بخشی از مقاله
چکیده
طنز یکی از گونه های ادبی است که برخی از نویسندگان و شاعران ان را برای بیان آرا و عقاید خود و ارتباط با مخاطبان بر می گزینند. منوچهر احترامی یکی از نویسندگان طنزپردازی است که بسیاری از آثارش در حیطه ادبیات کودکان و نوجوانان است.
داستان های طنز احترامی بیشتر برگرفته از واقعیت های جامعه با درون مایه های اجتماعی است که در آن با دیدگاهی انتقادی اما ملایم، به بازتاب مسائل و مشکلات اجتماعی می پردازد. او در داستان های طنزآمیزش از انواع تکنیک های طنز استفاده می کند که بیانگر تسلط وی بر شیوه ها و الگوهای رایج طنزپردازی است. منوچهر احترامی در آثار خود پند و اندرزها را با زبانی طنز آمیز بیان میکند. زبان احترامی نرم، دلنشین و ملایم برای خوانندگان است. در این پژوهش به بررسی طنز در آثار منوچهر احترامی پرداخته شده است.
مقدمه
در زندگی روزمره در تماس و ارتباط با جامعه و مردم هستیم. در این میان مسائلی را میبینیم که ما را به خنده وا میدارد و این خنده گاه حاصل ان شادی و گاهی غم است. چون حاصلی جز غم و اندوه نداشته باشد ای ن خنده را خنده تلخ و تامل برانگیز مینامیم. در تمامی دنیا وقتی که ما انسانها خوشحالیم میخندیم . انسان شناسان شاهد ای ن واقعیت بوده اند که خنده یکی از جهانی ترین و مشخص ترین احساسات هر انسان است. از هر فاصله ای میتوان به وضوح لبخند را بر روی صورت هر شخصی باز شناخت و این در حالیست که هیچ احساسی را در انسان نمیتوان به اسانی تشخیص داد
طنز در اصطلاح ، هنری است که انسان در تلاش برای دگرگون ساختن جهان به دست می آورد و همیشه به شکل کنش و واکنش و در نتیجه نگاه وی به محیط واقعیت نمود پیدا میندک و هدف آن تنبّه و توجه دادن فرد یا جامعه به عیب ها و فسادهای خود، تحقیر و کوبیدن رذایل اخلاقی فردی و اجتماعی ، رشد دادن فضیلت های اخلاقی فردی و اجتماعی و در یک کلام ، تزکیه ، تهذیب ، اصلاح و به تکامل رساندن فرد و اجتماع است این لطیفه بیانی که در مطالعه آثار به گونه طنز رخ داده و قرن ها دیده و دل انسان ها را به خود مشغول دانسته است ترکیب ی از آفرینش و پویاتفکّریی و دقّت در کاستی ها وضعف های بشری و هنرهایی است که م ی تواند به گونه ای نیش حقایق تلخ را با نوش دوری شوخ طبعی در جان افراد فرو کند و بی آنکه با مقاومت و ستیزی همراه باشد ، حکمت و مصلحت و نقد مصلحانه را در عرصه جامعه بپراکند
یکی از کسانی که اشعار آن در حریری از خیال و اوهام ماوراء الطبیعه پیچیده نمی شود و سوار بر قالیچه جادویی به سرزمین رویاها پرواز نمی کند، منوچهر احترامی است.
مفهوم طنز در ادبیات، طنز به نوع خاصی از آثار منظوم یا منثور ادبی گفته میشود که اشتباهات یا جنبه های نامطلوب رفتار بشری، فسادهای اجتماعی و سیاسی یا حتی تفکرات فلسفی را به شیوه ای خنده دار به چالش میکشد
رویکردهای طنز کودکان و نوجوانان با توجه به اینکه طنز کودکان و نوجوانان از سه رویکرد سرگرمی، تعلیمی و آموزش تفکر انتقادی پیروی میکند؛
مطالعات و بررسی های داستانهای احترامی نشان میدهد که تمامی داستانهای احترامی از رویکرد سرگرم ی و فکاهی برخوردارند. در رویکرد سرگرمی هدف نویسنده سرگرم کردن مخاطب است. احترامی با انتخاب عنوان طنز مشخص می کند که مخاطب با داستانی شاد و سرگرم کننده روبروست.
