و تلاش در جهت تبیین ماهیت وجودی پارکها و مراکز رشد و تفاهمنامهها و قراردادهای منعقد شده جهت همکاری با سازمانها و دستگاههای اجرایی بعنوان خروجی در نظر گرفته شدهاند؛ گزینش این متغیرها طبق نظرات کارشناسان و مدیران نمایندگیها و شعبه سرپرستی و با استفاده از ابزارها و تکنیکهای مختلف تصمیم گیری از جمله آنتروپی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی انجام گرفته است.
نتایج این تحقیق، در قالب رتبهبندی نمرات کارایی 30 پارک ارائه شده است که صرفاً به معاونت علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قابل گزارش میباشد.
.1مقدمه
پارکهای علم و فناوری بعنوان یکی از نهادهای اجتماعی مؤثر در امر توسعه فناوری و به تبع آن، توسعه اقتصاد دانشمحور و اشتغالزایی تخصصی، مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان واقع شده است. این سازمانها محیطهایی مناسب برای استقرار و حضور حرفهای شرکتهای فناوری کوچک و متوسط، واحدهای تحقیق و توسعه صنایع و مراکز تحقیقاتی هستند که در تعامل سازنده با یکدیگر و با دانشگاهها و صنایع به ایجاد فناوری و تجاری سازی فناوریها مشغولاند. شایسته آن است که برای نیل به اهداف مذکور با کنترل و ارزیابی صحیح و استفاده از بازخورهای بدست آمده سعی نمود صحت عملکرد یک پارک فناوری را پایش نمود. علیرغم اینکه سالهای زیادی از پیدایش پارکهای علم و فناوری میگذرد، هنوز هیچ روش استانداردی برای ارزیابی موفقیت یا شکست یک پارک فناوری وجود ندارد.
رشد فزایندهی تکنولوژی، موج گسترده اطلاع رسانی و توسعه خدمات ویژه و متنوع، بیش از پیش لزوم برنامه ریزی اصولی و سیاست گذاری همه جانبه را جهت رقابت و ادامه حیات برای سازمانها آشکار کرده است. ضمانت اجرائی این سیاست ها، هرچند که هوشمندانه تدوین شوند، کنترل دقیق و مداوم واحدها و ارزیابی و بهبود مستمر روشهاست. مدیران سازمانها و ادارات جهت برنامه ریزی و کنترل سازمان خود، نیاز به اندازه-گیری و ارزیابی عملکرد واحدهای زیر مجموعهی خود دارند تا بتوانند واحدها را مقایسه کرده و از نقاط قوت و ضعف واحدها آگاه شوند و پیشنهادات لازم را جهت افزایش عملکرد واحدها ارائه دهند.
.2 بیان مسأله
برای تمام مدیران از جمله مدیران پارکها و مراکز رشد، ارزیابی موضوعی بسیار جذاب است. مدیران و کارکنان باید به طور دائم از میزان پیشرفت امور، در جهت رسیدن به هدفهای مورد نظر آگاه شوند و به محض اینکه عوامل عمدهای که موجب موفقیت میشوند تغییری پیدا کنند، اعضای سازمان باید در صدد اقدامات اصلاحی برآیند. اگر مفروضات و انتظارات نسبت به آنچه پیش بینی شده است فاصله بگیرند، در آنصورت سازمان ناگزیر خواهد بود در فعالیتهای مربوط به تدوین راهبرد تجدید نظر نماید و شاید پیش از اینکه برنامه ریزیها انجام شود دست به چنین کاری بزند. چون اگر راهبرد بصورت مستمر ارزیابی شود، شرکت میتواند شاخص یا معیاری به دست آورد و بر اساس آن میزان پیشرفتها را مشخص نماید و دریابد تا چه اندازه به هدف مورد نظر نزدیک شده است.
