بخشی از مقاله
چکیده
محصولات/خدمات سازمان وسیله هایی هستند که سازمان را به سمت تحقق مأموریتش و دستیابی به چشم اندازش پیش می برند. کسب مزیت رقابتی پایدار مستلزم برنامه ریزی آگاهانه در مورد محصولات /خدمات و مشتریان آتی سازمان است . ارزیابی محصولات به عنوان یک ابزار یا چارچوب فکری برای درک و شناسایی وضعیت محصول با توجه به اهداف و محددیت های سازمان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
تحقیق حاضر به دنبال آن بود تا با ارائه مدلی بر اساس فرایند تحلیل شبکه ای به عنوان یکی از روش های بسیار کارامد تئوری تصمیم گیری به شناسایی و اولویت بندی معیارهای ارزیابی محصولات شرکت صنعتی پارس خزر و سپس ارزیابی محصولات شرکت براساس معیارهای مورد نظر بپردازد.
در این تحقیق ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و مشاوره با مدیران و صاحبنظران شرکت صنعتی پارس خزر عواملی چون ارزش مشتریان، انعطاف پذیری، بازا ر، تکنولوژی، زیبایی، قیمت فروش، میزان فروش و کیفیت به عنوان عوامل مؤثر بر ارزیابی محصولات شناسایی گردید و سپس با توجه به تأثیر عوامل شناسایی شده بر هم و تأثیر این عوامل بر ارزیابی محصولات با بکارگیری فرایند تحلیل شبکه ای اقدام به تعیین درجه اهمیت هریک از معیارها و اولویت بندی محصولات شرکت صنعتی پارس خزر گردید.
مقدمه
با آغاز قرن بیست و یکم سازمان های تولیدی تغییرات شدیدی را پیرامون خود مشاهده کردند. شدت این تغییرات به حدی بوده است که سازمان های تولیدی را با چالش های نوینی مواجه ساخته است و عدم توجه به این چالش ها بقاء و موفقیت سازمان های تولیدی را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. برخی از این تغییرات عبارت است از:
- جهانی شدن بازار و جایگاه بازار شرکت ها؛
- نیاز مشتریان به مقادیربسیارکم اما بسیار متنوع محصولات؛
- خواست مشتریان برای ارضای نیاز آنها بصورت انفرادی؛
- تأکید شرکت های تولیدی بر معرفی سریع محصولات جدید و تمرکز بر بازاریابی آنها؛
- دارا بودن دامنه وسیعی از محصولات در اغلب شرکت های تولیدی؛
این عوامل و برخی عوامل دیگر منجر به این شده که امروزه سازمان های تولیدی در محیطی فعالیت کنند که تغییر مهمترین ویژگی آن باشد . . - Maskel,2001 - بنابراین در شرایط بسیار پیچیده، متغیرو مملو از رقابت کنونی تنها سازمان هایی قادر به رقابت وحفظ بقاء خویش هستند که با آگاهی و شناخت از وضع موجود به برنامه ریزی جهت نیل به وضع مطلوب خود بپردازند
مجموعه مطالعات موجود و اظهار نظر کارشناسان به این نکته کلیدی ختم می شود که عامل اصلی در فرایند رقابت پذیری،بنگاه ها، فناوری ها و به تبع آن محصول مناسب است و کسب مزیت رقابتی پایدار مستلزم برنامه ریزی آگاهانه در مورد محصولات شرکت، کالا یا خدماتی که می تواند فراهم آورد و مشتریان بالقوه آتی سازمان است.
