بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
مديريت سود در شرکت هاي درمانده مالي
چکيده
در اين تحقيق ، مديريت سود از طريق دستکاري اقلام تعهدي، در شرکت هاي درمانده مالي و سالم بررسي و شواهدي در مورد زمان بندي دستکاري سود توسط مديران شرکت هاي درمانده مالي ارائه مي شود. نمونه آماري تحقيق شامل ١٨٥ شرکت پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران براي دوره زماني سال هاي ١٣٨٠ تا ١٣٨٩ (٧٣٩٢ مشاهده) است . فرضيه هاي تحقيق با استفاده از آزمون مقايسه زوجي و برآورد مدل رگرسيون بررسي شد. يافته ها نشان مي دهد شرکت هاي درمانده مالي سود را سه سال قبل از ورشکستگي ، از طريق دستکاري اقلام تعهدي مديريت مي کنند.
واژه هاي کليدي: مديريت سود، اقلام تعهدي، درماندگي مالي ، ورشکستگي
مقدمه
هزينه هاي اقتصادي و اجتماعي درماندگي مالي بسيار با اهميت و اساسي است . بستانکاران، اعتبار دهندگان، مديران و کارمندان مهمترين گروه هايي هستند که به طور چشمگيري از درماندگي مالي شرکت ها تأثير مي پذيرند. بنابراين بررسي علل پديد آورنده درماندگي از منظر مالي و مهم تر از همه ارزيابي درماندگي مالي به کمک روش هاي رايج بسيار با اهميت است . در واقع درماندگي مالي به عنوان پايان راه و فعاليت بنگاه اقتصادي است ، که در اين راستا، درک صحيح و شناخت علل پديد آورنده درماندگي مالي توسط مديريت مالي شرکت ها بسيار ضروري و با اهميت است . زيرا مديران مالي چنانچه آگاهي کافي از علل و عوامل به وجود آورنده درماندگي مالي داشته باشند، مي توانند با شناسايي به موقع علائم بحران هاي مالي در شرکت ، قبل از سقوط شرکت ، مديريت را آگاه ساخته و راهکارهاي پيشگيرانه را ارائه نمايد (جبارزاده، ١٣٨٨).
مطالعات قبلي بيان مي کنند که مديران شرکت هاي درمانده مالي ممکن است اطلاعات مالي خود را براي مخفي نمودن و يا به تعويق انداختن وضعيت درماندگي مالي دستکاري نمايند. يکي از راه هايي که مديران شرکت هاي درمانده مالي ممکن است براي مخفي کردن عملکرد ضعيف خود از آن استفاده کنند، دستکاري افزايشي سود حسابداري است (راسنر،٢٠٠٣).
درماندگي مالي
در کشور هاي مختلف در حقوق بازرگاني براي درماندگي مالي ملاک هايي در نظر گرفته شده است ، در ايران طبق ادبيات تحقيقي موضوع، ماده ١٤١ ملاک حقوقي در نظر گرفته شده است ."طبق ماده ١٤١ قانون تجارت مصوب سال ١٣٤٧، اگر بر اثر زيان هاي وارده، حداقل نصف سرمايه شرکت از ميان برود، هيئت مديره مکلف است بلافاصله مجمع عمومي صاحبان سهام را دعوت نمايد تا موضوع انحلال يا بقاي شرکت مورد شور و راي واقع شود.
شايان ذکر است که در اين تحقيق نيز همانند برخي از تحقيقات انجام شده داخلي (سعيدي، ١٣٨٨) شرکت هاي درمانده مالي (ورشکسته ) شرکت هايي محسوب مي شوند که از نظر بورس اوراق بهادار تهران مشمول ماده ١٤١ هستند. يعني شرکت هايي که در واقع به علت حجم زيان هاي انباشته ، ورشکسته تلقي مي گردند ولي اين وضعيت آنان به اعلام انحلال و فروش دارايي ها و تقسيم وجوه نقد منجر نشده است . بر اساس آيين نامه هاي اجرايي و انضباطي بورس تهران به شرکت هاي مذکور شش ماه فرصت داده مي شود تا مشکل زيان انباشته را مرتفع و مطابق قانون رفتار نمايند و در صورت عدم رفع مشکل در طول اين زمان، نماد شرکت هاي مذکور متوقف شده، در صورت استمرار زيان انباشته اين شرکت ها به حالت تعليق در مي آيند و نهايتاً از تابلو حذف مي شوند.