رویکرد تعلیمی تمام داستانهای احترامی دارای رویکرد تعلیمی هستند. در رویکرد تعلیمی هدف اموزش نکته ای اخلاقی یا بهداشتی و ... است. مثلا در شعر »حسنی نگو یه دسته گل«، هدف نویسنده آموزش نظم و انضباط بوده است . نویسنده در این داستان حسنی که پسری بی نظم است و به خاطر بی نظم بودنش دیگران از او دور میشوند را هدف قرار داده است. یا در داستان »حسنی ما یه بره داشت« نویسنده از رویکرد تعلیمی - مسخره نکردن دیگران - بهره برده است.
در داستان می خوانیم که حسنی بره ای داشته که مورد تمسخر دوستان حسنی قرار میگرفته است. و پس از طی ماجراهایی مادر حسنی از پوست و پشم بره لباس زیبایی برای حسنی میدوزد و حسنی با پوشیدن لباس در بین دوستانش احساس غرور میکند. هدف نویسنده در این داستان به لحاظ رویکرد تعلیمی، مسخره نکردن دیگران و به قول ضرب المثل معروف - هر چیزی به خار اید وقت تنگ به کار آید است - .
رویکرد تفکر انتقادی هدف از این رویکرد به تفکر واداشتن کودکان است. در داستان حسنی نگو یه دسته گل، نویسنده از رویکرد تفکر انتقادی نیز بهره گرفته است. چرا که یکی از اهداف تفکر انتقادی پروراندن خصوصیات پرسشگری و کنجکاوی در مخاطب است و در این داستان مخاطب به دنبال این است که چرا نباید حیوانات و پرنده ها با حسنی دوست بشوند؟ و همین نکته باعث میشود مخاطب کودک به تفکر بپردازد
در داستان ده تا جوجه رفتن تو کوچه در این اثر اموزش تفکر انتقادی نیز داده شده است. چرا که وقتی یکی از جوجه ها گم میشود یا قایم میشود کودک به تفکر فرو میرود که از ده تا جوجه یکیشون گم شد و یکی را هم گرگ خورد پس الان چند جوجه باقی مانده است. و در اینجاست که نویسنده از رویکرد تفکر انتقادی نیز بهره برده است. یا در داستان کرم ابریشم در این اثر مخاطب کودک به روشنی به تفکر وادار میشود. تفکر راجع به اینکه چرا کرم ابریشم گم شد و چطور یکدفعه بال در اورد و به پروانه تبدیل شد.
طنز و چارچوب نظری آن طنز از دیدگاه موضوع و محتوا به 8 دسته تقسیم میشود:
طنز اجتماعی، طنز سیاسی، طنز تاریخی، طنز مذهبی و عارفانه، فلسفی، تمثیلی، سیاه و تلخ و سفید و شیرین. که محتوای طنز اثار منوچهر احترامی از نوع اجتماعی و سفید و شیرین می باشد که در اینجا توضیح مختصری راجع به انها امده است:
طنز اجتماعی : یکی از شیوه های طنز است که به رابطه ی میان گروه ها، و طبقات مختلف اجتماع و هم چنین تعارض و تقابل سنتهای قدیم و جدید و تأثیری که بر رفتار گروه های مختلف اجتماع می گذارند از نگاه طنز می پردازد، در این نوع طنز که نشان دهنده ی عدم موافقت نویسنده با اوضاع حاکم بر اجتماع است. طنزنویس به طور غیرمستقیم از عادات و عقاید نامطلوب اجتماع پرده برمی دارد و با به مسخره گرفتن آداب و رسوم موجود در جامعه از آنها انتقاد و بدین شیوه آنها را محکوم می کند، با این هدف که ناهنجاری های اخلاقی و نابسامانی های جامعه اصلاح شود
طنز درباره دردهای بشر است و طنز واقعی واقعیت دارد. واقعیت نیز با اینکه ممکن است خواننده را راحت بگذارد اما حتما کمی هم او را میجزاند - همان منبع: . - 31 تمامی داستانها و آثار احترامی از نوع طنز اجتماعی و اخلاقی است. چرا که به دنبال آموزش نکته ای اخلاقی و موقعیتی اجتماعی - خانواده یا جامعه - هستند.