داشتن نقشه کلی از محصولات و توانمندی های درون سازمانی به سازمان این امکان را می دهد تا با داشتن شناخت بالاتری خود را با نیازمندی های بازار و مشتری هماهنگ کند و پاسخگوی آنها باشد. هدف از ارزیابی محصولات در یک سازمان/ بنگاه، کسب موقعیت برتر رقابتی و چگونگی تحقق اهداف بلندمدت سازمان است که این امر از طریق تعیین اولویت های سرمایه گذاری و نیز روش کسب و توسعه محصولات منتخب صورت می پذیرد
تاکنون تحقیقات محدودی در زمینه ارزیابی محصولات صنعتی یک سازمان از دیدگاه مدیران و متخصصان آن سازمان صورت گرفته است به همین منظور در این تحقیق سعی شده تا این خلاء تحقیقاتی برطرف شود. هدف اصلی تحقیق حاضر شناسایی عوامل کلیدی مؤثر در ارزیابی محصولات شرکت صنعتی پارس خزر - بزرگترین تولیدکننده لوازم خانگی کوچک در ایران - بوده و سپس با توجه به تأثیر عوامل شناسایی شده بر هم و نیز تأثیر این عوامل در ارزیابی محصولات با بکارگیری فرایند تحلیل شبکه ای درجه اهمیت هر یک از این عوامل تعیین و با ارائه اولویت های محصولات به نحو موثری به تصمیم گیرندگان و مدیران در برنامه ریزی و اجرای راهبرد سازمان یاری رساند. و همچنین چشم انداز مناسبی در جهت بهبود استراتژی، تمرکز بر توانمندی های داخلی و قابلیت های کلیدی و جهت دهی سازمان/ بنگاه ایجاد نماید.
به این ترتیب، سازمان مقاله حاضربه این گونه می باشد : در بخشٍ پیشینه تحقیق مرور و در بخش َروش تحقیق، و در بخش به مرور مختصری راجع به فرایند تحلیل شبکه ای و مراحل اجرای آن پرداخته شده است . در بخش ِ پیاده سازی کاربردی فرایند تحلیل شبکه ای برای ارزیابی محصولات و نتایج اجرای آن در شرکت صنعتی پارس خزرتشریح می گردد. و درنهایت در بخشّ نتایج تحقیق ارائه شده است.
- مروری برپیشینه تحقیق
مطالعات انجام شده در زمینه ارزیابی محصولات صنعتی حاکی از آنست که محصولات از منظرهای مختلف مورد ارزیابی قرار می گیرند و با توجه به این موضوع که اهداف ارزیاب ها از ارزیابی چیست ، نتایج متفاوتی نیز حاصل می گردد. ارزیابی محصولات صنعتی از سال ًٌَُ توسط بسیاری از محققین مورد مطالعه قرار گرفته است . - Zeng et all , 2010 - برخی از مطالعات صورت گرفته پیرامون ارزیابی محصولات عبارتنداز: تحقیقی که کینی و همکاران - ٌَُْ - در زمینه ارزیابی طراحی محصولات صنعتی با استفاده از تحلیل ارزشی چند معیاره انجام دادند
در تحقیقی دیگر مل یاماتو و دیوید لامبرت به ارزیابی ظاهر محصولات صنعتی بر اساس رویکرد مقیاس متقارن پرداختند -
هان و همکاران روشی جهت ارزیابی محصولات بر اساس کاربری - قابلیت استفاده - آنها و از طریق رگرسیون خطی ارائه دادند .
وو و همکاران نیز طراحی محصولات را با بهره گیری از روش تصمیم گیری گروهی مورد ارزیابی قرار دادند
یاو و اکسیو در تحقیقی به ارزیابی تشابهات هویت محصولات به روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی پرداختند
دانگلینگ و همکاران بهبود مستمر کیفیت محصولات به روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی مورد ارزیابی قرار دادند
اپاک و همکاران در تحقیقات خود ارزیابی محصولات - اتومبیل های لوکس - را به روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی انجام دادند
در معدود پژوهش هایی که در ایران در انجام شده است،یوسفی به ارزیابی خودرو با استفاده از رویکرد تصمیم گیری فرایند سلسله مراتبی خطی و فرایند تحلیل شبکه ای پرداخت
رضوانی و همکاران با استفاده از فنون تصمیم گیری چند شاخصه - تاپسیس و الکتره فازی - به اولویت بندی محصولات تولیدی کارخانه چینی مقصود مشهد پرداختند