مديريت سود از طريق دستکاري اقلام تعهدي در شرکت هاي سالم و ورشکسته
مديريت سود اقلام تعهدي اختياري به استفاده فرصت طلبانه مديران از انعطاف پذيري موجود در اصول پذيرفته شده
حسابداري به منظور تغيير سود گزارش شده اطلاق مي شود، بدون اينکه تغييري در جريان نقدي زيربنايي صورت گيرد (چن ،
٢٠٠٩). از نمونه هاي اين روش به تأخير انداختن استهلاک دارايي هاست . مديريت اقلام تعهدي مي تواند در قالب انجام برآوردهاي متقلبانه با استفاده از انعطاف پذيري اصول پذيرفته شده حسابداري به وسيله مديران صورت گيرد. برآوردهايي همچون عمرمفيد دارايي ها، قابليت وصول مطالبات، نرخ تنزيل تعهدات بازنشستگي و ساير اقلام تعهدي پايان سال که سود گزارش شده را تعديل مي کنند، ابزارهاي سنتي هستند که مديران در طول زمان از آن ها استفاده کرده، مستقيماً قابل مشاهده نيستند. مديريت اقلام تعهدي اختياري، وسيله اي براي تغيير آرايش حساب هاست و اثري بر عمليات شرکت ندارد(ولي زاده لاريجاني ،١٣٨٧) .
شرکت ها با آغاز علائم درماندگي مالي در تلاش براي تحمل نمودن آنچه احتمالاً توسط مديريت دوره نامساعد موقتي در نظر گرفته مي شود، در وهله اول سعي مي نمايند که از طريق دستکاري اقلام تعهدي (کاهش بهاي تمام شده کالاهاي فروخته شده، عدم افزايش مقررات مطالبات سوخت شده و غيره) سود هاي خود را تحت تأثير قرار دهند. احتمالاً حاکم بودن خوش بيني مديريتي موجب مي شود مديران اين ايده را حفظ نمايند که عملکرد شرکت در دوره هاي بعدي بهبود خواهد يافت و بنابراين همچنان به دستکاري افزايشي سود بپردازد، حتي زمانيکه مي دانند که اقدامات آنان روي هم انباشته شده و در آينده نتيجه معکوس خواهند داشت (گراهام و همکاران، ٢٠٠٥). هرچند براي گرايش هاي خوش بينانه مديريتي محدوديت هايي وجود دارد. هنگاميکه خوش بيني بيش از حد مي تواند بدون انجام تخلفات از اصول پذيرفته شده حسابداري مورد استفاده قرار گيرد، ترازنامه تصميمات قبلي را انباشته نموده و محدوديت هايي در تعداد سال هاي متوالي به وجود مي آيد (بارتون و سيمکو، ٢٠٠٢).
دقيقاً به دليل اينکه بعضي از شرکت ها ورشکسته مي شوند، اين احتمال وجود دارد که بدتر شدن سلامت مالي شرکت نگراني موقت به شمار نمي آيد. انتظار مي رود که (١) فضا براي مديريت اقلام تعهدي با نزديک شدن به ورشکستگي کاهش يابد زيرا مديران فرصت هاي خود را براي دستکاري موفق از دست مي دهند و همچنين (٢) اقدامات صورت گرفته در سال هاي منجر به ورشکستگي در سال پاياني انباشته شده و در سال قبل از ورشکستگي همان طور که مديران شرکت هاي درمانده مالي فرصت هايشان را براي دستکاري موفقيت آميز اقلام تعهدي از دست مي دهند، اقلام تعهدي دستکاري شده قبلي معکوس مي شوند و درست قبل از ورشکستگي به تجميعي از اقلام منفي تبديل مي شوند ( گارسيا لارا و همکاران، ٢٠٠٩).
