بخشی از مقاله
مدرسه سبز، رویکردي پایدار درطراحی مراکز آموزشی
چکیده
امروزه با توجه به این که منابع انرژي تجدیدناپذیر رو به اتمام است و تخریبی که ناشی از استفاده این منابع به محیط زیست منجر می شود ، توجه کشورها به سوي استفاده از منابع تجدید پذیر و توسعه پایدار بیش از پیش جلب شده است.بر اساس آمار موجود مصرف انرژي در ایران بیش از 5 برابر متوسط رشد مصرف انرژي در جهان است ( آمار سازمان بهرهوري انرژي ایران).پس شکی نیست که بهینه سازي مصرف انرژي می تواند کمک بزرگی به رشد و توسعه کشورمان باشد .در این بین، نگرش به رویکردهاي معماري سبز در فضاهاي آموزشی از جمله مدرسه از جایگاه ویژه اي برخوردار است زیرا علاوه بر رعایت نکات اساسی ساختمان هاي سبز و صرفه جویی در مصرف انرژي ، وجود چنین مدرسه هایی ابزار آموزشی ، براي آموزش شیوه هاي پایدار به دانش آموزان است. این مقاله ابتدا به بررسی ابعاد معماري سبز و اصول اساسی آن پرداخته و سپس به علل گرایش ایجاد رویکردي جدید وپایدار با عنوان مدرسه سبز می پردازد.هدف اصلی مقاله ضمن معرفی این رویکرد جدید در طراحی فضاهاي آموزشی، شناخت جایگاه مدرسه سبز در ایران و خارج از کشور می باشد و معرفی سازمان هاي بین المللی مرتبط با مدرسه سبز که هر ساله براي داشتن مدارس سبز همایش ها و تحقیقات گسترده اي انجام می دهند. به امید داشتن مدارس سبز در ایران براي داشتن ایرانی سبز تر .
کلمات کلیدي
معماري سبز،مدرسه سبز،معماري پایدار، معماري،توسعه پایدار،محیط زیست،انرژي.
-1 مقدمه
معماري سبز برگرفته از معماري پایدار و توسعه پایدار بوده که این ناشی از نیاز امروز انسان در مقابل پیامدهاي سوء جهان صنعتی و مصرفی عصر حاضر است.حفظ و حراست از منابع طبیعی جهان،مصونیت از آلودگی هوا و سایر آلودگی هاي محیطی،حفاظت از لایه ازن ، بهداشت جسمی و روانی،آینده بشریت و...از موضوعاتی است که در این راستا مطرح بوده و ضرورت آن به عنوان یک وظیفه جهانی روز به روز آشکارتر می شود.
تفکر ونگرش پایداري در طراحی معماري تلاشی براي سازگاري طرح معماري با محیط زیست است. به تعبیر دیگر ، معماري پایدار استفاده از ابزارطراحی وشیوه هاي ساخت وساز وایجاد رابطه مناسب بین محیط وبناست که تأثیرات منفی ساخت وساز را در محیط زیست به حداقل برساند . ساختمان هاي سبز می تواند در کنترل مصرف انرژي و حفظ منابع طبیعی راهگشا باشند.از آنجا که یکی از مهمترین بناها در شهرها ، فضاهاي آموزشی از جمله مدارس هستند، رویکرد معماري سبز در طراحی مدرسه می تواند علاوه بر صرفه جویی در انرژي وکاهش اثرات زیست محیطی باعث آموزش موثر در دانش آموزان شود.
با آموزش موثر و رویکردي سبز در ساختمان ها می توان هرچه بهتر براي آینده اي روشن تر در راستاي طبیعت همگام شویم تا طبیعت را آنگونه که شایسته است حفظ نماییم .
