بخشی از مقاله
چکیده
با رشد سریع کشورهای پیشرفته کنونی خصوصا سالهای بعد از جنگ جهانی دوم، جهان، با دو مشکل پیشبینی نشده تخریب وسیع محیط زیست و گسترش فقر و نابرابری مواجه شد. از آن تاریخ تا کنون تعاریف توسعه با محوریت رفع این دو عارضه مورد تجدید نظر قرار گرفته است.
مباحث رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و انسانی و ترکیب آن با توسعه محیطی پارادایم جدیدی در توسعه فراهم میکند، توسعهای که بر عدالت بین نسلی و درون نسلی و عدالت اجتماعی تأکید دارد و حفاظت از محیط زیست جزء محورهای اصلی آن است. این پارادایم جدید که پارادایم پایداری و توسعه پایدار نامیده میشود دارای ابعاد اصلی محیطی، اقتصادی و اجتماعی میباشد.
یکی از شاخههای مهم علم و فناوری که می تواند نقش مؤثری در هموار نمودن مسیر رسیدن به این توسعه باشد، ارتباطات و فناوری اطلاعات - فاوا - است. در این پژوهش به دنبال مطالعات اولیه به منظور طراحی و تبیین مدلی برای سنجش میزان تأثیرات فاوا در ابعاد توسعه پایدار متناسب با بوم ایران می باشیم.
در این تحقیق از روش اکتشافی برای شناسایی مسئله، روش کتابخانهای برای بررسی و مطالعه اطلاعات پیشین و سوابق تحقیق و در نهایت از روش کیفی برای شناسایی عوامل اصلی به منظور طراحی و تبیین مدل اولیه استفاده خواهد شد.
نتایج به کارگیری این تحقیق برای تبیین مدل نهایی با هدف سنجش میزان و چگونگی اثرات فاوا بر توسعه پایدار و ابعاد آن قابل استفاده خواهند بود.
مقدمه
پس از جنگ جهانی دوم ، با صنعتی شدن کشورهای پیشرفته کنونی، مصرف مواد طبیعی و تولید ضایعات ناشی از این مصرف موجب تخریب وسیع محیط زیست گردید. از سویی دیگر ویژگیهای دنیای صنعتی به دنبال خود فقر و نابرابری را گسترش داد.
یکی از شاخه های مهم علم و فناوری که میتواند نقش مؤثر ی در تعدیل این عوارض داشته باشد، ارتباطات و فناوری اطلاعات - فاوا - است. فاوا در غالب امور جوامع نوین نفوذی چشم گیر داشته است و شاید تصور زندگی در قرن حاضر بدون آن غیر ممکن باشد.
در این پژوهش به دنبال بررسی نحوه تأثیر و سنجش اثرگزاری فاوا بر توسعه پایدار میباشیم. بدین منظور ابتدا ابعاد و مؤلفه های هر یک از مفاهیم فوق را استخراج و ارتباط آنها را با هم بررسی مینماییم. و در نهایت مدلی برای سنجش این اثرات ارائه خواهیم نمود. این مدل برای برنامهریزی، و سیاستگذاری کلان در توسعه فاوا کاربرد خواهد داشت.
بیان مسئله
برای تعریف و بیان مسئله لازم است مفاهیم توسعه پایدار و فاوا با جزئیات بیشتری تشریح شوند. بدین منظور در ادامه به بررسی این دو موضوع پرداخته شده است.
-1-1 توسعه پایدار
پارادایم پایداری و توسعه پایدار با مباحث رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و انسانی و ترکیب آن با توسعه محیطی مطرح گردیدند. این توسعهای که بر عدا لت بین نسلی و درون نسلی و عدالت اجتماعی تأکید دارد و حفاظت از محیط زیست جزء محورهای اصلی آن است. این پارادایم دارای ابعاد گوناگونی است که مهمترین آنها ابعاد محیطی، اقتصادی و اجتماعی میباشند.
-2-1 ابعاد و مؤلفههای توسعه پایدار
همانطوری که قبلا نیز اشاره گردید، توسعه پایدار دارای ابعاد و جنبههای گوناگونی است که اصلیترین آنها به شرح زیر است.
-1-2-1 توسعه پایدار از منظر محیطی
به خطر افتادن نسل موجودات زنده، انهدام جنگلها و آلوده شدن هوا و آب، کمیت یا مقدار انرژی مصرف شده و استفاده از مواد خطرناک از جنبههای مورد توجه توسعه پایدار از منظر زیست محیط میباشند. یک نظام محیط زیست پایدار باید از منابع حیاتی حمایت کند، و از بهرهبرداری بیرویه از منابع تجدیدناپذیر و نیز از کارکردهایی که منجر به تخریب محیط زیست میشود، جلوگیری کند.
-2-2-1 توسعه پایدار از منظر اقتصادی
جنبه های اقتصادی متفاوت با جنبههای مالی است. جنبه مالی مرتبط با ترازنامه مثبت مالی و توانایی یک سازمان برای نیازهای انسانی و یا زیستمحیطی است، لیکن جنبه اقتصادی از ترازنامه مالی فراتر است و مواردی را مانند فقر جهانی، تأثیر نظام اقتصادی بر بازرگانی، سرمایه گذاری و توزیع ثروت و همچنین تولید ناخالص ملی و تولید ناخالص داخلی را شامل میشود.
یک نظام اقتصادی پایدار باید به تولید کالاها و خدماتی بپردازد که از بی تعادلی جامعه در بخش های مختلف اقتصادی جلوگیری نموده و به تولیدات کشاورزی و صنعتی آسیب وارد ننماید.
-3-2-1 توسعه پایدار از منظر اجتماعی
بعد اجتماعی مربوط به انسان و دربرگیرنده حقوق بشر است. دسترسی برابر مردم به آموزش و بهداشت و یا عدم استثمار و سوء استفاه از انسان مربوط به این بعد میباشند. یک نظام اجتماعی پایدار باید به توزیع برابر منابع و تسهیلات اجتماعی شامل بهداشت، آموزش و پرورش، برابرهای جنسیتی، پاسخگویی سیاسی و مشارکت دست یابد
در دیدگاهی دیگر توسعه پایدار مفهومی چند وجهی، دارای ابعاد گوناگون با ارتباطات دو سویه و تعاملی میباشد و شامل توسعه معنوی، توسعه انسانی، توسعه اجتماعی، توسعه فرهنگی، توسعه سیاسی و توسعه اقتصادی میشود. منابع انرژی، منابع طبیعی، منابع حیاتی از منابع زیستمحیطی توسعه پایدار میباشند. سرمایه اجتماعی - شامل نهادسازی و همبستگی اجتماعی - و پویایی اجتماعی از مؤلفه های اجتماعی توسعه پایدار محسوب میشوند. در نهایت نیروی کار، سرمایه، فناوری یا تکنولوژی و اطلاعات که زیربنای تولید ناخالص ملی و داخلی میباشند را میتوان از مؤلفه های اقتصادی توسعه پایدار برشمرد.
-4-2-1 مدلهای توسعه پایدار
الگوهای متعددی برای توسعه پایدار ارائه شده است. با توجه به تفاوت های قا بل ملاحظه در ظاهر، تقریبا همگی آنها توسعه پایدار را متکی بر سه محور زیستمحیط، اقتصاد و اجتماع میدانند. در شکل 1 یک نمونه از این الگوها با عنوان مدل سه کرهای توسعه پایدار که تحقق پایداری را مبتنی بر تحقق سه بعد اجتماع، اقتصاد و محیط زیست میداند آورده شده است.