فرضيه هاي تحقيق
انتظار مي رود که فضا براي مديريت اقلام تعهدي با نزديک شدن به ورشکستگي کاهش يابد به دليل اينکه مديران فرصت هاي خود را براي دستکاري موفق از دست مي دهند و همچنين اقدامات صورت گرفته در سال هاي منجر به ورشکستگي در سال پاياني انباشته شده و هنگاميکه دستکاري قبلي نتيجه عکس داده و عملکرد بدتر ديگر نمي تواند پنهان نگاه داشته شود منجر به اقلام تعهدي منفي مي شوند. بنابراين اين پژوهش به بررسي فرضيه هاي زير مي پردازد.
فرضيه اول: شرکت هاي درمانده مالي در سال هاي قبل از ورشکستگي بيشتر از شرکت هاي سالم اقدام به مديريت سود از طريق اقلام تعهدي مي کنند.
فرضيه دوم: در سال هاي قبل از ورشکستگي اقلام تعهدي منفي انباشته مي شود.
تحقيق حاضر بر مبناي هدف از نوع کاربردي و بر مبناي ماهيت و روش از نوع همبستگي است . دوره زماني تحقيق از سال ١٣٨٠ تا سال ١٣٨٩ به مدت ده سال است . داده هاي ترکيبي و مقطعي مورد نياز اين پژوهش از طريق سايت اينترنتي www.rdis.ir و بانک اطلاعاتي ره آورد نوين گرد آوري و براي تحليل داده ها نيز از نرم افزار هاي اکسل و اي وي يوز استفاده شده است .
جامعه و نمونه آماري
جامعه آماري اين تحقيق شامل ١٨٥ شرکت پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران که اطلاعات آن از ١٤ صنعت مختلف طي سال هاي ٨٠ لغايت ٨٩ گرد آوري شده است .
نمونه آماري اين تحقيق از ميان آن دسته از شرکت هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران انتخاب شد که داراي شرايط زير بودند:
. داده هاي خود را منتشر نموده اند و اين داده ها در سامانه rdis.ir موجود هستند.
. جز شرکت هاي سرمايه گذاري، ليزينگ ، بانک ها و بيمه نبوده اند.
. سال مالي آنان پايان اسفند ماه باشد.
نگاره (١): پراکندگي شرکت هاي سالم و درمانده
جامعه آماري – شرکت هاي پذيرفته شده در بورس تهران (٨٩-٨٠) تعداد
شرکت هاي ورشکسته اي که احتمال ورشکستگي آن ها در سال ١-t زياد بوده است 11
شرکت هاي ورشکسته اي که احتمال ورشکستگي آن ها در سال ١-t کم بوده است 59
کل شرکت هاي ورشکسته 70
شرکت هاي سالم 115
کل شرکت هاي سالم و ورشکسته 185
آزمون فرضيه اول
فرضيه اول: شرکت هاي درمانده مالي در سال هاي قبل از ورشکستگي بيشتر از شرکت هاي سالم اقدام به مديريت سود از طريق اقلام تعهدي مي کنند.
شرکت هاي ورشکسته ممکن است با استفاده از دستکاري اقلام تعهدي بدتر شدن وضعيت عملکردي شرکت را پنهان کنند. تحقيق حاضر با استفاده از مدل جونز (١٩٩١) در نمونه براي بهبود برآورد پارامترها، همانطور که توسط ديفوند و جيمبالو (١٩٩٤) مطرح شده به محاسبه اقلام تعهدي غير عادي پرداخته است . مدل جونز از بخش توضيح داده نشده رگرسيون کل اقلام تعهدي بر اساس تغيير عايدي و دارايي ناخالص ، کارخانه و تجهيزات به عنوان جايگزيني براي اقلام تعهدي غير عادي استفاده کرده است
مدل اصلاح شده جونز ارائه شده توسط ديچو و همکاران (١٩٩٥) فرض مي کند که تمام افزايش هاي فروش اعتباري حاصل از تصميمات فرصت طلبانه مديريتي مي باشد و آن ها را به عنوان غير اختياري طبقه بندي مي کند و در نتيجه مدل جونز را با حذف تغيير در مطالبات حاصل از تغيير در فروش اصلاح مي کند. ديچو و همکارانش (١٩٩٥) نشان داده اند هنگاميکه اختيار بر روي عوايد ِاعمال مي شود اصلاح آن ها باعث بهتر شدن تمايل مدل جونز براي سنجش اقلام تعهدي غير عادي با خطا مي گردد. بنابراين با
استفاده از مدل جونز و مدل اصلاح شده جونز مي توانيم به تحليل يک جايگزين براي دستکاري بدست آوردن فقط دستکاري "خالص " حسابداري (يعني مدل جونز) و جايگزيني بپردازيم که دستکاري حسابداري و فعاليت هاي واقعي (مدل اصلاح شده جونز) را ادغام مي کند.