-2 توسعه پایدار
معنی لغوي : فعل sustain از سال 1290 میلادي در زبان انگلیسی به کار گرفته شده است ، و لغت نامه آکسفورد سابقه صفت sustainable را به حدود 1400 و شکل جدید آن را به 1611 ذکر کرده است. به نظر می رسد واژه پایداري تا این اواخر در زمینه هاي قانونی به کار گرفته شده بود.معانی و اشکال دیگري از واژه sustain طی قرنها وجود داشته است ، لیکن در این چند دهه اخیر است که واژه پایداري با معنی کنونی آن یعنی "آنچه که می تواند در آینده تداوم یابد "کاربرد پیدا کرده است. در فارسی کلمات پایا به معنی ثابت ،باقی و پاینده و پایداري به معنی مقاومت ،قالب واستقامت به کار رفته است که از همه متداول تر کلمه پایدار و پایداري است.[1]
مفهوم توسعه پایدار: براي مفهوم توسعه پایدار تعاریف متفاوتی وجود دارد و لذا احساس می شود که مفهوم مزبور در ابهام قرار گرفته است.تعریفی از توسعه پایدار که عموما پذیرفته شده،تعریف مندرج در گزارش برونتلند است که طبق آن توسعه پایدار آن گونه توسعه اي است که نیازهاي نسل حاضر را بدون مصالحه و صرف نظر از توانایی نسل آینده در برآوردن نیازهایشان تامین نماید.[2]
هدف اصلی توسعه پایدار،تامین نیازهاي اساسی،بهبود و ارتقاي سطح زندگی براي همه،حفظ و اداره بهتر اکوسیستم ها و آینده اي امن تر و سعادتمند تر ذکر شده است. در نهایت می توان گفت که توسعه پایدار مفهومی جامع دارد و به تمام جنبه هاي زندگی انسان مربوط می شود و اجراي مدل هاي توسعه پایدار نیاز به تغییرات اساسی در سیاست هاي ملی و بین المللی دارد.[3]
-1-2 مفهوم معماري پایدار
کاربرد مفاهیم پایداري در معماري ،مبحثی تازه را به نام معماري پایدار،معماري اکولوژیکی ، معماري سبز و معماري زیست محیطی باز کرده است که همگی اینها داراي مفهوم یکسانی هستند و بر معماري سازگار با محیط زیست دلالت دارند.[3] معماري پایدار در واقع زیر مجموعه توسعه پایدار محسوب می شود.در حقیقت عکس العملی منطقی در برابر مسایل ومشکلات عصر صنعت به شمار می رود.در مباحث نوین معماري پایدار سعی بر آن است تا از اثرات منفی معماري جدید بر محیط زیست کاسته شود و در عوض با به کارگیري مواد ومصالح همگون با محیط و طراحی ویژه اقلیمی در مصرف انرژي صرفه جویی به عمل آید.
یک سري شاخص هاي کلی را می توان به عنوان اصول معماري پایدار معرفی کرد که شامل -1 شناخت مکان، با شناخت حساسیت هاي مکانی می توان بدون تخریب در آن ساکن شد و شناخت مکان مانند جهت نور و دسترسی به طراحی کمک می کند.-2 ارتباط با طبیعت،طراحی هماهنگ با طبیعت که بازگشت به زندگی محیطی را در خود دارد.-3 شناخت فرایندهاي طبیعی، با طراحی که بتواند خود را در چرخه طبیعت قرار دهد،طراحی را به زندگی بازگشت می دهیم.[4]
-3 انرژي هاي پاك
اساسی ترین پایه توسعه، انرژي است و امروز یکی از مهمترین مسایل جامعه بشري ، انرژي ونحوه تامین نیازهاي مربوط به آن می باشد.در دسترس بودن انرژي فراوان و ارزان با حداقل مخاطرات زیست محیطی و اکولوژیکی مرتبط با تولید و استفاده از آن،یکی از مهمترین عوامل در بهینه سازي کیفیت زندگی مردم و پیشبرد اهداف توسعه پایدار بخصوص در کشورهاي در حال توسعه می باشد.اگر انرژي به نحوي تولید و مصرف شود که توسعه انسانی را در دراز مدت در تمامی ابعاد اجتماعی،اقتصادي و زیست محیطی تامین نماید،مفهوم انرژي پایدار تحقق می یابد.[5]
-1-3 انرژي هاي تجدید پذیر
انرژي تجدید پذیر،آن دسته از انرژي ها هستند که تا کره زمین و خورشید وجود دارند،خواهند بود مانند انرژي حاصل از خورشید،آب،امواج دریا،جزر ومد،گرماي آب اقیانوس ها،گرماي درون زمین و نظایر آن .[6]تلاش معماري پایدار استفاده هر چه بیشتر این نوع انرژي ها در طراحی ساختمان ها می باشد.
-2-3 انرژي هاي تجدید ناپذیر
سوخت هاي فسیلی مانند ذغال سنگ، نفت وگاز که در طول سالیان متمادي از تحت فشار قرار گرفتن در طبقات زمین تولید شده اند منابع محدود و رو به اتمامی دارند لذا به آنها انرژي هاي تجدید ناپذیر اطلاق می شود.