عواملی که نقش بازدارنده در رشد و موفقیت پارکهای علم و فناوری و مراکز رشد کشور دارند را بطور کلی میتوان به دو دسته عوامل بیرونی و عوامل درونی تقسیمبندی نمود. عوامل بیرونی، آنهایی هستند که در دامنه نفوذ مدیران و برنامهریزان داخلی پارکها و مراکز رشد نبوده و بهطور عمده مربوط به مسائل و مشکلات کلان کشور و دولت میشوند. عوامل درونی، آنهایی هستند که محل بروز آنها را میتوان در درون پارک یا مرکز رشد جستجو نمود.
معمولاً پارکها و مراکز رشد بر اساس میزان دستیابی به اهدافشان ارزیابی می شوند. اولین تحقیقات در زمینه ارزیابی برنامههای مراکز رشد در اواخر سالهای 1980 توسط کامپبل و آلن، آلن و وینبرگ با توجه به عواملی نظیر تعداد شغلهای ایجاد شده و نرخ شکست و موفقیت کسب و کارهای مراکز رشد انجام شده است. تلاشهای اولیه در زمینه ارزیابی مراکز رشد با توجه به عوامل هزینه و سود مربوط به مطالعه توماس لیونز در ایالت میشیگان در سال 1990 و پایاننامه دکتری مارک رایس در سال 1992 می باشد. بیرز در سال 1993 یک دستورالعمل جامع در مورد ارزیابی مراکز رشد با تأکید بر روی ضرورت وجود یک برنامه ارزیابی نظاممند به شکل چند معیاره اشاره کرده است.
آلبرت وگاینر کارهای انجام شده مربوط به بحث ارزیابی را در 4 زمینه به صورت زیر دسته بندی کردهاند: [8]
· تحقیقات مربوط به تدوین شاخصها به منظور ارزیابی برنامههای مراکز رشد
· کمیسازی اثر مراکز رشد بر روی شرکتها و اقتصاد محلی
· رتبه بندی برنامههای آتی مراکز رشد
· ارزبابی اثربخشی برنامههای مراکز رشد
در مطالعه دیگری که توسط مصلحی، راستی برزکی و مهدوی در باب ارزیابی عملکرد پارکها و مراکز رشد انجام شده است، تنها رویکرد و شاخص ارتقاء بهرهوری مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است و هدف آن کسب اطمینان از تطابق عملکردها با برنامههای پیش بینی شده است. در این مطالعه شاخصی برای اندازهگیری سطح ارتقاء فناوری در مرکز رشد و پارک شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان به همراه روش محاسبه آن ارائه شده است.
یکی از روشهای آگاهی از وضعیت عملکردی یک سازمان و آشنایی با روندها، وجود اطلاعات ساختاریافته و منسجم از کارکرد سازمان در قالب شاخصها است. شاخصها چکیدهای از خصوصیات یک سیستم، وقایع رخ داده در آن و نتایج آنها در قالب پیامهای کوتاه و ساده برای سیاستگذاران و عموم هستند. بنابراین آنها یک پل ارتباطی قوی بین این دو گروه از جامعه محسوب میشوند و موضوعات پیچیده یا چندبعدی را به صورت ساده در اختیار سیاستگذاران و عموم قرار میدهند.
در این مطالعه، به منظور ارزیابی عملکرد پارکها و مراکز رشد بر اساس شاخصها و عوامل درونی که اثرات ریشهای تری در عملکرد مراکز رشد و پارکهای علم و فناوری کشورمان دارند، مدل ریاضی تحلیل پوششی دادهها مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد. در کنار این موارد، عواملی نیز وجود دارند که بدلیل مواجه بودن تمام پارکها با آندسته از عوامل، می توان آنها را به عنوان شرایط محیطی در نظر گرفت و از آنجا که تمام پارک ها و اعضای جامعه مورد مطالعه تحقیق با این شرایط روبرو هستند، مطالعه جنبهکاملاً منصفانه خواهد داشت. از جمله عوامل بیرونی میتوان به مواردی همچون وضعیت توجه به قوانین مربوط به حقوق مالکیت فکری، میزان توجه به کسب وکارهای غیر دانش محور، میزان سادگی و سهولت در ساختارهای اداری ، میزان اعتمادسازی برای در اختیار گذاشتن گزارش مربوط به ایدهها، وجود افراد مجرب برای کارآفرینی و مدیریت مراکز حمایتی و سطح کیفیت و امکانات جهت ارایه خدمات مشاوره مناسب در زمینه تجاری سازی ، اشاره کرد.