آقاکثیری در تحقیقی به ارزیابی والویت بندی شاخص های انتخاب محصول مناسب برای شرکت های تولید کننده خودروهای سنگین در ایران با استفاده از فرایند تحلیل شبکه ای فازی پرداخت
پرواز به طراحی مدل اولویت بندی محصولات تولیدی - شرکت تولیدی قطعات جلوبندی خودرو ایران - لاهیجان - بر اساس فرایند تحلیل سلسله مراتبی پرداخت
روش تحقیق
تحقیق مورد نظر از نوع تحقیقات کاربردی محسوب می شود و روش بکار رفته در آن توصیفی و از نوع پیمایشی است. داده های استفاده شده در این پژوهش به سه روش جمع آوری شد ه اند . به منظور شناسایی عوامل اثرگذار بر ارزیابی محصولات و همچنین دسته بندی آن ها و دست یابی به مدل مفهومی از مطالعات کتابخانه ای و روش مصاحبه استفاده شد. همچنین برای انجام مقایسه های زوجی ودریافت نظر خبرگان به منظور اولویت بندی عوامل و محصولات از روش پرسشنامه استفاده شد. در تهیه پرسشنامه فرآیند تحلیل شبکه ای از سؤالات بسته استفاده شده است که مطابق با نظرات کارشناسان و خبرگان تهیه و تدوین گردید. روایی این پرسشنامه با اعتبار محتوایی و پایایی آن با تعیین نرخ سازگاری مورد تأیید قرار گرفت؛ در پرسشنامه های مبتنی بر مقایسه زوجی چون نرخ سازگاری محاسبه می گردد از نرخ سازگاری ماتریس ها برای اعتبار مدل استفاده می شود.
در تحقیق حاضر نرخ سازگاری کلیه ماتریس ها زیر ٌ؟ًمی باشد. جامعه ی آماری این پژوهش شامل مدیران و متخصصان شرکت صنعتی پارس خزر است که در این میان نظرات ًٌ نفر از خبرگان در این تحقیق مورداستفاده قرار گرفت. از آنجایی که برای انجام پژوهش از فرایندتحلیل شبکه ای استفاده شده است لذا جهت تجزیه و تحلیل داده های مربوط به فرآیند مذکور از نرم افزارSuper Decision استفاده گردید.
- فرایند تحلیل شبکه ای - ANP -
روش های تصمیم گیری های چند معیاره - MCDM - یک چارچوب نویدبخش برای ارزیابی مسائل چند بعدی و متناقض محسوب می شوند که مسایل تصمیم گیری را تحت تعدادی از معیارهای تصمیم بررسی می کند. معیارهای که در این تصمیم گیری ها برای سنجش استفاده می شوند می توانند کمی یا کیفی و یا ترکیبی باشند . - Pohekar& Ramachandran,2004 - بر اساس ارزش ها و ترجیحات تصمیم گیرندگان نیز رویکردهای متفاوتی از تصمیم گیری های جند معیاره موردتوجه واقع می گردد.
با توجه به اینکه معیارها در دنیای واقعیمعمولاً وابسته به یکدیگر هستند، رهیافت های سنتی در این باره به شکل مناسبی قابل به کارگیری نیستند، چرا که بسیاری از فنون سنتی تصمیم گیری چند معیاره مبتنی بر فرض استقلال معیارهای هر سطح از هم می باشند . - Lee,2007 - فرایند تحلیل شبکه ای - ANP - توسط ساعتی به منظور ارائه راه حلی برای آن دسته از مسایل تصمیم گیری چند معیاره که روابط و همبستگی متقابل میان سطوح تصمیم گیری - هدف ، معیارهای تصمیم گیری و زیر معیارهای آن ، آلترناتیوها - وجود دارد ، ارائه شده است
فرایند تحلیل شبکه ای - - ANP نظریه جدیدی است که فرایند تحلیل سلسله مراتبی را برای پرداختن به وابستگی در بازخورد توسعه می دهد اگرچه هم فرایند تحلیل شبکه ای و هم فرایند تحلیل سلسله مراتبی اولویت ها را با انجام مقایسه های زوجی اتخاذ می کنند، تفاوت هایی میان آن ها وجود دارد. مهم ترین تفاوت آن است که فرایند تحلیل شبکه ای برخلاف فرایند تحلیل سلسله مراتبی، وابستگی درون خوشه ای - وابستگی درونی - و میان خوشه ای - وابستگی برونی - را در نظر می گیرد. شکل ٌ تفاوت ساختار سلسله مراتبی - خطی - با ساختار شبکه - غیرخطی - را نشان می دهد