در اين تحقيق با استفاده از مدل اصلاح شده جونز، اقلام تعهدي اختياري را محاسبه مي کنيم .
برآورد پارامترهاي مختص شرکت (α٣ ، α٢، α١ )، با استفاده از مدل زير در دوره تخمين محاسبه شده است :
در اين رابطه a١، a٢، a٣ برآورد OLS پارامتر هايα١ ، α٢، α٣ وTAجمع کل اقلام تعهدي مي باشد.
لازم به ذکر است که در مدل مذکور ، براي استاندارد کردن و موزون شدن پارامترها به منظور کاهش نوسانات، از جمع کل دارايي هاي شرکت در ابتداي هر دوره استفاده شده است و در صورتي و در صورتي که اقلام تعهدي غير اختياري از(NDA) از جمع کل اقلام تعهدي کسر گردد، اقلام تعهدي اختياري(DA) حاصل خواهد شد. بنابراين اقلام تعهدي اختياري با استفاده از مدل تعديل شده جونز، به صورت زير محاسبه مي شود
چنانچه ميانگين اقلام تعهدي شرکت هاي درمانده بيشتر از شرکت هاي سالم و سطح اهميت آن از خطاي ٥% کمتر باشد، فرضيه اول تأييد مي شود.
آزمون فرضيه دوم
فرضيه دوم: در سال هاي قبل از ورشکستگي اقلام تعهدي منفي انباشته مي شود.
فرضيه دوم اين تحقيق نيز با استفاده از مدل (٢) آزمون مي شود. چنانچه در سال هاي ٢-t و ٣-t، تفاوت در ميانگين اقلام تعهدي اختياري شرکت هاي درمانده مالي و شرکت هاي سالم مثبت باشد (به علت اينکه انتظار داريم که شرکتهاي درمانده براي فرار از وضعيت ورشکستگي سودهاي خودرا جسورانه تر مديريت افزايشي کنند) و در سال ١-t اين تفاوت به علت معکوس شدن اقلام تعهدي دستکاري شده قبلي ، منفي گردد و ضمناً در تمام سال هاي مذکور اين تفاوت معني دار گردد، فرضيه دوم تأييد مي شود.
آزمون فرضيه اول
در فرضيه اول، دستکاري اقلام تعهدي در سال هاي قبل از ورشکستگي ، در شرکت هاي درمانده بررسي مي شود. براي
آزمون فرضيه اول از مدل زير استفاده شده است :
برآورد پارامترهاي مختص شرکت (α٣ ، α٢، α١ )، با استفاده از مدل زير در دوره تخمين محاسبه شده است :
در اين رابطه a١، a٢، a٣ برآورد OLS پارامتر هايα١ ، α٢، α٣ مي باشد.
بنابراين اقلام تعهدي اختياري با استفاده از مدل تعديل شده جونز، به صورت زير محاسبه مي شود:
در اين بخش به ازاي هريک از شرکت هاي سالم ، شرکت هاي درمانده با احتمال ورشکستگي زياد، شرکت هاي درمانده با احتمال ورشکستگي کم و کل شرکت هاي ورشکسته ، کميت هاي آماري مانند ميانگين ، ميانه ، انحراف معيار، بزرگترين و کوچکترين داده براي متغير هاي DA,NDA ,TA ,REC ∆-REVt ∆ محاسبه و در نگاره (٤-١) نمايش داده شده است
نگاره (٢) آمار هاي توصيفي شرکت هاي نمونه