.3 پیشینه تحقیق
تاکنون تحقیقات و پژوهشهای بسیار مفیدی در زمینه تحلیل پوششی داده ها صورت گرفته است و در اغلب صنایع این تکنیک بصورت کاربردی مدل سازی شده و در پایان گزارشات جامع و مفیدی را به سازمان ها و صنایع در زمینه وضعیت کارایی و رتبه بندی واحدهای آنها ارائه داده است. پژوهش پیش رو، اولین پژوهش صورت گرفته در پارکهای علم و فناوری در این زمینه می باشد، فلذا در ذیل به گزیده ای از پژوهش های انجام شده در شرکتهای دیگر و مشابه اشاره می کنیم:
· ارزیابی عملکرد نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، بررسی موردی فرماندهی انتظامی استان فارس، بهار 91
در تحقیق فوق که توسط نگارنده اجرا شده است عملکرد 27 شهرستان حوزه استحفاظی فرمانده انتظامی استان فارس، با در نظر گرفتن شاخص های: درصد افزایش در تجهیزات پلیس - شامل خودروهای پلیس و دوربین ها و تجهیزات مخابراتی - ، درصد افزایش در نشست ها، همایش ها، نمایشگاه ها، مقالات و کتب چاپ شده با محوریت ناجا، درصد کاهش در جرائم درون شهری، درصد کاهش تلفات جانی ناشی از تصادفات جاده ای، درصد کاهش جرائم انتظامی و درصد رضایت شهروندان از مقوله امنیت در جامعه مورد مطالعه قرار گرفت و در نهایت شش شهرستان به عنوان نواحی کارآ رتبه های اول تا ششم را به خود اختصاص دادند و پیشنهاد اقدامات اصلاحی شهرستان های کمتر کارآ و سه شهرستان قعر جدول رتبه بندی را با اشاره دقیق به حوزه نیازمند اصلاح، نیز به تفصیل ارائه گردید.
· ارائه مدل ریاضی جهت ارزیابی عملکرد مناطق 37گانه شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران:
در این تحقیق که توسط نگارنده و در شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران انجام شده است، کارایی مناطق 37 گانه این شرکت در سرتاسر کشور با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق، مدل BCC با رویکرد نهاده گرا مناسب صنعت مورد بررسی شناخته شد و پس از شناسایی متغیرهای ورودی شامل تعداد نیروی انسانی و تکنولوژی و متغیرهای خروجی شامل درصد رضایتمندی ذینفعان، عملکرد نفتکش ها و درآمد فروش فرآورده، به حل مدل و رتبه بندی واحدهای کارآ از طریق مدل اندرسون-پیترسون پرداخته و در نهایت سه منطقه قم، خراسان جنوبی و فارس رتبه های اول تا سوم را در رتبه بندی کلی کسب نمودند.