طنز شیرین یا سفید : این نوع از طنز براساس نظریه ی هوراس شاعر رومی است، براساس یک بینشانسان ذاتاً موجودی پاک سرشت و نیکخواه است، امّا به دلایلی بسیار، فطرت پاک خود را از یاد می برد، در این نوع طنز نویسنده با بزرگ نمایی کردن زشتی ها و بدی ها انسان را از غفلت آگاه می کند او را در مسیر درست راهنمایی می کند. در طنز شیرین نویسنده سعی می کند با برجسته کردن بدی ها انسان را از غفلت درآورد و نیکی فطریش را به او یادآور شود. این نوع طنز ملایم،مؤدّب و تا حدود زیادی اغماضگر است و از حاکمان انتقاد نمی کند، خنده ی ناشی از آن بیشتر از سر دلسوزی است تا تحقیر و تمسخر و نویسنده سعی می کند در کارش نتیجه ای اخلاقی داشته باشد - همان منبع: . - 41 احترامی در تمام اثار خود از زاویه دید سفید و شیرین به داستان و موضوع مینگرد.
تکنیک های طنز تکنیکهای طنز نیز به سه دسته : تکنیکهای مبتنی بر کاربرد زبان ، تکنیکهای مبتنی بر محتوای زبان وتکنیکهای تخیل محور تقسیم میشوند.
تکنیکهای مبتنی بر کاربرد زبان این دسته از تکنیک ها که بر کاربرد خود زبان استوار است. تکنیکهایی است که بر دو یا چند معنایی بودن زبان تکیه دارد . در واقع نقش دوگانه زبان یا دو معنایی از جمله مهمترین مولفه های گفتمان طنز یا شوخ طبعی به شمار می اید. که از جمله مهمترین واژگانی که در گفتمان متعارف و ادبی به دو یا چند معنایی اشاره دارند و به هنگام انتقال به زبان دیگر خود را ترجمه ناپذیر نشان میدهند عبارتند: از ابهام، جناس و بازیهای کلامی، کنایه و طعنه .
ابهام: ابهام یعنی اوردن واژه ای با حداقل دو معنی که یکی نزدیک به ذهن و دیگری دور از ذهن باشد و مقصود شاعر معمولا معنی دور و گاهی هر دو معنی است
جناس: جناس یک سانی و هم سانی دو یا چند واژه در واج های سازنده را گویند، اگر معنی متفاوتی داشته باشند. در دو کلمه هم جنس گاه جز معنی هیچ گونه تفاوتی ندارند و گاه علاوه بر معنی، در یک مصوت یا صامت با هم متفاوت اند. ارزش جناس به موسیقی و آهنگی است که در سخن میآفریند و زیبایی جناس در گرو پیوندی است که با معنی سخن دارد. جناس در شعر و نیز در نثر به کار میرود . جناس تام یکسانی دو واژه در تعداد و ترتیب واج هاست
- جناس جابجایی حروف یک کلمه یا تغییر کلمه است - . جناس یک سانی و هم سانی دو یا چند واژه در واج های سازنده را گویند، اگر معنی متفاوتی داشته باشند. در دو کلمه هم جنس گاه جز معنی هیچ گونه تفاوتی ندارند و گاه علاوه بر معنی، در یک مصوت یا صامت با هم متفاوت اند.