-4 مدرسه سبز
مدرسه از اولین محیط هاي اجتماعی است ،که انسان به آن وارد می شود و روح و شخصیتش در آن شکل می گیرد. تاثیر فضاي آموزشی بر کیفیت آموزش و رفتار دانش آموزان و معلمان ،سبب رابطه اي تنگاتنگ بین معماري و آموزش شده است با توجه به تاثیر بسیار زیاد معماري محیط آموزشی در روح وجسم دانش آموزان توجه به چگونگی خلق این فضا بسیار اهمیت دارد.[7] ساختمان مدرسه سبز بر پایه اصول صرفه جویی در مصرف انرژي و حفاظت محیط زیست طراحی می شود. نکته قابل توجه این است که در این نوع مدارس تنها هدف اصول زیست محیطی و مصرف کمتر از منابع انرژي نیست بلکه اهمیت آن در تاثیري است که در روحیه دانش آموزان دارد. پژوهشی که درآمریکا در مورد تاثیر مدارس سبز در روحیه و عملکرد دانش آموزان انجام گرفته است به این نتیجه رسیده اند ورود نور طبیعی در کلاس ها و بالا رفتن کیفیت هواي داخل ساختمان ،دو عنصراز طراحی ساختمان پایدار ،اثرات مستقیم بر عملکرد دانش آموزان دارد.مدرسه سبز فراهم آوردن هواي تازه وتمیز ، وجود دماي آسایش،نور کافی ومناسب ،عدم وجود سر وصداهاي ناخواسته وبه حداکثر رسیدن منابع بهره وري و به حداقل رسیدن آلودگی را بخشی از اهداف خود می داند]٨.[
شوراي ساختمان سازي سبز ایالات متحده (USGBC) تعریف مدرسه سبز را این طور عنوان نموده است : "ساختمان مدرسه سبز ،محیطی سالم است که منجر به یادگیري می شود در حالی که سبب صرفه جویی انرژي،منابع و پول می شود".[9]
-1-4 معرفی شوراي ساختمان سازي سبز ایالات متحده ( (USGBC
شوراي ساختمان سازي سبز ایالات متحده در سال 1993 تاسیس شده است . یک سازمان غیر انتفاعی است که به طراحی پایدار ساختمان ها توجه می کند. تلاش براي ترویج ساختمان هایی سازگار با محیط زیست ، سودآور و سالم براي زندگی و کار را از اهداف خود می داند. در سال 1998 سیستم درجه بندي LEED را براي ساختمان هاي سبز تعریف و اندازه گیري نوع ساختمان هاي سبز را براي توجه بیشتر براي همسویی با طبیعت و حفظ محیط زیست قرار داد. [10]
-1-1-4 معرفی درجه بندي LEED
در ایالات متحده و در تعدادي از کشورهاي دیگر در سراسر جهان ،سیستم درجه بندي LEED مانند کارنامه اي براي اندازه گیري پایداري ساختمان است،که میزان مصرف انرژي و نوع برخورد ساختمان با محیط زیست را در این گونه گواهینامه بین المللی مشخص کرده است . از مواردي که براي دریافت این گواهی نامه باید رعایت شود -1 صرفه جویی در مصرف انرژي-2 راندمان آب مصرفی -3 کاهش تولید گازهاي گلخانه اي -4بهبود کیفیت محیط زیست است.
اعتبارات شامل 100 امتیاز است که به طور کلی به پنج دسته براي طراحی سبز داده می شود که عبارتند از : سایت هاي پایدار ، بهره وري آب،انرژي واتمسفر،مواد ومنابع،کیفیت محیط زیستی داخل ساختمان وعلاوه بر این براي نوآوري در طراحی شش امتیاز و براي الویت منطقه اي هم چهار امتیاز در نظر گرفته شده است.
سیستم درجه بندي LEED در چهار سطح به ترتیب: خبره (Certified)، نقره اي (Silver)، طلایی Gold) )،پلاتین (platinum) تقسیم می شود . که سطح اولی 40 تا49 امتیاز ،در سطح دوم 59-50 امتیاز ،در سطح سوم 79-60 امتیاز و نهایتا در سطح چهارم 80 امتیاز به بالا می باشد.[10]
-2-4 معیارهایی براي مدرسه سبز
باید توجه کرد شوراي ساختمان سازي سبز ایالات متحده براي اینکه مدرسه اي را مدرسه سبز معرفی کند و گواهینامه LEED را به مدرسه اي اختصاص بدهد معیارهایی را تعیین کرده است تا نهایتا به حفظ محیط زیست و کاهش مصرف انرژي نایل شود.
معیارهاي مختلف براي داشتن اینگونه مدارس عبارتند از:
- سایت هاي پایدار: انتخاب و آماده سازي یک سایت براي یک مدرسه می تواند یک چالش خاص به دلیل فضا و بودجه و محدودیت ها به شمار آید.اما براي معماري سبز دو نکته قابل توجه است اول کنترل فرسایش و گرد و غبار و دوري از هرگونه آلودگی ناشی از فعالیت هاي ساخت و ساز و دوم توجه به سایت از نظر اقلیم و محیط زیست منطقه می باشد.