· ارزیابی کارایی شرکتهای سرمایهگذاری پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به کمک مدلهای محک زنی ریاضی تحلیل پوششی داده ها:
یکی از عناصراصلی رشد و توسعه اقتصادی پایدار در کشورها مسئله سرمایه گذاری است. در بازار سرمایه و بورس اوراق بهادار نیز نقش شرکتهای سرمایه گذاری به عنوان واسطه گران مالی از اهمیت بسزایی برخوردار است. کارایی این شرکتها یکی از پدیده های اثر گذار بر بازار سرمایه در بخش اقتصاد بوده و چون با افزایش کارایی آنها می توان به بهبود عملکرد اقتصادی کشور کمک موثری نمود به همین لحاظ بایستی بر اساس مکانیزمی مناسب به ارزیابی فعالیتها وعملکرد آنها پرداخته شود. در این مقاله نظام ارزیابی عملکردی برای ارزیابی کارایی این شرکتها را طراحی کرده و به کمک آن نوزده شرکت سرمایه گذاری موجود در بورس اوراق بهادار را مورد سنجش قرار می دهیم. در این نظام ارزیابی از مدلهای ریاضی تحلیل پوششی داده ها استفاده می شود.
.4 ارزیابی عملکرد
امروزه سنجش عملکرد یکی از مهمترین عوامل موفقیت سازمان ها اعم از دولتی و خصوصی و از مفید ترین ابزار مدیریت، سیاستگذاری و برنامه ریزی برای مدیران و برنامه ریزان سازمان ها محسوب می گردد. از این رو می بایست سازمان ها تصویر روشنی از بازتاب های اجتماعی و ارزیابی های داخلی از اقدامات و سیاست های اجرا شده داشته باشند تا بتوانند از طریق ارزیابی ها و بازخورها، اصلاحات لازم در برنامه ها و سیاست های جاری آینده سازمان خود برای رسیدن به حد مطلوب بوجود آورند.
سنجش کارایی به عنوان نخستین گام برای بهبود و سنجش عملکرد ارگان ها ضرورتی انکار ناپذیر است که لازم است حداقل سالانه یکبار عملکرد آنها بصورت علمی مورد ارزیابی و مطالعه قرار گیرد. ارزیابی عملکرد، اندازه گیری داده هایی است که نشان دهنده پیشرفت به سوی نتایج مورد نظر است. این نتایج می بایست از انجام فعالیت های خاصی به دست آیند. همچنین اندازه گیری عملکرد روشی برای ارزیابی فعالیت ها نیز فراهم می آورد. [6] سیستمهای ارزیابی عملکرد با ایجاد یک چهارچوب مدیریتی اثربخش، مدیران را قادر می سازند تاعملکرد سازمان خود را با عملکرد سازمانهای رقیب و
همکارانشان مقایسه کنند و بتوانند فاصله موجود بین اهداف مورد نظر سازمان وفرایندهای واقعی را شناسایی نمایند. رویکردها، الگو ها و مدلهای متنوعی برای ارزیابی عملکرد کل یا بخشی از سازمانها - مانند فرایندهای سازمانی - در ادبیات مربوط به سازمان و مدیریت وجود دارد.
تعدادی از مهمترین آنها عبارتند از: تجزیه و تحلیل درونی - تجزیه و تحلیل نسبتهای مالی - که یک روش قدیمی ارزیابی عملکرد سازمانها است، الگوی بنیاد مدیریت کیفیت اروپا - EFQM - ، کارت امتیازی متوازن - - BSC، الگوی نظام مدیریت کیفیت، الگوی جایزه کیفیت مالکوم بالدریج، الگوی مدیریت کیفیت فراگیر - TQM - ، رویکرد سیستمی، رویکرد استراتژیک، مدل بلوغ توانمندی، تحلیل پوششی داده ها - DEA - ، الگوی جایزه ملی کیفیت ایران، مدل مرجع عملیاتهای زنجیره تامین، کارتهای امتیاز لجستیک، مدل بازخور 360 درجه و مدل منشور عملکرد که هریک مزایا، معایب و کاربردهایی دارد و با توجه به نوع مطالعه و هدف مورد مطالعه، انتخاب می شوند. در طرح پیش رو مدل تحلیل پوششی داده ها با توجه به ساختار و تعاریف عملکردی پارکها و مراکز رشد بعنوان مناسبترین مدل مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
